Kur’an’da Faḥşâ Lafzının Anlam Çerçevesi

Yıl 2023, , 1 - 35, 30.12.2023

Muhammet Abay

https://doi.org/10.56361/usul.1339205

Öz

Faḥşâ kelimesi fḥş kökünden türemiştir ve Arapçada bu kökten türeyen kelimeler yaygın bir kullanıma sahiptir. Kur’an’da bunlardan sadece fâḥişe ve onun çoğulu fevâḥiş ile faḥşâ kelimeleri geçmektedir. Faḥişe kelimesi biri muzmar olmak üzere on dört, faḥşâ kelimesi altı, fevâḥiş kelimesi de dört yerde kullanılmıştır. İlgili ayetleri tefsir eden müfessirler bu kelimelerin hangi anlama geldiğine dair bazen farklı bazen de birbirine aykırı düşen açıklamalar yapmıştır. Ayrıca bazı müfessirler kendi içinde de tutarlı açıklamalar sunamamıştır. Bu durum, ilgili kelimelerin geçtiği ayetlerin doğru anlaşılmasını zorlaştırma, kastedilen anlamdan uzaklaşılmasına sebep olmaktadır. Sonuç olarak, bu kelimelerin anlamları konusunda tefsirlerde bir karmaşa vardır. Bu karmaşa giderilmeden ilgili ayetlerin doğru bir şekilde anlaşılması mümkün görünmemektedir. Bu makalenin amacı fḥş kökünden türeyen ve Kur’an’da kullanılan fâḥişe, faḥşâ ve fevâḥiş kelimelerine yüklenen anlamlardaki karışıklığı ortadan kaldırmak ve kontekste en uygun anlamı belirlemektir. Bunu gerçekleştirmek üzere önce klasik Arap lügatlerinden hareketle genel olarak bu kelimelerin hangi anlamlara geldiği tespit edilmiş, ardından kelimelerin yer aldığı ayetler tek tek ele alınarak müfessirlerin verdiği anlamlar değerlendirilmiş ve nihayetinde metnin siyak sibakı yanında tarihsel bağlamı göz önüne alınarak ayette kastedilen anlam belirlenmiştir. Böylece fâḥişe, faḥşâ ve fevâḥiş kelimelerinin Kur’an’da hangi anlamlarda kullanıldığıyla ilgili tefsirlerdeki karmaşayı ortadan kaldıracak daha net bir çerçeve çizilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an Kelimeleri, Garîbü’l-Kur’ân, Fḥş Kökü, Fâḥişe

The Meanings of Faḥšā as a Quranic Concept

Öz

The word faḥšā is derived from the fḥš and is commonly used in Arabic. In the Qur’ān, only the words fāḥiše, fevāḥiš and faḥšā are mentioned. Scholars who interpreted the relevant verses have sometimes provided different and conflicting explanations for the meanings of these words. Furthermore, some scholars have not been able to present consistent explanations among themselves. This situation makes it difficult to accurately understand the verses in which these words appear. As a result, there is confusion in the interpretations concerning the meanings of these words, and understanding the relevant verses correctly is not possible without resolving this confusion. The purpose of this article is to eliminate the ambiguity regarding the meanings of these words and to determine their most suitable contextually appropriate meanings. To achieve this, the general meanings of these words have been identified based on classical Arabic dictionaries, then the verses in which these words appear have been individually examined, and the meanings provided by scholars have been evaluated while considering the historical context and the coherence of the text. Thus, a clearer framework has been drawn to eliminate the confusion in the interpretations of fāḥiše, faḥšā, and fevāḥiš in the Qur’ān.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Words of Qur’ān, Ġarīb al-Qur’ān, Fḥš Root, Fāḥiše

معاني كلمة الفحشاء في نطاق القرآن

Öz

كلمة "الفحشاء" مشتقة من جذر "فحش" والكلمات المشتقة من هذا الجذر لها استخدام شائع في اللغة العربية. وأما في القرآن، يتم ذكر كلمة "الفاحشة" وجمعها "الفواحش"، فضلاً عن استخدام كلمة "الفحشاء" فقط. تم استخدام كلمة "الفاحشة" أربع عشرة مرة، كلمة "الفحشاء" ست مرات، وكلمة "الفواحش" أربع مرات. قدم المفسرون تفسيرات مختلفة وأحيانًا متناقضة حول معاني هذه الكلمات. بالإضافة إلى ذلك، لم يستطع بعض المفسرين تقديم تفسيرات متسقة داخل أنفسهم. هذا يجعل من الصعب فهم الآيات بشكل صحيح، ويؤدي إلى التباعد عن المعنى المقصود. وبالنتيجة، توجد حالة من الارتباك في التفسيرات حول معاني هذه الكلمات، ولا يمكن فهم الآيات المحتوية على هذه الكلمات بشكل صحيح قبل حل هذا الارتباك. هدف هذه المقالة هو توضيح الارتباك في معاني كلمات "الفاحشة" و"الفحشاء" و"الفواحش" المستخدمة في القرآن، وتحديد المعنى الأنسب لها في السياق. لتحقيق ذلك، تم تحديد معاني هذه الكلمات استنادًا إلى القواميس العربية القديمة، ثم تم مناقشة معاني التفسيرات التي قدمها المفسرون للآيات التي تحتوي على هذه الكلمات، وتم تحديد المعنى المقصود في الآيات استنادًا إلى السياق ووسط النزول. بالتالي، تم وضع إطار أوضح يساعد في إزالة الارتباك في التفسيرات حول استخدام كلمات "الفاحشة" و"الفحشاء" و"الفواحش" في القرآن.

Anahtar Kelimeler

التفسير, كلمات القرآن, غريب القرآن, جذر فحش, الفاحشة

Kaynakça

• Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Merkezü’l-Buhûs. Kahire: Dârü’t-Te’sîl, 1437/2013.
• el-Âcürrî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hüseyin. Zemmü’l-livât. thk. Mehdî es-Seyyid İbrahim. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân, ts.
• el-Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdullah. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-Sebʿi’l-mesânî. thk. Ali Abdülbâri Atiyye. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• el-Âlûsî, Mahmûd Şükrî. Bülûgu’l-ereb fî maʿrifeti ahvâli’l-Arab. tsh. Muhammed Behcet el-Eserî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ehliyye, 1342/1924.
• el-Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. Abdullah. el-Furûku’l-lugaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selîm. Kahire: Dârü’l-İlm ve’s-Sekâfe, ts.
• el-Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. Abdullah. el-Vücûh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1428/2007.
• el-Berîdî, Ahmed Muhammed; Fehd İbrahim ed-Daliʿ. Mevsûatü’l-vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-kerîm. Riyad: Darü’t-Tedmüriyye, 1436/2014.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. es-Sünenü’l-kebîr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Merkezü Hecr, 1432/2011.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. Şuabü’l-îmân. thk. Muhtâr Ahmed en-Nedvî. Bombay: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• el-Bikâî, İbrâhîm b. Ömer. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-ây ve’s-süver. Kâhire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. Beyrut: Dâru Tavki’n-Nuhât, 1422.
• el-Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr. el-Bursân ve’l-urcân ve’l-umyân ve’l-hûlân. thk. Abdüsselâm Hârûn. Beyrût: Dârü’l-Cîl, 1410.
• Cevâd Alî. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. Dârü’s-Sâkî, 1422/2001.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh ve Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgaffâr Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• ed-Dâmegânî, el-Hüseyin b. Muhammed. Kâmûsu’l-Kur’ân ev ıslâhu’l-vücûh ve’n-nezâir. thk. Abdülaziz Seyyidülehl. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1983.
• Ebû Hayyân Esîrüddîn Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1420/1999.
• Ebü’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsa el-Kefevî. el-Külliyyât. Adnân Dervîş; Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Ebü’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî. Tefsîrü Ebü’s-Suûd: İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-kerîm. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed İvaz Mürʿib. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Fayda, Mustafa. “İfk Hadisesi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/507-509. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• el-Fîrûzâbâdî, Ebû Tâhir Muhammed b. Yakub. Besâirü zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-azîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Kahire: el-Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1393-1416/1973-1996.
• Günay, Hacı Mehmet. “Nüşuz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/303-304. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmî; İbrahim es-Samerrâî. [y.y.]: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, ts.
• el-Herevî, Ebû Ubeyd Ahmed b. Muhammed. el-Garîbeyn fi’l-Kur’ân ve’l-hadîs. thk. Ahmed Ferîd el-Yezîdî. Suudi Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419/1999.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî. el-Muharrarü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-azîz. Thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001. İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsirü’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasan el-Ezdî. Cemheretü’l-luga. thk. Remzî Münîr Baalbekî. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed er-Râzî. Muʿcemü mekâyîsi’l-luga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed er-Râzî. Mücmelü’l-luga. thk. Züheyr Abdülmuhsin Sultan. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1406/1986.
• İbn Hanbel, Ahmed. el-Mevsûatü’l-Hadîsiyye: Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnâût; Âdil Mürşîd v.dğr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Siretü’n-nebeviyye li’bni Hişâm. thk. Mustafa es-Sekkâ; İbrahim el-Ebyârî; Abdülhafiz eş-Şilebî. Kahire: Şirketü Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdihî bi-Mısr, 1375/1955.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1372-1373/1952-1953.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dârü Sâdır, 1414.
• İbn Saʿd, Muhammed ez-Zührî. et-Tabakâtü’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ Muvaffakuddîn el-Esedî. Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî. thk. Emîl Bedî Yakûb. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddin Ebü’l-Ferec. Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevâzır fî ilmi’l-vücûh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Abdülkerîm Kâzım er-Râdî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1404/1984.
• Karaman, Hayreddin; Mustafa Çağrıcı; İbrahim Kafi Dönmez; Sadrettin Gümüş. Kur’an Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî – İbrâhîm Etfeyyiş. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Mâlik b. Enes. el-Müdevvene. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Teʾvîlâtü Ehli’s-Sünne: Tefsirü’l-Mâtürîdî. thk. Mecdi Basellûm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-uyûn: Tefsîrü’l-Mâverdî. thk. es-Seyyid b. Abdülmaksûd b. Abdurrahîm. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye; Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, ts.
• Mu’cemü’d-Devha et-Târihî li’l-Lugati’l-Arabiyye, (Erişim 18 Nisan 2023). https://www.dohadictionary.org/root/ Muhammed Reşîd Rızâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-hakîm: Tefsîrü’l-Menâr. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasan el-Ezdî el-Belhî. Tefsîrü Muḳâtil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 1423/2002.
• el-Mustafavî, Hasan. et-Tahkîk fî kelimâti’l-Kur’âni’l-kerîm. Londra: Merkezü Neşri Âsâri’l-Allâme el-Mustafavî, 2009.
• Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. es-Sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Kahire: Matbaatu İsa el-Bâbî el-Halebî, ts.
• er-Râgıb el-Isfehânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dârü’l-Kalem; Dârü’ş-Şâmiyye, 1412.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb: et-Tefsîrü’l-kebîr. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/1999.
• es-Semîn el-Halebî, Şihâbüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yûsuf. Umdetü’l-huffâz fî tefsîri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil Uyûnüssûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• es-Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût, Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Alî. Fethu’l-kadîr. Dımeşk: Dârü İbn Kesîr, 1431; Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 1431.
• et-Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Silefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• et-Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Tefsîrü’t-Taberî: Câmiu'l-beyân an teʾvîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdülmuhsin et-Türkî. Cîze: Dâru Hecr, 1422/2001.
• et-Tabersî, Ebû Ali el-Fazl b. el-Hüseyin. Mecmeu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Ulûm, 1426/2005.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir; Muhammed Fuâd Abdülbâkî; İbrahim Atve İvaz. Mısır: Şeriketü ve Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1395/1975.
• et-Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. el-Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Küveyt: Vüzâratü’l-İrşâd, 1385-1422/1965-2001.
• ez-Zemahşerî, Cârullah Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Esâsü’l-belâga. thk. Muhammed Bâsil Uyûnü’s-sûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• ez-Zemaḥşerî, Cârullah Ebü’l-Ḳâsım Maḥmûd b. Ömer. el-Keşşâf an ḥaḳâiki ġavâmidi’t-tenzîl. Kahire: Dârü’r-Reyyân li’t-Türâs; Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407/1987.