Punishment and Supervision in the Ottoman Empire: Bursa Prison (1914-1919)

Yıl 2024, Sayı: 19, 49 - 68

Erhan Bektaş

Öz

Modern prisons started to appear in the Ottoman Empire in the second half of the 19th century. Approaching the practice in Europe caused prisons, which originally served as locations where the criminal was held prisoner until he fulfilled his sentence, to change into locations where the criminal was imprisoned to serve his punishment. In this context, the study aims to reveal the state's efforts to ensure internal security through the prison system based on the data found in the Ottoman Archives. The inmates and detainees in Bursa Prison will be assessed according to the crimes they committed and the punishments they were given. Furthermore, the Ottoman government's initiatives to guarantee control and safety in prisons will be examined with particular reference to Bursa Prison. Documents from the Ottoman Archive pertaining to the Ottoman Empire's supervision over Bursa Prison will be examined to assess the central administration's efforts to uphold authority and discipline in prisons.

Anahtar Kelimeler

Punishment, Supervision, Prison, Prisoner, Detainee, Bursa/ Hüdavendigar Prison

Osmanlı’da Ceza ve Denetim: Bursa Hapishanesi (1914-1919)

Öz

1858’de hazırlanan Osmanlı Ceza Kanunu ile ceza konusunda Batı’daki uygulamalara yaklaşılmış ve ilk örnekleri Avrupa’da görülen modern hapishaneler Osmanlı Devleti’nde de kurulmaya başlamıştır. İşlevsel olarak başlangıçta suçlunun cezasını çekene kadar tutsak edildiği yer olarak faaliyet veren Osmanlı mahbesleri, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren suçlunun cezasını çekmesi için hapsedildiği yerlere dönüştürülmüştür. Bu bağlamda, çalışma Osmanlı Arşivi’ndeki belgelerden yararlanarak Osmanlı Devleti’nin hapis sistemi aracılığıyla iç güvenliği sağlama çabalarını, Bursa Hapishanesi örneği üzerinden ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu çalışmada 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren faaliyet gösteren Bursa Hapishanesi ve Tevkifhanesi (Hüdavendigar Merkez Hapishanesi ve Tevkifhanesi)’nde bulunan mahkûmların işledikleri suçlar ve aldıkları cezalar üzerinden değerlendirilecektir. Osmanlı Devleti’nin Bursa Hapishanesi’ndeki denetimlerine dair Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgeler incelenerek merkezî yönetimin hapishanelerdeki otoriteyi koruma ve disiplini sağlama çabaları üzerine bir değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

ceza, denetim, hapishane, mahkûm, mevkuf, Bursa/ Hüdavendigar Hapishanesi.

Kaynakça

• KAYNAKÇA Arşiv Belgeleri BOA. Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı (A.}MKT.NZD.) 63/ 60.
• BOA. Sadaret Umum Vilayat Evrakı (A.}MKT. UM.) 352/ 92.
• BOA. Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) 742/ 55598; 3020/ 226492; 3260/ 244471; 4227/ 316972.
• BOA. Dahiliye İdare (DH.İD..)192/22.
• BOA. Dahiliye Hapishaneler Müdiriyeti (DH.MB..HPS.) 12/ 3; 143/ 3; 154/ 14; 157/ 14; 165/ 8; 165/ 29.
• BOA. Dahiliye Müteferrik (DH.MB..HPS.M…) 1/ 2; 3/ 5; 17/ 30; 20/ 21; 18/ 1; 19/ 77; 21/ 42; 24/ 9; 25/ 40; 27/ 55; 27/ 36; 30/ 11; 34/ 18; 33/ 96; 36/ 67; 37/ 72; 47/16; 40/ 96; 50/ 47; 50/ 68; 54/ 3.
• BOA. Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.) 654/ 49.
• BOA. Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR. MKT.) 600/ 100.
• BOA. İrade Dosya Usulü (İ..DUİT) 78/ 31; 79/ 10.
• BOA. İrade Hususi (İ..HUS.) 39/ 70.
• BOA. Şura-yı Devlet (ŞD.) 1633/ 11; 1634/ 45; 1634/ 61; 1633/ 15; 1634/ 9; 1634/ 18.
• Resmî Yayınlar Düstur, 1. Tertib, C. 1, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1872.
• Araştırma Eserler Daşcıoğlu, Kemal. “XX. Yüzyıl Başlarında Dinar (Geyikler) Hapishanesi.” Belgi, no. 13 (Kış 2017): 316-330.
• Demirbaş, Timur. “Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların ve Cezaevlerinin Evrimi.” Hapishane Kitabı içinde. Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, (der.). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2005: 3-40.
• Demirel, Fatmagül. “Osmanlı Hapishanesinin Gardiyanları.” Hukuk ve Adalet 9, (2007): 257–63.
• Demirkol, Kurtuluş. “II. Meşrutiyet Döneminde Edirne Vilayeti Hapishaneleri”. Sakarya Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya, Aralık 2012.
• Ergut, Ferdan. Modern Devlet ve Polis, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplumsal Denetimin Diyalektiği. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Findley, Carter Vaughn. Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire. The Sublime Porte 1789-1922. Princeton: Princeton University Press, 1980.
• Foucault, Michel. Discipline and Punish: The Birth of the Prison. New York: Vintage Books,1995.
• Gazel, Ahmet Ali. “Tanin Muhabiri Ahmet Şerif Beyin Notlarında Osmanlı Hapishaneleri.”
• Hapishane Kitabı içinde. Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, (der.). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2005: 143-151.
• Karaca, Ali. “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Fahişe Hatunlara Uygulanan Cezalar: Hapis ve Sürgün.” Hapishane Kitabı içinde. Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, (der.), İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2005: 152-162.
• Karakaya, Beyza. “Musul Vilayeti Hapishaneleri (1864-1918).” Marmara Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2016.
• Levy, Noemy ve Alexandre Toumarkine (der.). Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza: 18.-20.
• Yüzyıllar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
• Ortaylı, İlber. Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat Yayınları, 2007.
• Özbek, Nadir. “Osmanlı İmparatorluğu’nda İç Güvenlik, Siyaset ve Devlet, 1876-1909.”
• Türklük Araştırmaları Dergisi 16, (2004): 59-95.
• Özbek, Nadir. “Osmanlı Taşrası’nda Denetim: Son Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Jandarma (1876-1908).” Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010: 47-79.
• Öztop, Fatih. “II. Meşrutiyet Döneminde Aydın Vilayetinde Sosyal Yapı ve Adli Vaziyet (1908-1916).” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi. Konya, 2014.
• Saner, Yasemin. “Osmanlı’nın Yüzlerce Yıl Süren Cezalandırma ve Korkutma Refleksi: Prangaya Vurma.” Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza: 18.-20. Yüzyıllar içinde, Noemy Levy ve Alexandre Toumarkine (der.), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2007: 163-189.
• Sarıay, Ercimet. II. Meşrutiyet Dönemi’nde Ankara Vilayeti’nde Asayiş, Suç ve Ceza. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi. Nevşehir, 2019.
• Schull, Kent. “Tutuklu Sayımı: Jön Türklerin Sistematik Bir Şekilde Hapishane İstatistikleri Toplama Çalışmaları ve Bunların 1911-1918 Hapishane Reformu Üzerine Etkileri.” Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza: 18.-20. Yüzyıllar içinde, Noemy Levy ve Alexandre Toumarkine (der.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007: 212-238.
• Schull, Kent. Prisons in the Late Ottoman Empire Microcisms of Modernity. Edinburg: Edinburg Univeristy Press, 2014.
• Sofuoğlu, Ebubekir. "Osmanlı Hapishanesinde Islah ve Firar Teşebbüsleri." Hapishane Kitabı içinde. Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, (der.). İstanbul: Kitabevi Yayınlan, 2005: 163-172.
• Şen, Ömer. Osmanlı’da Mahkûm Olmak: Avrupalılaşma Sürecince Hapishaneler. İstanbul: Kapı Yayınları, 2007.
• Yıldız, Gültekin. Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2012.
• Yılmaz, Banu. “Osmanlı Dönemi Bursa Hapishanesi.” Uşak Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Uşak, 2015.