Süfyân es-Sevrî'nin Hayatı ve Eserleri

Yıl 2014, Sayı: 22, 115 - 167, 01.12.2014

Ömer Faruk Akpınar

Öz

Hicrî II. asırdaki tedvin ve tasnif faaliyetlerinin öncülerinden biri olan Süfyân es-Sevrî, tâbiûn ve etbâu’t-tâbiînden tevarüs ettiği ilim mirasını gerek tedvin ve tasnif gerekse tedris ile sonraki nesillere ulaştırmış, başta hadis ve fıkıh olmak üzere tefsir, akaid, rical gibi pek çok ilme önemli katkılarda bulunmuş hadis imamlarındandır. Bu çalışma Süfyân es-Sevrî’yi, hayatı, ilim yolculukları, hocaları, talebeleri ve eserleri çerçevesinde bir nebze tanıtmak, İslam kültür ve düşünce tarihindeki yerini ortaya koymayı hedeflemektedir

Anahtar Kelimeler

Süfyân b. Saîd, Sevrî, Biyografi

Kaynakça

• Abdulhalîm Mahmûd, Süfyân es-Sevrî emîru’l-mü’minîne fi’l-hadîs, Dâru’l-Meârif, Kahire, 1991.
• Âcurrî, Ebû Ubeyd, Suâlât fi’l-cerh ve’t-ta’dîl (thk. Muhammed Alî Kâsım el-Ömerî), Medine, 1979.
• Ahmed b. Hanbel, el-İlel ve ma’rifetü’r-ricâl (thk. Vasıyyullah b. Muhammed), el- Mektebü’l-İslâmî, Beyrût, 1988.
• Akgündüz, Ahmet, “Eyyûb es-Sahtiyânî”, DİA, XII, s.19.
• Akyüz, Vecdi, Mukayeseli İbadetler İlmihali, İz Yayıncılık, İstanbul, 1995.
• Avcı, Seyit, Sûfilerin Hadis Anlayışı (Bursevî Örneği), Ensar Yay., Konya, 2004.
• Aydınlı, Abdullah, Doğuş Devrinde Tasavvuf ve Hadis, Seha Neşriyat, İstanbul, 1986.
• Aykul, Abdulmuid, Süfyân-i Sevrî ve Ceza Hukukuna İlişkin Görüşleri, Ankara Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (yüksek lisans tezi), Ankara, 2010.
• Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed, Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 2001.
• Bozkurt, Nahide, “Hârûnurreşîd”, DİA, XVI, 258-259.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, Kitâbu’d-Duafâ, el-Mektebetü’r-Rakamiyye, 2005.
• Cerrahoğlu İsmail, “Süfyân b. Sa’îd es-Sevrî ve Tefsiri”, A.Ü.İ.F.D., sayı: 18, s. 26.
• Cezerî, İzzeddin İbnü’l-Esîr, el-Lübâb fî Tehzîbi’l-Ensâb, Dâru Sâdır, Beyrut, 1980.
• Dehlevî, Abdülaziz b. Şah Veliyullah, Büstânu’l-Muhaddisîn, çev: Ali Osman Koçkuzu, TDV Yay., Ank., 1997.
• Ebû Dâvud, Risaletü Ebî Dâvud es-Sicistânî fî vasfi te’lifihi li kitâbihi’s-Sünen (thk. Muhammed Zahid el-Kevserî), Kahire, 1369.
• Ebû Zehv Muhammed, Hadis ve Hadisçiler (Hz. Peygamber’in Hadislerine Müslüman- ların Hizmetleri), çev. Selman Başaran, Ali Sönmez, Yayına Hazırlayan: Abdullah Karahan, Ensar Neşr., İst., 2007.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya’kûb b. Süfyân, Kitâbü’l-ma’rife ve’t-târîh (thk. Ekrem Ziya el- Ömeri), I-IV, Mektebetü’d-Dâr, Medine, 1410.
• Firyâbî, Min hadîsi’l-imâm Süfyân b. Saîd es-Sevrî, (thk. Âmir Hasen Sabri), Dâru’l- Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrût, 2004.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî, Ma’rifetü ulûmi’l-hadîs, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 1977.
• Hâşim Abd Yâsîn el-Meşhedânî, Süfyânü’s-Sevrî ve eseruhû fi’t-tefsîr, Bağdat, 1981.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit, el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye, Müessese- tü’r-Risâle Nâşirûn, Dımaşk-Beyrut, 2009.
• ____, el-Câmi’ li ahlâki’r-râvî, (thk. Mahmûd et-Tahhân), Mektebetü Meârif, Riyâd, 1403.
• ____, Şerefu ashâbi’l-hadîs (thk. M. Said Hatiboğlu), DİB. Yayınları, Ankara, 1991.
• ____, Târîhu Bağdâd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, I-XIV, ts.
• Hatiboğlu, Mehmet S., “Hilafetin Kureyşîliği”, A.Ü.İ.F.D., XXIII, Ankara, 1978, s. 121- 213.
• Iclî, Ahmed b. Abdullah el-Kûfî, Ma’rifetü’s-sikât (Abdulalîm Abdulazîm), Mektebe- tü’d-dâr, Medîne, 1985.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah, Câmiu beyâni’l-ilm ve fadlihi (thk. Fevvâz Ahmed Zümerlî), Dâru İbn Hazm, Beyrût, 2003.
• İbn Arabî, Muhyiddîn, el-Fütühâtü’l-Mekkiyye (thk. Osman Yahyâ), I-XIV, el- Mektebetü’l-Arabiyye, Mısır, 1985.
• İbn Ebi’l-Hadîd, İzzeddin Abdulhamîd b. Hibetullah (656) Şerhu Nehci’l-belâğa, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim), Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye,
• İbn Hacer el-Askalânî, Tehzîbü’t-Tehzîb, Dâru Sâdır, Beyrut, 1907.
• ____, en-Nüket alâ Kitâbi İbni’s-Salâh (thk. Rubeyyi’ b. Hâdî), Dâru’r-Râye, Riyâd, 1994.
• ____, Fethu’l-bârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrût, 1379.
• ____, Tabakâtu’l-müdellisîn ev Ta’rîfi ehli’t-takdîs merâtibe’l-mevsûfîne bi’t-tedlîs (thk. Asım b. Abdullah el-Karyûtî), Mektebetü’l-Minâ, Ammân, ts.
• İbn Hallikân, Ebû Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebû Bekir, Vefeyâtü’l- A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, Mhk: Dr. İhsân Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut, 1969.
• İbn Hıbbân, Kitâbü’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-duafâ ve’l-metrûkîn (thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyed), Dâru’l-Ma’rife, Beyrût, 1992.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye (thk. Abdullah Abdulmuh- sin et-Türkî), Dâru Hicr, Cîze, 1998.
• İbn Kuteybe, el-Meârif (thk. Servet Ukkâşe), Dâru’l-Meârif, Kâhire, ts.
• İbn Receb, el-Hanbelî, Fethu’l-bârî, Mektebetü’r-Dâru İbni’l-Cevzî, Demmâm, 1422.
• ____, Şerhu İleli’t-Tirmizî (thk. Hemmâm Abdurrahîm Saîd), Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 2001.
• İbn Sâd, et-Tabakâtu’l-Kübrâ, Dâru Sâdır, Beyrut, 1968/1388.
• İbnü’l-Cevzî, Cemaluddîn Ebu’l-Ferac, Sıfatü’s-Safve (thk. Mahmud Fâhûrî), Dâru’l- Ma’rife, Beyrut, 1979/1399; (çev: Abdülvehhab Öztürk), Kahraman Yay., İst., 2006.
• ____, ed-Duafâ ve’l-metrûkîn (thk. Abdullah el-Kâdî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 1406.
• İbnü’l-Cezerî, Şemseddîn Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed (833/1429), Ğâyetü’n- Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ, nşr: G. Bergstraesser, Dâru’l-Kütübü’l-Ilmıyye, Bey- rut, 2006.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kerem (630), el-Lübâb fî tehzîbi’l-ensâb, Dâru Sadır, Beyrût, 1980.
• İbnü’l-Imâd, Ebu’l-Felâh Abdulhay Hanbelî, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, Dâru İbn Kesîr, Dımeşk, 1406
• İbnü’l-Medînî, Ebû Abdullah Ali, el-İlel (thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî), el- Mektebü’l-İslâmî, Beyrût, 1980.
• ____, Suâlâtu Muhammed b. Osmân b. Ebî Şeybe (thk. Muvaffak b. Abdullah b. Ab- dulkâdir), Mektebetü’l-meârif, Riyad, 1984.
• İbnü’n-Nedîm, Muhammed b. İshâk Ebu’l-Ferec, el-Fihrist, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1978/1398.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdurrahmân eş-Şehrazûrî, Mukaddimetü İbni’s- Salâh fî ulûmi’l-hadîs, (thk. Abdullah el-Minşâvî), Dâru’l-Hadîs, Kahire, 2010.
• Ka’bî, Ebu’l-Kâsım Abdullah b. Ahmed (ö. 319), Kabûlu’l-ahbâr ve ma’rifetü’r-ricâl, (thk. Ebû Amr el-Hüseynî), I-II, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrût, 2000.
• Kâdî Iyâd, Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li ma’rifeti a’lâmi mezhebi Mâlik (tsh. Muhammed Salim Hâşim), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 1988.
• Kal’acî, Muhammed Ravvâs, Mevsûatü Fıkhı Süfyân es-Sevrî, Dâru’n-Nefâis, Beyrut, 1990/1410.
• Karacabey, Salih, “İbnü’l-Mu’temir”, DİA, XXI, s. 143.
• Karahan, Abdullah, Hadis Edebiyatında Zevâid Kitapları, Sır Yay., İst., 2005.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-Müellifîn: Terâcimu Musannifi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, Beyrut, 1957.
• Kettânî, Muhammed b. Cafer, Hadis Literatürü (er-Risâletü’l-Mustatrafe), çev. Yusuf Özbek, İz Yay., İst., 1994.
• Koçyiğit, Talat, Hadislerin Toplanması ve Yazı İle Tespiti, Hüner yay., Konya, 2007.
• Köse, Saffet, “İbn Ebû Leylâ”, DİA, XIX, s. 436-437.
• Küçük, Raşit, “Abdullah b. Mübarek”, DİA, I, s. 122-124.
• ____, “Abdullah İbnü’l-Mübârek ve Hadis İlmindeki Yeri”, MÜİFD, sayı 3, s. 277-293, İst., 1985.
• Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Alî, Kûtu’l-kulûb fî muâmeleti’l-mahbûb (thk. Âsım İbrâhîm el-Kiyâlî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 2005.
• Muâfâ b. İmrân el-Mevsılî, Kitâbü’z-Zühd, (thk. Âmir Hasen Sabrî), Dâru’l-Beşâiri’l- İslâmiyye, Beyrût, 1999.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb, es-Sünenü’l-kübrâ (Hasen Abdülmun’im Şelebî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrût, 2001.
• Özdirek, Recep - Çavuşoğlu, Ali Hakan, “Süfyân es-Sevrî”, DİA, XXXVIII, s. 23-28.
• Özen, Şükrü, “İbn Şübrüme”, DİA, XX, s. 379-381.
• Özpınar, Ömer, Hadis Edebiyatının Oluşumu, Ankara Okulu Yay., Ank., 2005.
• Plessner, M., “Süfyân-üs-Sevrî”, İA, XI, s. 83-86, İst., 1979.
• Sehmî, Ebu’l-Kâsım Hamza b. Yûsuf (427/1036), Târîhu Cürcân ev Kitâbu Ma’rifeti İleli Ehli Cürcân, Haydârâbâd, 1950.
• Sem’anî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed (562/1166), Edebü’l-imlâ ve’l-istimlâ (thk. Saîd Mücemmed el-Lehhâm), Dâru Mektebeti’l-Hilâl, Beyrût, 1989.
• Sevrî, Süfyân b. Saîd b. Mesrûk, Tefsîru Süfyân es-Sevrî, Dâru’l-Kütübü’l-Ilmiyye, Beyrut, 1983/1403.
• Sezgin, M. Fuat, Buhârî’nin Kaynakları, Kitâbiyât yay., Ank., 2000.
• Sıddıkî, M. Zübeyr, Hadis Edebiyatı Tarihi, çev: Yusuf Ziya Kavakçı, Yeni Zamanlar Yay., İst., 2004.
• Suyûtî, Celaleddîn Abdurrahman, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Matbaatu Hicâzî, Kahire, ts.
• ____, Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî (thk. Abdulvehhâb Abdullatîf), I-II, Mektebetü’r-Riyâd el-Hadîsiyye, Riyâd, ts.
• Tek, Abdurrezzak, “Süfyân es-Sevrî”, DİA, XXXVIII, s. 28.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, Sünenü’t-Tirmizî ve hüve el-Câmius’s-Sahîh, nşr: Hâlid Abdülğanî Mahfûz, Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 2006.
• Uğur, Mücteba, “A’meş”, DİA, III, s. 54.
• ____, “Âsım el-Ahvel”, DİA, III, s. 475.
• ____, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV Yay., Ank., 1992.
• Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr (322/934), Kitâbü’d-duafâu’l-kebîr (thk. Ab- dulmu’tî Emîn Kal’acî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, ts.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsuddîn (748/1348), Tezkiratü’l-Huffâz, Dâru İhyâu’t- Türâsü’l-Arabî, Beyrut, 1347.
• ____, Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl (thk. Alî Muhammed el-Bicâvî), Dâru’l-Fikr, Mısır, ts.
• ____, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, (ed. Şuayb Arnavud, thk. Ali Ebû Zeyd) Mevsûatü’r- Risâle, Beyrut, 1985.
• Zerkeşî, Bedreddin (794/1392), Hz. Aişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler (el-İcâbe), (çev. Bünyamin Erul), Kitâbiyât Yay., Ank., 2002.
• Ziriklî, Hayreddîn (1396/1976), el-A’lâm Kâmus Terâcim li Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-Arab ve’l-Müsta’ribîn ve’l-Müsteşrıkîn, Dâru’l-Ilm li’l-Melâyîn, Beyrut, 1984.
• Zorlu, Cem, Abbâsîlere Yönelik Dînî ve Siyâsî İsyanlar, Ankara Okulu, Ankara, 2001.