Ideology, Utopia and Practice: Rural Development in Turkey Until the Late 1940s

Yıl 2024, Sayı: 18, 123 - 146, 30.06.2024

Selami Mete Akbaba

Öz

This study evaluates the rural development policies of a country with a large proportion of its population living in rural areas, their ideological justifications, utopian designs, and practices that confront socio-economic reality. The period to be researched is defined as the end of the Second World War, which can be considered as the first stage of the nation-state from the end of the empire, in a sense, when industrialization efforts were still very weak and economic expectations were concentrated on rural production. As is known, while the rural population in Turkey constituted a large part of the population until the mid-1980s, it was the main element of the labor force, production and thus the economy, especially until the 1950s. In order to avoid reducing this period of time, which can be called the Early Republican period, to a narrative of top-down policies, the following three elements were taken into account in the background: Capitalism, progressivism, and the international conjuncture. Moreover, in the nation-building of the newly established state, peasants were sometimes coded as the community that needed to be civilized and sometimes as the pure ethnic essence that remained untouched. In other words, since it would not be correct to reduce the governments’ approach to the rural to economic data alone, the countryside was both the production center of consent as it constituted the majority of the population and the human resource that needed to be ideologically shaped. For this reason, this study first examines the ideology of statism, which can be considered as the ideology of the period, and then its manifestation in the countryside, peasantism. For this purpose, on the one hand, the organic intellectuals and leaders of the period were referenced, and on the other hand, the rural-oriented activities of the so-called Halkevleri (People’s Houses) were discussed. The concretization of this discourse was discussed through the model villages, a kind of visual modernization project, and the village institutes, which aimed to radically transform the countryside through education. In this way, the developmentalist initiatives from the beginning of the 20th century to the end of the 1940s, which attributed a special importance to the countryside, were evaluated from ideological, utopian, and practical perspectives.

Anahtar Kelimeler

Rural Development, Statism, Peasantism, Model Villages, Village Institutes

İdeoloji, Ütopya ve Pratik: 1940'ların Sonuna Dek Türkiye'de Kırsal Kalkınma

Öz

Bu çalışmada, nüfusunun büyük bir bölümü kırsalda yaşayan bir ülkenin, kırsal kalkınma politikaları ve bunların ideolojik gerekçeleri, ütopik tasarımları, sosyo-ekonomik gerçeklikle yüzleşen uygulamaları değerlendirilmiştir. Zaman aralığı olarak imparatorluk sonundan ulus-devletin ilk aşaması sayılabilecek İkinci Dünya Savaşı sonrası, bir anlamda, sanayileşme çabalarının henüz oldukça cılız olduğu ve ekonomik beklentilerin kırsaldaki üretime yoğunlaştığı dönem belirlenmiştir. Bilindiği üzere, Türkiye’de kırsal nüfus 1980'lerin ortasına dek nüfusun büyük bir bölümünü oluştururken, özellikle 1950’lere dek iş gücünün, üretimin ve dolayısıyla ekonominin başlıca unsurudur. Erken Cumhuriyet dönemi olarak adlandırılabilecek bu zaman aralığını, tepeden inen politikalar anlatısına indirgemekten kaçınmak için arka planda şu üç unsur göz önünde bulundurulmuştur: Kapitalizm, ilerlemecilik ve uluslararası konjonktür. Ayrıca, yeni kurulan devletin ulus inşasında köylüler kimi zaman medenileştirilmesi gerekli topluluk kimi zaman da bozulmamış saf etnik öz olarak kodlanmışlardır. Diğer bir ifadeyle, hükümetlerin kırsala yaklaşımını yalnızca ekonomik verilere indirgemek doğru olmayacağından, kırsal hem nüfusun çoğunluğunu teşkil etmesiyle rızanın üretim merkezi hem de ideolojik olarak şekillendirilmesi gerekli insan kaynağıdır. Bu nedenle, bu çalışmada öncelikle dönemin ideolojisi olarak kabul edilebilecek devletçiliğin ne olduğunu, akabinde, bunun kırsaldaki tezahürü köycülük incelendi. Bunun için bir yandan hem dönemin organik aydınlarına ve liderlerine başvuruldu hem de Halkevleri olarak adlandırılan uygulamanın kırsala yönelik çalışmaları ele alındı. Bu söylemin nasıl somutlaştığı ise bir tür görsel modernleştirme projesi olan model köyler uygulaması ve kırsalın eğitim ile kökten dönüşümünün hedeflendiği köy enstitüleri üzerinden tartışıldı. Böylelikle, 20. yüzyılın başından 1940’ların sonuna dek kırsala özel bir önem atfeden kalkınmacılık girişimleri ideolojik, ütopik ve pratik açıdan değerlendirildi.

Anahtar Kelimeler

Kırsal Kalkınma, Devletçilik, Köycülük, Numune Köyler, Köy Enstitüleri

Destekleyen Kurum

This article is based on the author's ongoing doctoral research entitled "Pastoralism in Contemporary Turkey: A Comparative Study of the Şavak and Karapapak Tribes" at Hacettepe University.

Kaynakça

• Adney, Kaleb Herman, and Michael O’Sullivan. “Capitalism, Growth, and Social Relations in the Middle East: 1869–1945.” In Oxford Research Encyclopedia of Asian History, 1-32. Oxford: Oxford University Press, 2023.
• Anık, Mehmet. “Bir modernleş(tir)me projesi olarak köy enstitüleri.” DÎVÂN İlmî Araştırmalar 20, (2006): 279-309.
• Aysal, Necet. “Anadolu’da Aydınlanma Hareketinin Doğuşu: Köy Enstitüleri.” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, no. 35-36 (2005): 267-282
• Bozdoğan, Sibel. Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür. İstanbul: Metis Yayınları, 2020.
• Boratav, Korkut. Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2015.
• Buğra, Ayşe. “Two Lives of Developmentalism: A Polanyian View from Turkey.” In Development As A Battlefield, edited by Irene Bono and Béatrice Hibou, 37-60. Leiden: Brill, 2017.
• Çelikyay, Selma and Tuğçe Yurtkulu. “Atça’daki Peyzaji Biçimlendiren Planli Kentsel Gelişim Üzerine İrdelemeler.” Bartın University International Journal of Natural and Applied Sciences 1, no. 1 (2018): 18-28.
• Çetin, Türkan. “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Köylü Politikası.” PhD diss., Dokuz Eylül Üniversitesi, 1997.
• Çetin, Türkan. “Modern Türkiye Yaratma Projesinin Orijinal Bir Boyutu: Örnek Köyler.” In 75 Yılda Köylerden Şehirlere, edited by Oya Baydar, 231-240. İstanbul: Tarih Vakfı, 1999.
• Demirdöğen, Alper, and Emine Olhan. “Türkiye Tarımının Kısa Tarihi: Destekleme Politikası Özeli.” Tarım Ekonomisi Dergisi 23, no. 1 (2017): 1-12.
• Dirlik, Arif. “Developmentalism: A Critique.” Interventions: International Journal of Postcolonial Studies 16, 1 (2014): 30-48.
• Elias, Norbert. The Civilizing Process. Translated by E. Jephcott. Cornwall: Blackwell Publishing, 2003.
• Eres, Zeynep. “Türkiye’de Planlı Kırsal Yerleşmelerin Tarihsel Gelişimi ve Erken Cumhuriyet Dönemi Planlı Kırsal Mimarisinin Korunması Sorunu.” PhD diss., İstanbul Teknik Üniversitesi, 2008.
• Ertan, Temuçin Faik. “Kadroculara Göre Türkiye’de Tarımsal Kalkınma ve Toprak Sorunu.” In Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Uluslararası Sempozyumu Bildiriler (Cilt 1), edited by Erdem Ünlen, 629-654. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2017.
• Esen, Oğuz. “1. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923).” In İzmir İktisat Kongresi ve Gelecek 10 Yıl: 1. ve 2. İzmir İktisat Kongreleri (Değerlendirmeler), edited by Oğuz Esen and Ercan Enç, 1-9. İzmir: İzmir İktisat Kongresi, 1992.
• Eşiyok, B. Ali. “Sanayi Planlarından 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı’na: Bir Dönüşümün Kısa Bir Öyküsü.” Memleket Siyaset Yönetim 4, no. 11 (2009): 86-131.
• Eşme, İsa. Köy Enstitüleri: Yarım Kalan Aydınlanma Atılımı. İstanbul: İKÜ Yayınevi, 2021.
• Gellner, Ernest. Nations and Nationalism. Oxford: Basil Blackwell, 1983.
• Gellner, Ernest. Encounters with Nationalism. Oxford: Blackwell, 1995.
• Gençoğlu Onbaşı, Funda. “Halkevleri ve Ülkü Dergisi: Erken Cumhuriyet Döneminde Köycülük Tartışmaları.” Çağdaş Yerel Yönetimler 20, 3 (2011): 69-88.
• Hobsbawm, Eric. Age of Extremes: The Short Twentieth Century 1914-1991. London: Abacus Book, 1995.
• İnan, Afet. Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı 1933, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1972. İnci, İbrahim. “1923-1960 Döneminde Türkiye’de Tarım Faaliyetleri Üzerinden Alınan Vergiler.” SAÜ Fen Edebiyat Dergisi 11, no. 1 (2009): 109-130.
• Küçük, Yalçın. 100 Soruda Planlama, Kalkınma ve Türkiye. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1971.
• Kalyoncuoğlu, Zeynep. “Köy Enstitüleri’nde Hasan Ali Yücel’in Yeri.” folklor/edebiyat 16, no. 64 (2010): 237-244.
• Kaplan, Mevlüt. Aydınlanma Devrimi ve Köy Enstitüleri. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2002.
• Karaömerlioğlu, M. Asım. “The People’s Houses and the Cult of the Peasant in Turkey.” Middle Eastern Studies 34 no. 4 (1998): 67-91.
• Karaömerlioğlu, M. Asım. “Agrarian Populism as an Ideological Discourse of Interwar Europe.” New Perspectives on Turkey 26, (2002): 59-93.
• Karaömerlioğlu, M. Asım. “Türkiye’de Köycülük.” In Kemalizm Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 2, edited by Ahmet İnsel, 284-297. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009a.
• Karaömerlioğlu, M. Asım. “Köy Enstitüleri.” In Kemalizm Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 2, edited by Ahmet İnsel, 286-293. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009b.
• Karpat, Kemal H.. “Social Effects of Farm Mechanization in Turkish Villages.” Social Research 27, no. 1 (1960): 83-103
• Kasaba, Reşat. The Ottoman Empire and the World Economy. Albany: State University of New York Press, 1988. Kayıran, Mehmet, and Mustafa Yahya Metintaş.. “Türkiye'nin Tarım Politikaları (1918-1938).” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12, no. 1 (2021): 115-131.
• Kepenek, Yakup, Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2014.
• Keyder, Çağlar. Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
• Kirby, Fay. Türkiye’de Köy Enstitüleri. Ankara: İmece Yayınları, 1962.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi. “Türkiye Büyük Millet Meclisi I. Dönem 3. Yasama Yılı Açılış Konuşmaları.” Millet Meclisi Tutanak Dergisi 18, no. 2 (1922).
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi. “Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin V. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Konuşmaları.” Millet Meclisi Tutanak Dergisi 20, no. 3 (1937).
• Önal, Nevzat Evrim. “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e Geçişte Büyük Toprak Sahiplerinin Sınıfsal Rolü ve Dönüşümü.” ODTÜ Gelişme Dergisi 39, no. 1 (2012): 137-169.
• Örmecioğlu, Hilal Tuğba. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Köycülük Tartışmaları ve Numune Köyler.” Belleten 83, no. 297 (2019): 729-752.
• Özbek, Nadir. “Kemalist rejim ve popülizmin sınırları: Büyük Buhran ve buğday alım politikaları, 1932-1937.” Toplum ve Bilim, no. 96 (2003): 219-240.
• Özuğurlu, Metin. Küçük Köylülüğe Sermaye Kapanı: Türkiye'de Tarım Çalışmaları ve Köylülük Üzerine Gözlemler. Ankara: NotaBene Yayınları, 2013.
• Pamuk, Şevket. “War, State Economic Policies and Resistance by Agricultural Producers in Turkey 1939-1945.” In Peasants And Politics In The Modern Middle East, edited by Farhad Kazemi and John Waterbury, 125-142. Florida: University Press of Florida, 1991.
• Resmî Gazete. “Köy Enstitüleri Kanunu.” Resmî Gazete, no. 4491 (1940): 13682-13683.
• Resmî Gazete. “Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilat Kanunu.” Resmî Gazete, (1942): 3243-3250.
• Sayar, Zeki. “İç kolonizasion (Kolonisation interieure).” Arkitekt, no. 02-62 (1936a): 46-51.
• Sayar, Zeki. “İç Kolonizasyon (Başka memleketlerde).” Arkitekt, no. 08-68 (1936b): 231-235.
• Sağlam, Muhammet Ali. “Kadro Dergisinin/Hareketinin Kırsala Bakışı.” Tarih Okulu Dergisi, no. 48 (2020): 3450-3477.
• Sencer, Muzaffer. “Türkiye’de Köye Yönelme Hareketleri.” Sosyoloji Dergisi 2, no. 17-18 (1962): 223-241.
• Sezer, Özge. “Forming the Rural Settlements in Early Republican Turkey.” SHS Web of Conferences 63, no. 1004 (2019): 1-12.
• Sezer, Özge. “Turkey’s Modernization and Nation-Building Processes.” In Mapping Nations, Locating Citizens: Interdisciplinary Discussions on Nationalism and Identity, edited by Daniel Hambly, 56-74. Toronto: Humber Press, 2017.
• Smith, Anthony D.. Millî Kimlik. Translated by Bahadır Sina Şener. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Şener, Sefer. “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Tarım Politikası Arayışları.” Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7, no. 1 (2004): 73-92.
• Şimşek, Gül, and Cansın Mercanoğlu. “Bir ‘Planlama Örneği’ Olarak Köy Enstitüleri Deneyimi.” Planlama 28, no: 3 (2018): 261-281.
• Türkeş, Mustafa. “The ideology of the Kadro [cadre] movement: a patriotic leftist movement in Turkey.” Middle Eastern Studies 34, no. 4 (1998): 92-119.
• Türkoğlu, Pakize. “Köy Enstitülerinde Köyden Alma-Köye Gönderme Politikası.” In 75 Yılda Köylerden Şehirlere, edited by Oya Baydar, 220-224. İstanbul: Tarih Vakfı, 1999.
• Tekeli, İlhan and Selim İlkin, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 1977.
• Tekeli, İlhan, and Selim İlkin. Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 1982.
• Tekeli, İlhan, and Selim İlkin. “Devletçilik Dönemi Tarım Politikaları (Modernleşme Çabaları).” In Türkiye’de Tarımsal Yapılar (1923-2000), edited by Şevket Pamuk and Zafer Toprak, 37-90. Ankara: Yurt Yayınları, 1988.
• Tezel, Yahya Sezai. Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). Ankara: Yurt Yayınları, 1982.
• Toprak, Zafer. “Osmanlı Narodnikleri: “Halka Doğru” Gidenler." Toplum ve Bilim, no. 24 (1984): 69-81.
• Toprak, Zafer. “Türkiye Tarımı ve Yapısal Gelişmeler 1900-1950.” In Türkiye’de Tarımsal Yapılar (1923-2000), edited by Şevket Pamuk and Zafer Toprak, 19-36. Ankara: Yurt Yayınları, 1988.
• Toprak, Zafer. Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918. İstanbul: Doğan Kitap, 2012.
• Trak, Ayse, Michael C. Howard, Archie Mafeje, Maxwell Owusu, Robert Rhoades, and Robert Wade. “Development Literature and Writers from Underdeveloped Countries: The Case of Turkey [and Comments and Reply].” Current Anthropology 26, no. 1 (1985): 89-102.
• “Türk Ziraat Tarihine Bir Bakış.” Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi. İstanbul: Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını, 1938.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Ünsal, Behçet. “Sincan Köyü Plânı.” Arkitekt, no. 1-2 (109-110) (1940): 15-18.
• Üstel, Füsun. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931). İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Varlı, Arzu. “Devletçilik Politikalarının Tarım Kesimi Üzerindeki Etkileri (1930–1940).” Öneri Dergisi 10, no. 38 (2012a): 113-124.
• Varlı, Arzu. “Kadro Dergisi Üzerinden Bir Deneme: “Milli İktisat’tan Devletçiliğe.” Öneri Dergisi 10, no. 37 (2012b): 167-174.
• Vexliard, Alexandre and Kemal Aytaç. “The “Village Institutes” in Turkey.” Education and Culture 30, no. 1 (2014): 41-47.
• Yavuz, Selma. “Birinci Ziraat Kongresi, Alınan Kararlar ve Cumhuriyet Dönemi Ziraat Politikalarına Yansımaları.” MA diss., Niğde Üniversitesi, 2012.