The Spatial Transformation of the Capital of the Republic and Its Reflections on Hâkimiyet-i Milliye Newspaper in the 1928-1930 Period

Yıl 2019, Sayı: 9, 306 - 344, 30.12.2019

Cemile Burcu Kartal

Öz

The foundation of the Turkish Republic brought along many changes on the Anatolian geography. Relocation of the capital from Istanbul to Ankara was not only a geopolitical or military strategy, but also had political implications. Ankara, the new capital, had been the center of geographical space politics of the new nation-state. The political cadres in power imagined Ankara as a sample and a school for the geographical space organization and planning of the whole country as well. Ankara was also a symbol of great transformation of the new nation and state initiated by the new reforms in 1920s. The fundamental turning point in the planning of Ankara occurred in the years following 1927. At this period, new laws for development planning of Ankara were made. During this period, the national press of the time, excitedly brought forward the importance of development planning of Ankara. In this paper, the discussions and debates about the development planning of Ankara, published in Hâkimiyet-i Milliye, regarded as the official newspaper of the period, will be discussed and analyzed in the framework of geo-political perspective.

Anahtar Kelimeler

City Development Planning of Ankara, Space, Capital City, Hâkimiyet-i Milliye, Early Republican Period.

Cumhuriyet’in Başkentinin Mekânsal Dönüşümü ve 1928-1930 Dönemi Hâkimiyet-i Milliye Gazetesine Yansımaları

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu, Anadolu coğrafyasında önemli mekânsal değişimleri beraberinde getirmiştir. Yeni Türkiye’deki başkent değişikliği, sadece jeopolitik veya askerî bir strateji değil, aynı zamanda siyasal bir nitelik de taşımaktadır. Başkent Ankara, yeni kurulan ulus devletin mekân politikalarının merkezi olmuştur. İktidar kadroları da Ankara’yı tüm ülkenin mekân organizasyonu için bir örnekolarak kurgulamıştır. Ankara’yla sadece bir başkent değil, tüm Anadolu’nun imarı için bir okul yaratılacaktır. Türkiye’de 1920’lerde yaşanmakta olan büyük değişim, Ankara’yla sembolize edilip güçlü biçimde vurgulanacaktır. Ancak Ankara’nın imarında esas dönüm noktası, 1927 yılı ve sonrası olacaktır. Bu dönemde, Ankara’nın imarına ilişkin yasalar çıkarılmış, önemli imar hareketleri başlamıştır.

Ankara’nın imarının önemi, başkent ilan edildiği 1923 döneminin ardında bir kez daha dönem basınında büyük bir heyecanla gündeme getirilmiştir. Bu çalışmada, Ankara’nın imarının artık planlı bir şekilde yapılma kararının alındığı yıllarda; dönemin resmî yayın organı sayılabilecek olan Hâkimiyet-i Milliye (1928-1930) gazetesindeki köşe yazılarında yapılan tartışmalarla desteklenecektir.

Anahtar Kelimeler

Ankara İmar Planı, Mekân, Başkent, Hâkimiyet-i Milliye, Erken Cumhuriyet Dönemi

Kaynakça

• KAYNAKÇA:
• ASLANOĞLU, İnci (1984); “1928-1946 Dönemi Resmi Yapıları”,Ayşıl Tükel Yavuz (der) Tarih İçinde Ankara I, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Ankara, 275-281
• ATAY, Falih Rıfkı(ty); Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul.
• BATUMAN, Bülent; (2002)“Mekân, Kimlik ve Sosyal Çatışma: Cumhuriyet’in Kamusal Mekânı olarak Kızılay Meydanı”, Güven Arif Sargın (der), Başkent Üzerine Mekân Politik Tezler: Ankara’nın Kamusal Yüzleri, İletişim Yayınları İstanbul, 41-77
• BOZDOĞAN, Sibel;(1999) “Türk Mimari Kültüründe Modernizim: Genel Bir Bakış”, Sibel Bozdoğan-Reşat Kasaba (der), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul,117- 125
• BOZDOĞAN, Sibel(2002); Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, Metis Yayınları, İstanbul,2002.
• BURHAN ASAF,” İki Şehir Arasında” Hâkimiyet-i Milliye, 11 Ağustos 1931, (3618) 2
• BURHAN ASAF, “Ankaralı” ,Hâkimiyet-i Milliye, 24 Kanun-i Sani 1929, (2711) 2
• CANTEK, L. Funda Şenol (2003) “Yaban”lar ve Yerliler: Başkent Olma Sürecinde Ankara, İletişim Yayınları, İstanbul,
• CENGİZKAN, Ali (2002) “Kurgu, Tasarım ve Kullanım: Cumhuriyet Dönemi Kamusal Mekânları için Bir Çalışma Programı”, Güven Arif Sargın (der), Başkent üzerine Mekan Politik Tezler: Ankara’nın Kamusal Yüzleri, İletişim Yayınları İstanbul, 215-245
• CENGİZKAN, Ali (2004); Ankara’nın İlk Planı 1924-1925 Lörcher Planı, Ankara Enstitüsü Vakfı, Ankara.
• ÇETİN, Sıdıka;(2010) “Kimlik Arayışında Arkitekt Dergisinin Konut Söylemi Ve Uygulamaları”, Elvan Altan Ergut ve Bilge İmamoğlu (der),Cumhuriyet’in Mekânları, Zamanları, İnsanları, Dipnot Yayınları, Ankara, 235-253
• FALİH RIFKI “Plandan Sonra Ankara” ,Hâkimiyet-i Milliye, 3 Haziran 1929, (2835) 1
• FALİH RIFKI “Tecrübeler Mektebi”, Hâkimiyet-i Milliye, 25 Ağustos 1929, (2918) 1.
• FALİH RIFKI “İstanbul Nasıl Kurtulur?”, Hâkimiyet-i Milliye, 3 Ağustos 1930, (3253)1
• FALİH RIFKI, “Mesken Politikası.” Hâkimiyet-i Milliye, 29 Temmuz 1931, (3604) 1
• FALİH RIFKI ,”Yeni Yapı”, Hâkimiyet-i Milliye, 31 Temmuz 1931, (3606)1
• HASAN CEMAL “Ankara”, Hâkimiyet-i Milliye, 5 Teşrin-i Sani 1929, (2988) 1
• KREİSER, Klaus(2010); Atatürk, İletişim Yayınları, İstanbul,
• KESKİNOK, H. Çağatay (2006);Kentleşme Siyasaları, Kaynak Yayınları, İstanbul,
• KOÇAK, Cemil;(1995) “Siyasal Tarih (1923-1950)”, Sina Akşin (der), Türkiye Tarihi 4, Çağdaş Türkiye 1908 – 1980, Cem Yayınları, İstanbul, 85-154
• KELEŞ, Ruşen- DURU, Bülent (2008);” Ankara’nın Ülke Kentleşmesindeki Etkilerine Tarihsel Bir Bakış”, Mülkiye, XXXII (261)27-44
• KİNROSS, Lord;(1994) Atatürk: Bir Milletin Doğuşu, Altın Kitaplar, İstanbul
• M. MERMİ “İdeal Ankara”, Hâkimiyet-i Milliye, 15 Haziran 1931, (3560) 1
• NALBANTOĞLU, Gülsüm;(1984) “Ankara’da Apartmanlaşma Olgusu” Ayşıl Tükel Yavuz (der), Tarih İçinde Ankara I, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Ankara, 257-273
• ÖZKANİ, Hande;(2002) “Türkiye’de Tek Parti Dönemi Coğrafya ve Mekân Anlayışları: Yatay Bir Dönemlendirme Denemesi”, Toplum ve Bilim, Güz (94) 143-156
• SÖZEN, Metin,(1996) Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarisi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• ŞENYAPILI, Tansı;(2004) “Baraka”dan Gecekonduya: Ankara’da Kentsel Mekânın Dönüşümü 1923-1960, İletişim Yayınları, İstanbul.
• TANKUT, Gönül(1979); “Kentleşen Ankara Üzerine Yapılan Konuşma Metni”, Kentleşen Ankara,Anılar-Söyleşiler, Kent Kooparatifi Yayınları, Ankara, 311-341
• TANKUT, Gönül (1993); Bir Başkentin İmarı, Anahtar Kitap, İstanbul.
• TANKUT, Gönül (2001) ” Ankara İmar Planı Uygulamasının 1929-1929 Arasında Dikkat Çeken Verileri”, Yıldırım Yavuz (der), Tarih İçinde Ankara II, , Odtü Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara, 9-17
• TEKELİ, İlhan;(2009a) Modernizm, Modernite ve Türkiye’nin Kent Planlama Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• TEKELİ, İlhan(2009b) Cumhuriyet’in Belediyecilik Öyküsü (1923-1990), Tarih Vakfı Yurt Yayınlar, İstanbul.
• TEKELİ, İlhan- ORTAYLI, İlber (1978): Türkiye’de Belediyeciliğin Evrimi, AyyıldızMatbaası, Ankara.
• TUNÇAY, Mete;(1999) Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• YALIM, İnci; (2002)“Ulus Devletin Kamusal Alanda Meşruiyet Aracı: Toplumsal Belleğin Ulus Meydanı Üzerinden Kurgulanma Çabası”, Güven Arif Sargın (der), Başkent üzerine Mekân Politik Tezler: Ankara’nın Kamusal Yüzleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 157-215.
• YAVUZ, Fehmi, (1952) Ankara’nın İmarı ve Şehirciliğimiz, Ankara Siyasal Yayınları.
• YAVUZ, Fehmi (1980)Kentsel Topraklar: Ülkemizde ve Başka Ülkelerde, SBF Yayınları, Ankara.
• YAVUZ, Yıldırım,(1973) “Cumhuriyet Dönemi Ankara’sında Mimari Biçim Endişesi”, Mimarlık, Kasım-Aralık, (11-12)26-43.
• YAVUZ, Yıldırım;(1994) “1923-1940 Arası Ankara’da Mimari”, Yıldırım Yavuz (der), Ankara Ankara, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul,201-217.
• YAKUP KADRİ” Ankara Şehri”, Hâkimiyet-i Milliye, 1 Haziran 1929, (2833) 1
• ZEKİ MESUT “İmar Aşkı”, Hâkimiyet-i Milliye, 3 Eylül 1929, (2926) s. 1
• Süreli Yayınlar:
• “Ankara’nın Planı”, Hâkimiyet-i Milliye, 7 Mayıs 1929, (2811) 1
• “Profesör Jansen haritalar Üzerinde Planın Tatbikine Başladı:Profesör ilk iş olarak Yenişehirdeki Gazi Bulvarını Tashih Edecektir”: Hakimiyet-i Milliye, 8 Temmuz 1929, (2869) 1
• “Ankara’nın Planları”, Hâkimiyet-i Milliye, 15 Mayıs 1929, (2814) 1:
• “Ankara’nın Planı: Jüri Jansen’in Porjesini Şehrin Planı Olarak Kabul Etti”, Hâkimiyet-i Milliye, 27 Mayıs 1929, (2828) 1
• “Ankara’nın Kat’i Planı: Profesör Jansen’in Yaptığı Plan Tatbik Edilince Şehri Nasıl Güzelleşecek ve Genişleyecek?: Jüri azasından Güzel Sanatlar Akademisi Celal Esat Bey’in izahatı”, Hâkimiyet-i Milliye, 1 Haziran 1929, sayı:pjh2833). 1
• “Ankara-Herman Jansen” Hâkimiyet-i Milliye, 9 Temmuz 1929, sayı:2870, :s. 1