Unconventional Warfare Strategies Conducted by Kuvayımilliye in the Western Front

Yıl 2020, Sayı: 11, 335 - 375, 27.12.2020

Zeynel Levent

Öz

Since a substantial part of soldiers of the Ottoman Empire had been demobilized and their arms and equipment were taken away as per the provisions of the Armistice of Mudros, there was not even a possibility to succeed in an attempt to counter the Allied Powers with the limited number of conventional forces available, and also such an attempt would mean giving them the opportunity they had been waiting for to occupy Anatolia. From this point of view, particularly in the initial stage of the National Struggle Period, unconventional warfare was adopted rather than conventional warfare and utmost effort was made in order to spread the resistance movement to all segments of the society. However, since the Turkish military historiography is focused on battles, the said unconventional warfare activities could not be brought to light with all the details and the relation of the National Struggle Period over battles continued. This approach prevented the aforementioned period which is an extremely rich laboratory in terms of unconventional warfare to be understood as is due and take its rightful place in national/international literature. In this article written based on the archival documents in order to contribute to filling a gap in the literature, “historical method” is adopted which is a method used in setting forth of cases/phenomena happened in the past or in examining the relation of a problematic with the past and “archival research” and “literature review” methods were used as data collection technique.

Anahtar Kelimeler

The Western Front, Kuvayımilliye (National Forces), Conventional Warfare, The Turkish National Struggle Period

Kuvayımilliye’nin Batı Cephesi’nde Uyguladığı Gayrinizami Harp Stratejileri

Öz

Mondros Mütarekesi hükümleri gereğince Osmanlı Devleti’nin asker mevcudunun önemli bir kısmı terhis edilmiş ve silah-teçhizatı toplatılmış olduğundan, eldeki az sayıdaki konvansiyonel kuvvet ile İtilaf Devletleri’ne karşı koyma girişiminin başarılı olma ihtimali bulunmadığı gibi bu tür bir teşebbüs onlara Anadolu’yu işgal etmek için bekledikleri fırsatı vermek anlamına gelecektir.
Bu noktadan hareketle Milli Mücadele Dönemi’nin özellikle başlangıç safhasında konvansiyonel harpten ziyade, gayrinizami harp benimsenmiş ve mukavemet harekâtını toplumun tüm katmanlarına yaymak için yoğun çaba sarf edilmiştir. Ancak Türk askeri tarih yazımı muharebe odaklı olduğundan bahse konu gayrinizami harp faaliyetleri tüm detaylarıyla günyüzüne çıkarılamamış ve Milli Mücadele Dönemi muharebeler üzerinden anlatılmaya devam edilmiştir. Bu yaklaşım, gayrinizami harp yönünden son derece zengin bir laboratuvar olan bahse konu dönemin gereği gibi anlaşılmasına ve ulusal/uluslararası literatürde hak ettiği yeri almasına mâni olmuştur.
Literatürdeki eksikliğin giderilmesine katkı sağlanması amacıyla arşiv belgeleri esas alınarak hazırlanan bu makalede yöntem olarak; geçmişte yaşanmış olay/olguların ortaya konulması veya bir sorunsalın geçmişle olan ilişkisinin irdelenmesinde başvurulan bir usûl olan “tarihi yöntem” benimsenmiş, veri toplama tekniği olarak “arşiv araştırması” ve “literatür (alanyazın) taraması” kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Batı Cephesi, Kuva-yı Milliye, Gayrinizami Harp, Konvansiyonel Harp, Milli Mücadele Dönemi

Kaynakça

• I- İngiliz Dışişleri Bakanlığı Arşiv Belgeleri (British Documents on Foreign Affairs) “Kemalist Movement in Anatolia”, High Commission in İstanbul, British Documents on Foreign Affairs: Reports and Papers from the Foreign Office Confidental Print, Series: B (Turkey, İran, and the Middle East 1918-1939), Vol.: I (15 May 1919).
• “National Movement in Anatolia”, High Commission in İstanbul, British Documents on Foreign Affairs: Reports and Papers from the Foreign Office Confidental Print, Series: B (Turkey, İran, and the Middle East 1918-1939), Vol.: I (12 November 1919).
• II- Milli Savunma Bakanlığı Arşiv ve Askeri Tarih Daire Başkanlığı Arşivi (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Arşivi) İSH-1 Kataloğu, Kutu No: 18, Gömlek No: 54, Tarih: 05.07.1335.
• İSH-7/B Kataloğu, Kutu No: 327, Gömlek No: 5, Tarih: 17.10.1335.
• İSH-8/B Kataloğu, Kutu No: 439, Gömlek No: 123, Tarih: 19.02.1336.
• İSH-11/A Kataloğu, Kutu No: 672, Gömlek No: 70, Tarih: 28.06.1336.
• İSH-11/B Kataloğu, Kutu No: 695, Gömlek No: 139, Tarih: 14.01.1337.
• İSH-11/B Kataloğu, Kutu No: 709, Gömlek No: 69, Tarih: 29.12.1336.
• İSH-14/A Kataloğu, Kutu No: 972, Gömlek No: 9, Tarih: 18.05.1336.
• İSH-14/B Kataloğu, Kutu No: 945, Gömlek No: 89, Tarih: 11.12.1336.
• III- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) BOA, DH.EUM.AYŞ., Dosya No: 35, Gömlek No: 50, Tarih: 27.06.1338.
• BOA, DH.EUM.AYŞ., Dosya No: 34, Gömlek No: 81, Tarih: 20.06.1338.
• BOA, DH.EUM.SSM., Dosya No: 14, Gömlek No: 66, Tarih: 29.12.1338.
• BOA, DH.EUM.SSM., Dosya No: 42, Gömlek No: 44, Tarih: 11.09.1338.
• BOA, DH.EUM.SSM., Dosya No: 42, Gömlek No: 17, Tarih: 20.08.1338.
• BOA, DH.EUM.AYŞ., Dosya No: 8, Gömlek No: 105, Tarih: 19.08.1337.
• BOA, DH.EUM.AYŞ., Dosya No: 39, Gömlek No: 41, Tarih: 08.08.1338. BOA, DH.EUM.AYŞ., Dosya No: 35, Gömlek No: 50, Tarih: 27.06.1338.
• BOA, DH.HMŞ., Dosya No: 2, Gömlek No: 7, Tarih: 24.02.1335.
• BOA, DH.İ.UM., Dosya No: 12, Gömlek No: 2, Tarih: 26.06.1338.
• BOA, DH.İ.UM., Dosya No: 20, Gömlek No: 14, Tarih: 27.08.1338.
• BOA, DH.İ.UM., Dosya No: 20, Gömlek No: 14, Tarih: 26.12.1339.
• BOA, KMS., Dosya No: 52, Gömlek No: 86, Tarih: 04.10.1337.
• BOA, DH.ŞFR., Dosya No: 493, Gömlek No: 80, Tarih: 30.07.1331.
• BOA, DH.ŞFR., Dosya No: 496, Gömlek No: 66, Tarih: 25.08.1331.
• BOA, DH.ŞFR., Dosya No: 640, Gömlek No: 137, Tarih: 08.08.1335.
• BOA, DH.ŞFR., Dosya No: 641, Gömlek No: 26, Tarih: 10.08.1335.
• BOA, DH.ŞFR., Dosya No: 642, Gömlek No: 25, Tarih: 17.08.1335.
• BOA, DH.ŞFR., Dosya No: 645, Gömlek No: 86, Tarih: 06.09.1335.
• IV- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) BCA, Fon Kodu: 30-1-0-0, Kutu: 10, Gömlek: 59, Sıra No: 8, Tarih: 10.02.1929.
• BCA, Fon Kodu: 30-18-1-1, Kutu: 6, Gömlek: 51, Sıra No: 4, Tarih: 09.09.1336.
• V- Türk Tarih Kurumu (TTK) Arşivi TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 1, Belge No: 89, Tarih: 31.05.1335.
• TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 1, Belge No: 116, Tarih: 04.06.1335.
• TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 2, Belge No: 89, Tarih: 08.06.1335.
• TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 2, Belge No: 108, Tarih: 10.09.1335.
• TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 2, Belge No: 169, Tarih: 27.10.1335.
• TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 2, Belge No: 227, Tarih: 02.11.1335.
• TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 2, Belge No: 229, Tarih: 02.11.1335.
• TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 2, Belge No: 308, Tarih: 11.11.1335.
• TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 2, Belge No: 304, Tarih: 12.11.1335.
• TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 2, Belge No: 457, Tarih: 30.11.1335.
• TTK Arşivi, Bekir Sami Koleksiyonu, Dosya No: 2 ve 3, Belge No: 50, Tarih: 27.08.1335.
• Amerikan Ordu Talimnamesi Department of the Army Field Manual (FM) 31-21, Guerilla Warfare and Special Forces Operations, Washington: Headquarters, 1961.
• Araştırma ve Tetkik Eserler Aker, M.Şefik. 57’nci Tümen Aydın Millî Mücadelesi (1918-1920). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 2006.
• (Aker), M.Şefik. “İstiklâl Harbinde 57. Tümen ve Aydın Milli Cidali”, 104 Sayılı Askeri Mecmua 45 (1937), İstanbul: Askeri Matbaa.
• Akandere, Osman. “11 Nisan 1920 (1336) Tarihli Takvim-i Vekâyi’de Kuva-yı Milliye Aleyhine Yayınlanan Kararlar”, A.Ü. TİTE Atatürk Yolu Dergisi 24 (Kasım 1999-2003): 417-467.
• Akıncı, İbrahim Ethem. Demirci Akıncıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1978.
• Akyol, M.Cihat. Gayri Nizami Harp. İstanbul: Harp Akademileri Basımevi, 1970.
• Akyol, M.Cihat. Kontrgerilla. Ankara: Şafak Matbaası, 1990.
• Albay Büjak. 1918-1922 Yunan Ordusunun Seferleri (113 Sayılı Askeri Mecmua Lâhikasıdır), çev. İbrahim Kemal. İstanbul: Askeri Matbaa, 1939.
• Apak, Rahmi. İstiklal Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
• Aralov, Semiyon İvanoviç. Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları, çev. Hasan Âli Ediz. İstanbul: Burçak Yayınevi, 1967.
• Arıkan, Zeki. “İzmir Basını’nın Mütareke ve İşgal Günleri”, İşgal’den Kurtuluş’a İzmir içinde, İhlas Gazetecilik, 2007.
• Atatürk’ün Doğumunun Yüzüncü Yılında Türk Silahlı Kuvvetleri. Ankara: Harita Genel Müdürlüğü, 1982.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt: I-III (Açıklamalı Dizin ile). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2006.
• Aybek, Selçuk. Kurtuluş Namlunun Ucunda. Ankara: İnkılâp Kitabevi, 2006.
• Aydınel, Sıtkı. “Güneybatı Anadolu’da Kuva-yı Milliye Harekâtı.” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1988.
• Bayar, Celal. Ben de Yazdım: Milli Mücadele’ye Giriş, Cilt: 6-7. İstanbul: Medya Ofset, 1997.
• Belen, Fahri. Türk Kurtuluş Savaşı: Askeri, Siyasi ve Sosyal Yönleriyle. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1983.
• Berber, Engin. Yeni Onbinlerin Gölgesinde Bir Sancak: İzmir (30 Ekim 1918-15 Mayıs 1919). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• Boot, Max. Görünmeyen Ordular: Gerilla Tarihi, çev. Fethi Aytuna. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2014.
• Can, Fahri. “Birinci Dünya Harbinden Sonra İlk Milli Kuvvet Nasıl Kuruldu?”, Yakın Tarihimiz Dergisi, Cilt: 1, 13 (1962): 394-395.
• Cebesoy, Ali Fuat. Moskova Hatıraları (22/11/1920-2/6/1922). İstanbul: Vatan Neşriyatı, 1955.
• Çağlar, Günay. “Milli Mücadelede Fetvalar Olayına Değişik Bir Açıdan Bakış”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 75. Yıl Özel Sayısı 11 (1999): 265-281.
• Çalışkan, Ferhat. “ABD Doktrinlerinde Düzensiz Savaş Kavramının İncelenmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Komutanlığı, 2014.
• Çerkes Ethem. Çerkes Ethem’in Anıları. İstanbul: Güniz Basımevi, 1962.
• Çiçek, Rahmi. “Milli Mücadelede Ermeni-Rum-Yunan İttifakı’nın Anadolu Basınındaki Yankıları”, A.Ü. TİTE Atatürk Yolu Dergisi 2, 6 (1990): 295-306.
• Dirier, Ayten, “İstanbul-Anadolu Mücadelesi ve Kuvayı İnzibatiye.” Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 1992.
• Duran, Mustafa. Yunan Mezalimi (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli 1919-1923). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1999.
• Erensu, Mükerrem vd. Gayri Nizami Harp. İstanbul: Harb Akademileri Basımevi, 1968.
• Ercan, Yavuz. “Kuva-yı Milliye’nin Yapısı ve Niteliği Üzerinde Bir Tahlil”, İkinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1985: 229-239.
• Ergil, Doğu, Milli Mücadele’nin Sosyal Tarihi. Ankara: Çağ Matbaası, 1981.
• Esengil, Kenan. Milli Mücadele’de İç Ayaklanmalar. İstanbul: Ağrı Yayınları, 1975.
• Fortna, Benjamin C. Kuşçubaşı Eşref: Efsane Teşkilat-ı Mahsusa Subayının Hayatı, çev. Selçuk Uygur. İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
• Günsav, Bekir Sami. Miralay Bekir Sami Günsav’ın Kurtuluş Savaşı Anıları, haz. Muhittin Ünal. İstanbul: Cem Yayınevi, 1994.
• Güven, Zühtü, Anzavur İsyanı. İstanbul: Aydınlık Matbaası, 1948.
• Harb Tarihi Vesikaları Dergisi 7 (Mart 1954), (Genelkurmay Basımevi, Vesika No: 143)
• Harb Tarihi Vesikaları Dergisi 18 (1956), (E.U. Basımevi, Vesika No: 452)
• Harb Tarihi Vesikaları Dergisi 56 (Haziran 1966), (Genelkurmay Basımevi, Vesika No: 1286)
• Heilbrunn, Otto. Düşman Gerisinde Harp. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1974.
• İlgürel, Mücteba. Milli Mücadele’de Balıkesir Kongreleri. İstanbul: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1999.
• İlter, Erdal. Milli İstihbarat Teşkilâtı Tarihçesi. Ankara: MİT Müsteşarlığı, 2002.
• İstiklâl Harbi’nde Demirci Akıncıları (Gerilla), der. Baki Vandemir. İstanbul: Askeri Matbaa, 1936.
• Jaeschke, Gotthard. Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, çev. Cemal Köprülü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1971.
• Kansu, Mazhar Müfit. Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt: I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986.
• Karabekir, Kâzım. Günlükler (1906-1948), Cilt: 1, haz. Yücel Demirel. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
• Köylü, Murat. “Milli Mücadele Döneminde Türk-Yunan Lojistik Sisteminin Karşılaştırılması,” Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2016): 65-90.
• Kutay, Cemal. Çerkes Etem Hadisesi: Kendi Hatıralarıyla. İstanbul: Türkiye Ticaret Matbaası, 1955.
• Kutay, Cemal. Çerkez Ethem Dosyası, Cilt: 2. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1990.
• Marttin, Volkan. “Halil Paşa’nın Hatıralarının Tarihi Kıymeti,” Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi XXXIII/1 (2018): 69-89.
• Mert, Özcan. “Anzavur’un İlk Ayaklanmasına Ait Belgeler,” Belleten 56, 215-217 (1992): 847-956.
• Metin, Barış. “Şükrü Nail’in (Soysal) Hatıralarında Kuvayı Seyyare Müfreze Kumandanı Parti Pehlivan,” Büyük Taarruzun 90. Yılında Uluslararası Milli Mücadele ve Zafer Yolu Sempozyumu, Cilt: I. yay.haz. Arzu Güvenç, Murat Saygın. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2014: 35-50.
• “Milli Mücadele”, Yeni Türk Ansiklopedisi, Cilt: 6 içinde, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1985.
• Orbay, Rauf. Siyasi Hatıralar. İstanbul: Örgün Yayınevi, 2005.
• Özalp, Kâzım. Millî Mücadele (1919-1922), Cilt: I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Özel Harp (Gayri Nizami Harekât-Gayri Nizami Harekâta Karşı Koyma-Psikolojik Harekât). İstanbul: Kara Harp Akademisi Yayını, [t.y.].
• Piao, Lin. Yaşasın Halk Savaşının Zaferi, çev. Süleyman Ege. Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları, 1968.
• Sander, Oral. Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü: Osmanlı Diplomasi Tarihi. Ankara: İmge Kitabevi, 1993.
• Sarıhan, Zeki. Çerkez Ethem’in İhaneti. İstanbul: Kaynak Yayınları, 1984.
• Selek, Sabahattin. Milli Mücadele-I: Anadolu İhtilalı. İstanbul: Burçak Yayınevi, 1966.
• Shaw, Stanford J. “Türk İstiklâl Harbi”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 15 içinde, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002: 849-893.
• Sofuoğlu, Adnan. Kuva-yı Milliye Dönemi’nde Kuzeybatı Anadolu (1919-1921). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1994.
• Sorgun, Taylan. İttihat ve Terakki’den Cumhuriyet’e Bitmeyen Savaş: Halil Paşa. İstanbul: Kum Saati Yayınları, 2003.
• Steinhaus, Kurt. Atatürk Devrimi Sosyolojisi, Cilt: I, çev. Necdet Sander. İstanbul: Yeni Gün Basın ve Yayıncılık, 1999.
• Süvari Yüzbaşı Ahmed, Türk İstiklâl Harbi Başında Milli Mücadele, yay. İsmail Aka vd. İzmir: Akademi Kitabevi, 1993.
• Tanman, M.Baha. “Özbekler Tekkesi”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 34 içinde, İstanbul: TDV, 2007, 121-124.
• Tansu, Samih Nafiz. İki Devrin Perde Arkası, anlatan: Hüsamettin Ertürk. İstanbul: Pınar Yayınevi, 1964.
• Topallı, Osman Fikri. Müdafaa-i Hukuk ve İstiklâl Harbi Tarihlerinde Giresun: Milli Mücadele Günlerinden İzler, Notlar, İntibalar, haz. Veysel Usta ve Mustafa Çulfaz. Trabzon: Serander Yayınevi, 2017.
• Toy, Erol. Türk Gerilla Tarihi. İstanbul: Yaz Yayınları, 2000.
• Turan, Mustafa. Yunan Mezalimi: İzmir, Aydın, Manisa, Denizli (1919-1923). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2014.
• Turan, Şerafettin. Türk Devrim Tarihi: Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne, 2. Kitap. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1992.
• Türk İstiklal Harbi, Batı Cephesi, Cilt: II, 1. Kısım, yay.haz. Hakkı Güvendik. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1963.
• Türk İstiklal Harbi, Batı Cephesi, Cilt: II, 2. Kısım, yay.haz. Tevfik Ercan. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1991.
• Türsan, Nurettin. Atatürk’ün Türk Kurtuluş Savaşı Stratejisi. Ankara: ATASE Birinci Askeri Tarih Semineri Yayınları, 1983.
• Uğurlu, Nurer. Kuvayı Seyyare. İstanbul: Örgün Yayınevi, 2007.
• Vural, Cahit. Gerilla’ya Giriş. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1971.
• Yamak, Kemal. Gölgede Kalan İzler ve Gölgeleşen Bizler. İstanbul: Doğan Kitapçılık, 2006.
• Yaman, Ahmet Emin. “Milli Ordudan Düzenli Orduya”, A.Ü. TİTE Atatürk Yolu Dergisi, 2, 6 (1990): 377-401.
• Yaşar, Hakan. “II. Meşrutiyet’in İlanından Yunan İşgaline Batı Anadolu’da Eşkıyalık (1908-1919).” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2015.
• Yetim, Fahri. “Milli Mücadele Döneminde İsyanların Gölgesinde Düzce ve Çevresinde Asayiş Sorunları,” Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 13, (2011): 54-69.