Sünnî-Şiî Tezleri Arasında Bir Kur'an Tarihi Okuması -"Şehristânî Örneği"-*

Yıl 2014, Sayı: 22, 25 - 42, 01.12.2014

Ömer Dinç

Öz

Bu çalışma, ismi genellikle kelam özellikle de mezhepler tarihi alanında öne çıkmakla birlikte Mefâtîhu’l-Esrâr ve Mesâbîhu’l-Ebrâr başlıklı eseriyle tefsir alanında da adından söz ettirmeyi başarmış olan Ebü’l-Feth eş-Şehristânî’nin (ö. 548/1153) Mefâtîhu’l-Furkân başlıklı tefsir mukaddimesinin “Zikru Keyfiyeti Cem’i’l-Kurân” alt başlığında yer alan bilgilerden hareketle onun Kur’an tarihine ilişkin değerlendirmelerinin tespitini ve bu değerlendirmelerin ne gibi bir Kur’an tarihi tasavvuruna işaret ettiğini ele almayı amaçlamaktadır. Şehristânî’nin Kur’an tarihi bağlamında zikrettiği görüşlerin bir taraftan klasik Sünni Kur’an tarihi tasavvuru ile örtüşürken, diğer taraftan bu tasavvurdan ayrıştığı, dahası kimi yönlerden şiî tasavvurla paralellik arzettiği görülmektedir. Bir başka ifadeyle Şehristânî’nin Kur’an tarihi telakkisi Sünni-Şiî telakkileri arasında salınmaktadır. Nitekim Şehristânî, bu yöndeki görüşlerini, bir taraftan klasik sünnî kaynaklarda yer alan bilgilerle temellendirmeye çalışırken, diğer taraftan şiî telakkilere de yaslanmaktadır. Özellikle Kur’an’dan Ehl-i Beyt’e dair ayetlerin çıkarıldığı, Kur’an’ın mushaf haline getirilmesinde genelde Ehl-i Beyt’e özelde ise Hz. Ali’ye (ra.) haksızlık yapıldığı, Kur’an’ın asıl nüshasının Ehl-i Beyt’in elinde olduğu, Kur’an’ın tahrif, tebdil ve tağyirden Ehl-i Beyt sayesinde korunabildiği şeklindeki açıklamalarını şiî telakkilere yaslanmasına örnek verilebilir. Şehristânî’nin Kur’an tarihi tasavvurundaki bu senkretik yapının net bir biçimde ortaya konabilmesi için çalışmada Kur’an tarihinin ana başlıkları altında önce Şehristânî’nin sünnî telakki ile örtüşen değerlendirmeleri verilmiş, akabinde de şiî telakki paralelindeki açıklamalarının serdine geçilmiş, bu telakkilerin aktarımında deskriptif/tasvîrî bir anlatım benimsenmiştir

Anahtar Kelimeler

Şehristânî, Kur’an’ın Cem’i, Şi’a, Ehl-i Beyt, Mushaf, Tebdil, Tağyir

Kaynakça

• A’zami, M. M., Vahyedilişinden Derlenişine Kur’an Tarihi-Eski ve Yeni Ahit Karşılaş- tırmalı Bir Araştırma, Tercüme: Ömer Türker, Fatih Serenli, İz. Yay., İstanbul 2006.
• Akyol, Aygün, Şehristânî’nin Filozoflarla Mücadelesi, Musâraatu’l-Felâsife’ye Göre, Şehristânî’nin Felsefi Görüşleri, Araştırma Yayınları, Ankara 2011.
• Altıkulaç, Tayyar, “Hz. Ali ve İlk Mushaf Nüshaları” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, sayı: 21, s. 5-26.
• Ateş, Süleyman, “İmamiye Şia’sının Tefsir Anlayışı” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakül- tesi Dergisi, Ankara 1975, C. XX, s. 147-172.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, Daru’s-Selâm, Riyâd 1997.
• Çetin, Abdurrrahman, “Nesih” DİA, İstanbul 2006, XXXII, 579.
• Doğrul, Ö. Rıza, Büyük İslam Tarihi-Asr-ı Saadet, I-V, Eser Neşriyat ve Dağıtım, İstan- bul 1978.
• Gürkan, Ahmet, Kur’an’ın Nasih ve Mensuh Âyetleri, Elif Matbaası, Ankara 1980.
• Harman, Ömer Faruk, “Şehristânî”, DİA, İstanbul 2010, XXXVIII, 467.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekir Abdullah, es-Sicistânî, Kitabu’l-Mesâhîf, Dârul’-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1985.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takiyyuddin Ahmed b. Abdu’l-Halîm, Minhâcü’s-Sünne fî Nakdi Kelâmi’ş-Şîati’l-Kaderiyye, I-IX, Mektebet-ü İbn Teymiyye, Kahire 1989.
• İbnü’l-Arabî, Ebu Bekr, el-Avâsım mine’l-Kavâsım el-Mektebetu’l-İlmiyye, Beyrut 1986.
• Karataş, Şaban, Şia’da ve Sünni Kaynaklarda Kur’an Tarihi, Ekin Yay., İstanbul 1996.
• Maşalı, Mehmet Emin, Kur’an’ın Metin Yapısı-Mushaf Tarihi ve İmlası, Kitabiyat, Ankara 2004.
• Mayer, Toby, “Şehristânî’ye Göre Kur’an’ın Sırları: Bir Ön Değerlendirme” çev. Mehmet Kaya, Milel ve Nihal, İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, C. 5 S. 1 Ocak-Nisan 2008, s. 93.
• Özdeş, Talip, Kur’an ve Nesh Problemi, Fecr Yay., Ankara 2005.
• Öztürk, Mustafa, “The different stances of al-Shahrastānī -a study of the sectarian identity of Abū l-Fatᒒ al-Shahrastānī in relation to his Qur’ānic commentary, Mafātīᒒ al-asrār-” İlahiyat Studies: A Journal On İslamic anda Religious Studies, Volume: 1 Number: 2, Summer/Fall 2010, s. 195-239.
• Suyûtî, Celâleddin Abdrrrahman b. Ebî Bekir el-İtkân fî Ulumi’l-Kur’an, I-II, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2007.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim, Mefâtîhu’l-Esrâr ve Mesâbîhu’l-Ebrâr, I-II, nşr. Muhammed Âzerşeb, Mîrâs-ı Mektûb, Tahran 2008.
• Şen, Ziya, Kur’an’ın Metinleşme Süreci, Düşün Yay., İstanbul 2013.
• ………., Ziya, Şîa’nın Kıraatlere ve Kur’ân Tarihine Bakışı, Düşün Yay., İstanbul 2013.
• Tanci, Muhammed “Şehristânî”, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1979, XI, 393.
• Yıldız, Sakıp, “ Şia’nın Kur’an-ı Kerim ve Tefsiri Hakkındaki Görüşleri” Atatürk Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum 1982, S. 5, s. 45-69.
• Yılmaz, Musa Kazım “Şia’nın Kur’an İlimleriyle İlgili Görüşleri” Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, İlmi Neşriyat, İstanbul 1993, s.163-193.
• Yörükan, Yusuf Ziya, Ebu’l-Feth Şehristânî, “Milel ve Nihal” Karşılaştırmalı Bir İncele- me ve Mezheplerin Tetkikinde Usûl, Notlarla Yayıma Hazırlayan: Murat Memiş, Kültür Bakanlığı Yay., Anakara 2005.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazim, Menâhilu’l-İrfân fî Ulumi’l-Kur’ân, I-II, el- Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 2004.