Osmanlı’nın Yükü: Cenap Şahabettin’in Seyahat Mektuplarında Oryantalist Etkiler

Yıl 2018, Sayı: 7, 211 - 225, 29.11.2018

Uygar Aydemir

https://doi.org/10.32739/uskudarsbd.4.7.51

Öz

Bu makale, Cenap Şahabettin’in eserlerindeki “Doğu” tasviri ve “Doğulu” temsilleriyle ilgilidir. Cenap yalnızca bir entelektüel değil aynı zamanda Devlet bürokrasisinin bir temsilcisiydi. İstanbul ve Paris’te gerçekleştirdiği tıp eğitimiyle cilt doktoru olan Cenap, önce Mısır’a sonra Irak’a görevli olarak atandı. Cenap’ın Arap toprakları üzerine olan eserlerinin basılması, Osmanlıların asırlardır süren
hükümet etme anlayışlarının yerini o bölgede modernist hükmetme yöntemlerine terk ettiği zamana denk geldi. Osmanlılar kendilerini bir Avrupa devleti olarak görürken Avrupalıların onlara yönelttiği iktidar içeren oryantalist bakışı onlar da kendi doğularına yönelttiler. Avrupalı seyyahların eserlerinde sıklıkla görülen Avrupalıların çalışkan, güçlü, anayasal olmalarına karşın “Doğuluların” tembel, zayıf, despotik oldukları yönündeki bakışı içselleştirerek bunun içsel bir paradoksa dönüşmesi tehlikesine karşın ikinci grup sıfatı kendi taşralarına yönelttiler. “Doğuluların” mantıklarını özgürce kullanmadıkları için despotik hâkimleri hak ettikleri ve Doğu despotizmi tartışması Osmanlı’nın bölgedeki hâkimiyetini meşrulaştırmak için kullanılmıştır. Bunların yanı sıra bölgenin iktisadi geri kalmışlığı, Cenap’ın gözlemlediği yer ve insanların modernize edilmesi gerektiği sonucuna varmasını sağlamıştır. Bu modernizasyon projesi için bölgenin yerel insan kaynaklarının yeterli olmadığı, batılıların da bu iş için iyi bir aday olmadıklarını savunan Cenap, Osmanlıların bölgede gerçekleştirdiği gelişmeleri sayarak Osmanlıların bölgeyi modernize etmek için uygun ve iyi bir aday olduğunu vurgulamıştır. Edward Said, Ussama Makdisi, Jale Parla gibi yazarların eserlerini kullanan bu makale, Cenap’ın eserlerine semiyotik bir yaklaşımda bulunarak Cenap’ın tavrını batılı seyyahlarla kıyaslayarak genel bir resim çizmeye çalışmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Cenap Şahabettin, Oryantalizm, Osmanlı Devleti, Seyahatnameler, Edebiyat ve toplum.

The Ottoman’s Burden: Orientalist Influences on Cenap Şahabettin’s Travelogues

Öz

This paper is about the depiction of the “East” and the representations of the “Easterners” in the works by Ottoman author Cenap Şahabettin. Cenap was not only an intellectual but also a representative of the state bureaucracy. After finishing his education in Istanbul and Paris, Cenap became a dermatologist, and was appointed public health officer in Egypt, and consequently in Iraq. Cenap’s works on the Arab lands were published when the Ottomans were trying to adapt a modernist colonial approach towards their provinces, as opposed to their older governing practice. Paradoxically, although the Ottoman Empire placed itself among European states, it fell into a dichotomy by conceding the prejudices many European intellectuals had towards the “East”. The Ottomans overcame the paradox of seeing themselves both as hard-working , powerful, constitutionalist “Westerners”, and lazy, weak, despotic “Easterners”, by projecting the second set of adjectives onto their provinces. Cenap wrote that people of the “East” deserved despotic rulers, since they lacked the ability to reason freely. Besides using the discussion of Eastern despotism to legitimize the Ottoman presence in the area, he also mentioned the economic backwardness of the Easterners, and concluded that they needed to be modernized, but lacked the means to do so. Cenap asserted that western countries were not good candidates for modernizing the region. He cleverly notes down the developments brought by the Ottomans and emphasizes that Ottomans were not only the sole proper candidate for modernizing them, but also a good one. Nourished by the works of Edward Said, Ussama Makdisi and Jale Parla, the paper takes a semiotic approach in evaluating Cenap’s works, and compares Cenap›s attitude with that of the western travelers, attempting to provide a broader picture.

Anahtar Kelimeler

Cenap Şahabettin, Orientalism, Ottoman Empire, Travelogues, Literature and society

Kaynakça

• Anouar Abdel Malek, “L’Orientalisme en crise”, Diogène, 1963, 44 (4), 109-142.
• Bâki Asiltürk, “Cenap Şahabettin’in Suriye Mektupları” [“Cenap Şahabettin’s Letters from Syria”], U’npublished MA thesis, (İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü 1991).
• Cenap Şahabettin, Âfâk-ı Irak: Kızıldeniz’den Bağdat’a Hatıralar [The Horizons of Iraq: Memories from the Red Sea to Baghdad], Ed.Bülent Yorulmaz, (İstanbul: Dergah 2002).