Mukâtil b. Süleyman Örneğinde Erken Dönem Nesih Algısı

Yıl 2015, Cilt 23, Sayı 23, 45 - 66, 01.06.2015

Şeyma ALTAY

Öz

Bu makalede erken dönem nesih algısı, Kur’ân’ı baştan sona tefsir etmiş ilk müfessir olma özelliğini taşıyan ve bu özelliği ile tefsir geleneğinin önemli isimle— rinden sayılan Mukâtil b. Süleyman’ın tefsiri bağlamında tasvir ve tahlil edilmeye çalışılmıştır. Nesih kavramının teorik olarak ele alınmasının sonraki zamanlara rastlaması dolayısıyla, Mukâtil’in bu konudaki görüşleri tefsirinden nesih pratikle— ri incelenerek ortaya konmuştur. Çalışmanın sistematik olması ve amacına hizmet edebilmesi için ilk dönemlerde kapsamlı bir anlama sahip olan nesih kavramının, İslâmî ilimlerin teşekkülü ile geçirdiği anlam daralmasına kısaca değinilmiş, ele alınan nesih uygulamaları bu daralma sonucu ortaya çıkan yeni kavramlar temel alınarak tasnif edilmiştir. Böylelikle erken dönem müfessirlerinden Mukâtil özelinde mütakaddimün ulemasının bu çerçevede ortaya attıkları nesih iddialarının anlaşılması amaçlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Mukâtil b. Süleyman, nesih, tahsîs, takyîd, beyân

Kaynakça

• Amidî, Ebu’l—Hasen Seyyidü’d—Dîn es—Sa’lebî el-İhkâm fî Usülü’l-Ahkâm, Mektebetü’l— İslamî, Beyrut, t.s.
• Atan, Ömer Faruk, Usül-i Fikihta Nesih, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, Ankara, 2011.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebü Bekir er—Râzî, el—Füsül fî Usül, nşr. Vüzerâtü’l—Evkâfi’l— Kuveytiyye, 1414/ 1994.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, et—Ta’rifât, Dâru’l—Kütübi’l—İlmiyye, Beyrut, 1403/1983.
• Dehlevî, Şah Veliyullah, el—Fevzü’l—Kebîr fî Usülü’t—Tefsîr, Daru’s-Sahve, Kâhire, 1407/1986.
• Ebü Ubeydullah, Kasım b. Sellâm, en-Nâsih ve’l-Mensüh fî’Z-Kur’âni’l-Azîz ve mâ fîhi mine’l-Ferâiz ve’s-Siinen, Mektebetü’r—Rüşd, Riyad, 1418/1997.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Makâlâtu’l—İslamiyyîn ve’htilâfu’l—Musallîn, el- Mektebetü’l—Asriyye, 1426/2005.
• Has, Şükrü Selim “Klasik Fıkıh Usülünde Neshin Mahiyeti”, EÜSBED, Kayseri, 2006, XXI/2.
• Hibetullah B. Sellâme, Ebu’l—Kasım el—Bağdâdî, en—Nâsilı ve’l—Mensah, el—Mektebetü’l— İslâmî, Beyrut, 1404.
• İbnü’l—Cevzî, Cemalüddin Ebü’l—Ferec, Nevâsihu’l—Kur’ân, neşr: Medine İslam Üniversi— tesi İlmî Araştırmalar Merkezi, Medine, 1423/2003.
• İbn Hazm, ez—Zâhirî, el—İhkâmfî Asulii’l—Alıkâm, Daru’l—Afâkı’l—Cedîde, Beyrut, t.s.;
• en-Nâsilı ve’l-Mensah fi’l-Kur’âni’l-Kerim, Dâru’l—Kütübi’l—İlmiyye, Beyrut, t.s.
• İbn Kesîr, Ebü’-Fedâ İsmail el-Kureşî, Tefsiru’l-Kur’âni’l—Azîm, Daru Tayyibe, 1420/ 1999.
• İbn Manzur, Cemâluddin, Lisanu’l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut, 1414/1994.
• KaraŞ, Şihabüddin, el—İstiğnâ fî Ahkâmi’l—İstisnâ, Dâru’l—Kütübi’l—İlmiyye, Beyrut, 1406/1986.
• Katâde, İbn Diâme, en—Nâsih ve’l—Mensah, neşr. Müessesetü’r—Risâle, 1418/1998.
• Kurban, Nur Ahmet, “Tevbe Süresi Beşinci Ayetinin Neshettiği İddia Edilen Ayetlerin Değerlendirilmesi”, İÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009.
• Mukâtil b. Süleyman, Tefsiru Mukâtil 19. Süleyman, Dâru İhyâi’t—Türâs, Beyrut, 1423/2002.
• Nehhâs, Ebü Ca’fer, en—Nâsih ve’l—Mensah, Mektebetü’l—Felâh, Kuveyt, 1408/1987.
• Meâni’l-Kur’ân, Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, Mekke, 1409/1989.
• Özdeş, Talip, “Vahiy—Olgu İlişkisi Açısından Neshe Getirilen Yorumlara Eleştirel Bir Yaklaşım”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 2001, XIV/ 1.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsi’l—Eimme, Usulü’s—Serahsî, Dâru’l— Ma’rife, Beyrut, t.s.
• Suyütî, Celaleddin Abdurrahman, el-İtkân fî Ulumu’l-Kur’ân, Dâru’l—Hadîs, Kahire, 1427/2007.
• Şa’bân, Zekiyüddin, İslam Hukuk İlminin Esasları (Usulu’Z-Fıkh), çev. İbrahim Kâfî Dönmez, TDV Yayınları, Ankara, 2011.
• Şâtıbî, İbrahim b. Musa b. Muhammed el—Ğırnatî, el-Muvâfakât, Dâru İbn Affân, 1417/1997.
• Şimşek, M. Sait, Kur’ân’ın Anlaşılmasında İki Mesele, Yöneliş Yayınları, İstanbul, 1991.
• Taberî, Muhammed İbn Cerîr, Câmiu’l—Beyânfî Te’vili Ayi’l-Kur’ân, neşr. Müessesetü’r— Risâle, 1420/2000.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Eser Kitabevi, İstanbul, t.s.
• Zemahşerî, Ebü’l—Kâsım Muhammed Mahmud, Esâsü’l—Belâga, Dâru’l—Kütübi’l—İlmiyye, Beyrut, 1419/1998.
• Zerkânî, Muhammed Abdu’l—Azîm, Menâhilii’l—İrfân fî Ulumii’l—Kur’ân, Dârul’l—Hadîs, Kahire, 2001.
• Zerkeşî, Bedruddin, el—Burhânfî Ulumi’l—Kur’ân, Dâru’l—Fikr, Beyrut, 2005.
• Zeyd, Mustafa, en-Neshfî’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l—Vefâ, Mısır, 1987.