The Effect of Tax Incentives and Legal Regulations on R&D Expenditures in Türkiye

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 44 - 58, 28.03.2024

Mustafa Taşiyan Çiğdem Çadırcı

Öz

Today, developments in information and communication technologies have caused countries to make a separate effort to gain a place in international markets. Globalization offers its positive benefits to some countries, but it presents its negative aspects to other countries more intensely. Countries that have been particularly negatively affected by globalization have begun to seek new tools in their economic and fiscal policies. Over time, R&D activities have gained an important place among these tools. The acquisition of new technologies through the correct guidance of R&D activities has also made significant contributions to the economic development of countries. Therefore, countries have begun to redesign their R&D policies. In Türkiye, important laws and regulations have been enacted to guide R&D activities, especially since the 2000s. In fact, one of the most important indicators for measuring the impact of tax incentives and legal regulations on R&D activities is R&D expenditures. Therefore, this study aims to examine the legal regulations and tax incentives on R&D activities in Türkiye and to investigate their impact on R&D expenditures. The study reveals that the laws enacted in the 2000s had positive effects on R&D activities and expenditures. However, it is also noteworthy that these effects are limited.

Anahtar Kelimeler

R&D, Tax Incentives For R&D Expenditures, Legal Regulations, Türkiye

Türkiye’de Ar-Ge Faaliyetlerinde Uygulanan Vergisel Teşvikler ve Yasal Düzenlemelerin Ar-Ge Harcamaları Üzerindeki Etkisi

Öz

ÖZ
Günümüzde bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen gelişimler ülkelerin uluslararası pazarlarda yer edinebilmek amacıyla ayrı bir çaba içerisine girmesine neden olmuştur. Küreselleşme bazı ülkelere pozitif faydalarını sunmakta, bazı ülkelere ise yoğun olarak negatif yönlerini sunmaktadır. Özellikle küreselleşmeden olumsuz etkilenen ülkeler ekonomi ve maliye politikalarında yeni araçlar bulma arayışına girmiştir. Zamanla Ar-Ge faaliyetleri bu araçlar arasında önemli bir yer edinmiştir. Ar-Ge faaliyetlerinin doğru yönlendirilmesi ile yeni teknolojilerin elde edilmesi ise ülkelerin ekonomik gelişimine önemli katkılar sağlamıştır. Bu nedenle ülkeler Ar-Ge politikalarını yeniden dizayn etmeye başlamışlardır. Bu süreçte Türkiye’de özellikle 2000’li yıllardan itibaren Ar-Ge faaliyetlerini yönlendiren önemli kanun ve yönetmelikler yürürlüğe konulmuştur. Aslında Ar-Ge faaliyetleri üzerine uygulamaya konulan vergisel teşvik ve yasal düzenlemelerin etkisinin ölçülmesinde en önemli göstergelerden biri Ar-Ge harcamalarıdır. Bu nedenle çalışmada, Türkiye’de Ar-Ge faaliyetleri üzerine yürürlüğe giren yasal düzenlemeler ile vergisel teşviklerin incelenmesi ve Ar-Ge harcamaları üzerindeki etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Çalışmada 2000’li yıllarda yürürlüğe giren kanunların Ar-Ge faaliyetleri ve harcamaları üzerinde olumlu etkileri olduğu görülmüştür. Fakat bu etkilerin kısıtlı kaldığı da dikkat çekmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ar-Ge, Ar-Ge Harcamaları, Ar-Ge Harcamalarına Yapılan Vergisel Teşvikler, Yasal Düzenlemeler, Türkiye

Kaynakça

• Aktaş, R. ve Delen, S. (2021). Teknoloji geliştirme bölgelerindeki firmalara yönelik vergisel teşvik ve desteklerin muhasebe uygulamaları. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 14 (2), 727-757.
• Araştırma, Geliştirme Ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun, https://mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5746.pdf Erişim Tarihi: 02.12.2023.
• Bayraktutan, Y. ve Bıdırdı, H. (2015). Türkiye’de teknolojiye dair politika perspektifi ve kalkınma planları. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi KOSBED, 29, 37-55.
• Bloemendaal, E. (2020). The Effects of R&D Investments on Financial Performance: A Comparison Between High-Tech and Non-High-Tech Companies (Bachelor's Thesis, University of Twente). https://essay.utwente.nl/81782/.
• Bulut, M. (2009). Yatırım ikliminin geliştirilmesinde vergi politikalarının rolü: Türkiye örneği, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2009/388, Ankara.
• Cenikli, V. S. (2021). Türkiye ve Avrupa Birliği üyesi ülkelerin göreli araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) etkinliğinin analizi, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10 (1), 231-246.
• Çavuşoğlu, A. (2018). Patent’le Kazanmak. İstanbul: İhlas Gazetecilik. https://turkiyepatenthareketi.org/wp-content/dosyalar/patentle-kazan-ktabi.pdf.
• Çelebi, A. K. ve Kahriman, H. (2011). Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye’de ar-ge faaliyetlerine yönelik vergi teşvikleri ve bunların karşılaştırmalı analizi. Maliye Dergisi, 161, 33-63.
• Çetin, M. ve Işık, H. (2014). Türkiye ve Avrupa Birliği Ekonomilerinde Yenilikler ve Ar-Ge’nin Teşviki: Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. Maliye Dergisi, 166, 75-94.
• Çildir, M. ve Tetik, M. (2020). Araştırma geliştirme faaliyetlerine yönelik vergisel teşvikler ve seçili ülkeler arasında bir karşılaştırma. International Journal of Social, Political and Economic Research, 9 (1),112-130.
• Demir, M. ve Geyik, O. (2014). Türkiye’de ar-ge & inovasyon harcamalarının gelişim süreci ve ekonomik etkileri. Journal of Life Economics, 2, 171-190.
• Dereli, D. D. ve Salğar, U. (2019). Ar-Ge harcamaları ile büyüme arasındaki ilişki: Türkiye üzerine bir değerlendirme. Journal of Life Economics, 6 (3), 345-360.
• Doğan, H. (2020). Türkiye ve AB ülkelerinin ar-ge verimliliklerinin entropi-eatwos yöntemleri ile karşılaştırılması. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 1 2(23), 233-251. https://doi.org/10.38155/ksbd.792763.
• Dokuzoğlu, S. ve Tüm, K. (2020). 5746 sayılı araştırma, geliştirme ve tasarım faaliyetlerinin desteklenmesi hakkında kanun kapsamında sunulan vergisel teşviklerin değerlendirilmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17 (45), 140-154.
• Doruk, Ö. T. ve Söylemezoğlu, E. (2014). Gelişmekte olan ülkelerde ar-ge’ye dayalı büyümenin varlığının sınanması (testing of the existence of r&d based growth in developing countries), 1.Ulusal Üretim Ekonomisi Kongresi, 1-12.
• Dünya Bankası, https://data.worldbank.org/indicator/GB.XPD.RSDV.GD.ZS?locations=JP, Erişim Tarihi: 07.12.2023.
• Erdoğan, Z. (2023). The relationship between R&D expenditures, tax incentives and economic growth. Journal of Life Economics, 10(4), 315–328. https://doi.org/10.15637/jlecon.2217.
• Evci, C. (2004). Ar-Ge Vergi Teşvikleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye (Kamu Ekonomisi) Anabilim Dalı, Ankara.
• Ghaffar, A. ve Khan, W. A. (2014). Impact of research and development on firm performance. International Journal of Accounting and Financial Reporting, 4 (1), 357-367.
• Göçer, İ. (2013). Ar-Ge Harcamalarının yüksek teknolojili ürün ihracatı, dış ticaret dengesi ve ekonomik büyüme üzerindeki etkileri. Maliye Dergisi, (165), 215-240.
• Gümüş, E. ve Çelikay, F. (2015). R&D Expenditure and economic growth: new empirical evidence. The Journal of Applied Economic Research, 9 (3), 205-217.
• Güzel, S. (2009). Ar-Ge harcamaları ve vergi teşvikleri: belirli ülkeler karşısında Türkiye’nin durumu. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 4 (2), 29-47.
• Köhler, C., Laredo, P. ve Rammer, C. (2012). The ımpact and effectiveness of fiscal ıncentives for R&D. Manchester Institute of Innovation Research, Nesta Working Paper No: 12/01. https://media.nesta.org.uk/documents/the_impact_and_effectiveness_of_fiscal_incentives.pdf
• Kutbay, H. ve Öz, E. (2017). Türkiye ve seçilmiş ülkelerde ar-ge faaliyetlerine yönelik uygulanan vergi teşviklerinin karşılaştırılması. Yönetim ve Ekonomi, 24 (3), 783-802.
• OECD, https://www.oecd.org/ Erişim Tarihi: 06.12.2023.
• Onay, A. (2016). Muhasebe standartları kapsamında devlet teşviklerinin muhasebeleştirilmesi. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8 (3) 31-45.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/istatistik/TGB_%C5%9EUBAT_2020_%C4%B0statistiki_Bilgiler_02.03.2020.pdf.
• Sarısoy, İ. (2017). Araştırma-geliştirme faaliyetlerinde Türkiye’nin konumu ve geleceği: genel bir değerlendirme ve öneriler. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/172-08.pdf Erişim Tarihi: 15.12.2023.
• Seçilmiş, N. ve Konu, A. (2019). OECD ülkelerinde ar-ge teşvikleri ve inovasyon ilişkisi üzerine ampirik bir inceleme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (2), 686-702. https://doi.org/10.33437/ksusbd.533175.
• Tahir, E. (2014). Sınai Mülkiyet Haklarında İstisna Uygulaması. Mali Çözüm Dergisi, İSMMMO Yayınları, 24 (123), 25-43.
• Taş, Ş., Taşar, İ. ve Açcı, Y. (2017). Ar-Ge harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Türkiye örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 197-206.
• Tatar Candan, G. ve Yurdadoğ, V. (2017). Türkiye’de maliye politikası aracı olarak teşvik politikaları. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 154-177.
• Tüleykan, H. (2015). Mali teşvik uygulamalarında ar-ge ve önemi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (1), 231-254.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Arastirma-Gelistirme-Faaliyetleri-Arastirmasi-2022-49408, Erişim Tarihi: 04.12.2023.
• Ünal, T. ve Seçilmiş, N. (2013). Ar-Ge göstergeleri açısından Türkiye ve gelişmiş ülkelerle kıyaslaması. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 1 (1), 12-25.
• Yavuz, B. (2010). Ar-Ge Faaliyetlerine İlişkin Teşvikler ve Ar-Ge Giderlerinin UMS-TMS Kapsamında Mali Tablolara Yansıtılması. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldırım, C. ve Kaya, G. (2019). Ar-Ge harcamalarının gelişimi: TR-AB üzerine bir değerlendirme. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 33 (3), 791-812.
• Yücel, İ. H. (1997). Bilgi Teknoloji Politikaları ve 21.Yüzyılın Toplumu. Ankara: DPT.
• 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.3065.pdf , Erişim Tarihi: 01.12.2023.
• 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/07/20010706.htm#1 . Erişim Tarihi: 01.12.2023. 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5520.pdf , Erişim Tarihi: 01.12.2023.
• 5746 Sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5746.pdf . Erişim Tarihi: 01.12.2023.
• 6518 Sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6518.pdf . Erişim Tarihi: 02.12.2023.