Antropo-Teolojik Açıdan ‘İrtica’ ve ‘Mürtecî’ Kavramları Üzerine Sosyo-Politik İçerikli Semantik Bir Yaklaşım

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 19, 107 - 138, 01.06.2013

Recep Önal

Öz

Bu makalede, İstanbul’da 1909 yılında meydana gelen 31 Mart Vak’asıyla birlikte dinî ve siyasî bir anlam kazanarak Türk siyasî literatürüne giren “irticâ” ve “mürtecî” kavramları ele alınacaktır. Günümüzde de güncelliğini korumaya devam eden bu aktüel konu değerlendirilirken ilk olarak adı geçen kavramların Doğu ve Batı kaynaklarında hangi anlamlarda ve nasıl kullanıldıkları üzerinde durulacaktır. Bu çerçevede etimolojik olarak “irticâ” ve “mürtecî” kavramlarının semantik içeriği tespit edilmeye çalışılacaktır. Daha sonra, bir fikir ve ideoloji olarak Türk siyaset tarihinde bu kavramlarla ne amaçlandığı ve hangi anlamlarda kullanıldığı, zaman içerisinde nasıl dinî ve siyasî bir içerik kazandıkları tarihsel olaylar ekseninde açıklanacaktır

Anahtar Kelimeler

İrticâ, Mürtecî, Din, Siyaset, Batılılaşma

Kaynakça

• ALKAN, Ahmet Turan, “Ordu Siyaset İlişkisinin Tarihine Bir Derkenar: 31 Mart Vak’ası ve Sonuçları”, Osmanlı Ansiklopedisi, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999.
• AVCI, Nazmi, Türkiye’de Modernleşme Açısından Din Kültür Siyaset, Pınar Yay., İstanbul 2000.
• ADIN, Mehmet S., İçe Kritik Bakış: Din- Felsefe-Laiklik, Haz. Mehmet Gündem, İyi Adam Yay., İstanbul 1999.
• BALTACIOĞLU, İ. Hakkı, “Softa ve Mürtecî”, Türk Düşüncesi, Ed. Peyami Safa, İstan- bul 1959, 5 (10), ss. 12-16.
• BİRİNCİ, Ali, “Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti Kuruluşu ve İlk Nizamnamesi”, Osmanlı Ansiklopedisi, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999.
• BOLAY, Süleyman Hayri, Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara 1997
• BULAÇ, Ali, Çağdaş Kavramlar ve Düzenler, İz Yay., İstanbul 1997.
• -------------, Modernizm, İrtica ve Sivilleşme, İz Yayıncılık, İstanbul 1995.
• İbrahimoğlu, Türkiye’nin Yakın Tarihi, s. 369; Türköne, “Bir Retorik Aracı Olarak
• İrtica Kavramı”, İslâmiyât, 10 (2007)/2, s. 36-37.
• CİHANGİR, Feyzullah, “Türk Tarzı Laiklik ve Türkiye'de Müslüman İmajı”, Köprü, Bahar 2002, Sayı: 78, ss. 85-91.
• DEMİR-ACAR, Ömer-Mustafa, Sosyal Bilimler Sözlüğü, Vadi Yay., Ankara 2002.
• DOĞAN, Mehmet, “Sözlüklerde İrtica Arayışı”, İslâmiyât, 10 (2007)/2, ss. 24-34.
• DURAN, Bünyamin, Sekülerleşme Krizi ve Bir Çıkış Yolu Arayışı, Timaş, Yay., İstanbul 1997.
• EĞİLMEZ, Ali Osman, Birifingdeki İrtica, Tema Yay., İstanbul 1997, İstanbul.
• EROĞLU, Nazmi, “31 Mart Vakası'nın Oluşumunda İttihatçıların Etkisi ve Bazı Yanılgı- lar”, Köprü, Bahar 2002, Sayı: 78, ss. 92-108.
• ERSÖZ, Ahmed, İrtica Dosyası, Cihan Yay., İstanbul 1990.
• GÖKTAŞ, M. Emin, Din ve Siyaset, Vadi, Yay., Ankara 1997.
• GÖLE, Nilüfer, “İslami Hareketler ve Postmodernizm”, I. İslam Düşüncesi Sempozyu- mu, Haz. Mehmet Bekaroğlu, Beyan Yay., İstanbul 1995.
• GÜNGÖR, Erol, Kültür Değişimi ve Milliyetçilik, Ötüken Yay., İstanbul 1994.
• -------------, Türk Kültürü ve Milliyetçilik, Ötüken Yay., İstanbul 1999.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1976.
• HATİPOĞLU, Mehmet S., “İrtica Nerde”, İslâmiyât, 10 (2007)/2, ss.9-24.
• HODGSON, M.G.S., İslam’ın Serüveni, trc. Alp Eker ve dğr., İz Yay., İstanbul 1995.
• İBN MANZÛR, Ebu’l-Fazl, Lisanü’l-Arab, thk. Abdullah Ali Kebir, Muhammed Ahmed Hasbullah, Haşim Muhammed Şazeli, Kahire: Daru’l-Maarif, ty.
• İBRAHİMOĞLU, Fikret, Türkiye’nin Yakın Tarihi, İstanbul, 2001.
• İKBAL, Muhammed, İslam’da Dinî Düşüncesinin Yeniden Doğuşu, (ter. N. A. Asrar), Birleşik Yay., İstanbul ts.
• İŞERİ, M. Said, “Modernleşme, Ordu ve Başörtüsü Ekseninde İrtica Meselesi Üzerine Bir Deneme”, Köprü, Bahar 2002, Sayı: 78, ss. 61-79.
• KARA, İsmail, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İslamcılık Tartışmaları”, TCTA, İletişim Yay., İstanbul 1985.
• ---------, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi, Risale Yay., İstanbul 1986.
• KARA, Mustafa, 28 Şubat Öncesi ve Sonrası Türkiye’de Dinî Hayat, Emin Yay., Bursa 2012.
• KARAMAN, Hayreddin, Laik Düzende Dini Yaşamak, İz Yay., İstanbul 1998.
• ---------------, İslam’ın Işığında Günün Meseleleri, Nesil Yay., İstanbul 1996.
• KAYA, Ali, “İrtica Kavramı”, Köprü, Bahar 2002, Sayı: 78, ss. 80-84.
• KOMİSYON, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Divan Yay., Ankara 2006.
• KOMİSYON, “İrticâ”, Yeni Türk Ansiklopedisi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1985.
• LAPIDUS, Ira M., Modernizme Geçiş Sürecinde İslam Dünyası, (ter. İ. Safa Üstün), İFAV Yay., İstanbul 1996.
• MARSHALL, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü, trc. Osman Akınbay, Bilim ve Sanat Yay., Ankara 1999.
• ÖZEK, Çetin, “100 Soruda Türkiye’de Gerici Akımlar, Gerçek Yayınları, İstanbul 1968.
• ÖZİPEK, Bekir Berat, “İrtica Nedir?”, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, Ed. Yasin Aktay, İstanbul 2004.
• ---------------, “Muhafazakârlık Nedir?”, Köprü, Kış 2007, Sayı: 27. ss. 13-18.
• SAFA, Peyami, “İrtica Nedir?”, İslam Medeniyeti, Ed. Sedat Şenerman, 25 Temmuz 1969.
• SİTEMBÖLÜKBAŞI, Şaban, “İrtica”, DİA, 2000 İstanbul, XXII, ss. 458-459.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1985.
• TANYOL, Cahit, “Dün ve Bugün İrticâ-İnkılâp”, Türk Düşüncesi, Ed. P. Safa, İstanbul 1959, 5/10, ss. 24-29.
• TOPÇU, Nureddin, İradenin Davası, Haz. İsmail Kara, Dergah Yay.,İstanbul 1998.
• TÜRKÖNE, Mümtezar, “Bir Retorik Aracı Olarak İrtica Kavramı”, İslâmiyât, 10 (2007)/2, ss. 35-47.
• -------------------, Siyasi İdeolojik Olarak İslamcılığın Doğuşu, İstanbul 1994.
• ÜLKEN, H. Ziya, “Batıda ve Bizde İrtica”, Türk Düşüncesi, Ed. Peyami Safa, İstanbul 1959, 5 (10), ss. 7-11.
• YAKIŞTIRAN, Bekir, Türkiye Tarihinde Müslüman Halk Hareketleri, Kevser Yay., İstanbul 1995.
• YAKUT, Kemal, “II. Meşrûtiyet Dönemi’nde Orduyu Siyaset Dışı Tutma Çabaları”, Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999.
• YEŞİL, Kamil, “Edebiyatçılarımızın Gözüyle ve Edebi Bir Tema Olarak İrtica ve Mür- tecîlik”, İslâmiyât, 10 (2007)/2, ss. 49-76.
• YILDIZ, Abdullah, 28 Şubat Belgeler, Pınar Yay., İstanbul 2000.
• YILMAZ, Hakan, Tarih Boyunca İhtilaller ve Darbeler, Timaş Yay., İstanbul 2000.