Osmanlı’da Semâ, Raks ve Devrân Tartışmaları Bağlamında Şeyhülislâm Zenbilli Ali Cemâlî Efendi’ye İsnat Edilen “Risale fi Hakkı’d-Devrân ve’r-Raks”ın Aidiyet Sorunu

Yıl 2010, Sayı: 14, 155 - 178, 01.12.2010

Ahmet İnanır

Öz

Bu çalışma klasik literatürde Şeyhülislâm Zenbilli Ali Cemâlî Efendi’ye isnat edilen “Risale fi hakkı'd-devrân ve'r-raks” adlı risalenin müellif ve muhtevâ açısındanaidiyeti sorununu incelemektedir. Raks ve devrânın meşruiyeti konusu Osmanlı meşâyıh ve fukahâsı arasında en önemli tartışma konularından biridir. Araştırma sonunda sûfî tezlerini temsil eden önemli bir belge niteliğinde olan risalenin Zenbilli Ali Cemâlî Efendi’ye ait olmamasının güçlü bir ihtimal olarak öne çıktığı görülmektedir

Anahtar Kelimeler

Zenbilli Ali Cemâlî Efendi, Müfti Ali Çelebi, Risale, Raks, Devrân

Kaynakça

• Abdülahad Nuri Efendi, “Risale fî devrâni's-sûfiyye”, (İsmail Erünsal özel kitaplığı).
• Akgündüz, Murat, Osmanlı Devleti’nde Şeyhülislâmlık, İstanbul, Beyan Yay., 2002.
• Akün, Ömer Faruk, “Vâsi Alisi”, İA., Ankara 1982,c. XIII, ss. 226-230.
• Âşık Paşazâde, Osmanlı Tarihi, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1332.
• Aşkar, Mustafa, “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihi Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, Ankara Üniv., İlahiyat Fak. Dergisi, c. XXXIX, ss. 49-80.
• Molla Fenârî ve Vahdet-i Vücûd Anlayışı, Ankara 1993.
• Atar, Fahrettin, “Fetva” DİA, İstanbul, 1995, c. XII, ss. 486-496.
• Aydoğdu, Orhan, “İstanbul Hakkında Bilinmeyen Bir Mesnevi: İstanbulnâme”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Tur- kish or Turkic, Volume 4/7 Fall 2009, ss. 159-186.
• Bâbertî, Ekmelüddin, “Tercihü’l-Mezhebi’l-Hanefi ala Gayrihi”, Slm. Ktp., Nafiz Paşa, 212.
• Baltacı, Câhid, “Fahreddin-i Acemî” DİA, İstanbul, 1995, c. XII, ss. 82-83.
• XV. Ve XVI. AsırlarOsmanlı Medreseleri, İrfan Yay., İstanbul 1976.
• Baysun, M. Cavid, "Cemâlî'', İA, c. III, ss. 69-81.
• Birgivî Takıyuddin Mehmed, et-Tarîkatü'l-Muhammediyye, yy., 1268.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yay., Ankara, 1997.
• Çınar, Fatih, “İsmail es-Sivasi ve Sûfîlerin Raks/Devrânı Hakkında Verdiği Bir Fetvası”, C. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIII/1 – 2009, ss. 323-340.
• Çivizâde Muhyiddin Mehmed Efendi, “Risâle fi hakkı’d-devrân”, Pertev Paşa, 621.
• Düzdağ, M. Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi’nin Fetvalarına Göre, Kanunî Dev- rinde Osmanlı Hayatı, Şûle Yay., İstanbul, 1998.
• Ebussuûd, Mecmûatü’l-fetâvâ, (Derleyen Velî b. Yusuf), İstanbul Müftülüğü Kütüpha- nesi, 187.
• Ebussuûd Müfti Alî Çelebî, er-Risâletü'l-Cinân, Milli Ktp. Ankara Adnan Ötü- ken İl Halk Kütüphanesi, Arşiv No: 06 Hk 169/18, vr. 114b-118a.
• Gazzâlî, İhyâ-i ulûmi'd-dîn (nşr. Seyyid İbrahim), Dâru'l-Hadîs, Kahire 1412/1992.
• Gel, Mehmet, “Birgivî Mehmed Efendi Araştırmalarına Bir Katkı: el-Kavlü’l-vasît beyne’l- ifrât ve’t-tefrît’in müellifi kimdir?”, İslâmî İlimler Dergisi, Yıl 7, Cilt 7, Sayı 2, Güz 2012, s. 59-74.Gribetz, Arthur, "The sama' controversy: Sûfî vs. Legalist", Studia Islamica, Paris, 1991, Sayı 74, s. 43-61.
• Gürer, Dilaver, “Osmanlılar'da Sema, Devrân, Raks Tartışmaları ve İki Şeyhülislâm Risa- lesi”, Tasavvuf Dergisi, Ankara, 2oıo/2, Sayı: 26, s. 1-23.
• Hasan Çelebi, Tezkiretüş’Şuarâ, Haz. İbrahim Kutluk, TTK, Ankara, 1989.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, , TTK Basımevi, 3. Baskı, Ankara, 1983.
• İbn Bahâeddin, “Risâle alâ risâle Ali Çelebi fi’d-devrân ve’r-raks”, Milli Kütüphane, Tokat Zile İlçe Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, Müstensih: Ahmed Karsî, İstinsah Yeri: Kızıldağ (Adana), Arşiv no: 60 Zile 114/3, 188b-191a.
• İbn Batûta, İbn Batûta Seyahatnâmesinden Seçmeler, (Haz. İsmet Parmaksızoğlu), MEB Yay., İstanbul, 1971.
• İbn Kemal, Fetâvây-ı Kemalpaşazâde, Dârü’l-Mesnevi, 118,
• Fetâvâ’r-Raks, Slm. Ktp., Esad Ef., 696.
• Fetâvây-ı İbn Kemal, Nuruosmaniye, 1967.
• Risâle fî Duhûli Veledi’l-Bint fi’l-Mevkûf ala Evlâdi’l-Evlâd, Süleymaniye, 1049.
• Risaletü’l-Münire, y.y., Cemal Matbaası, 1308.
• “Fi Tahkiki’l-Hakk ve İbtâli Sâiri’l-Sûfîye fi’r-Raks ve’d-Deverân”, Slm.Ktp., M. Hafid Ef. 453.
• İbn Manzûr, Lisanu'l-Arab, Dâru Sadr, Beyrut, t.y.
• İbn Teymiyye, Mecmû-u fetâvâ Şeyhilislâm Ahmed b. Teymiyye (nşr. Abdurralıman b. Muhammed b. Kasım en-Necdî), y.y., Kahire, 1404
• İnanır, Ahmet, Kanunî Devrinde Osmanlı’da Hukuki Hayat, OSAV, İstanbul, 2011.
• “İbn Kemal’in Fetvaları Işığında Osmanlı’da İslâm Hukuku”, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• İpşirli, Mehmet, “Çivizâde Muhyiddin Mehmed Efendi”, DİA, c. VIII, İstanbul, 1993, ss. 348-349.
• ------ -"Bostanzâde Mehmed Efendi", DİA, c. VI, İstanbul, 1992, s 311.
• Koca, Ferhat, "Osmanlı Fakihlerinin Semâ, Raks ve Devrân Hakkındaki Tartışma- ları", Tasavvuf Dergisi, Ankara, 2004, Sayı: 13,s. 25-74.
• Konuk, Ahmed Avni, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, (Haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın), M.Ü.İ.F. Yay.,İstanbul, 1999.
• Küçükdağ, Yusuf, II. Bayezid, Yavuz ve Kanuni Devirlerinde Cemâlî Ailesi, Aksarayî Vakfı Yay.,İstanbul 1995.
• Mecdi Efendi, Terceme-i Şakâyık, Matbaa-ı Âmire, İstanbul, 1269.
• Mecdi Mehmed Efendi, Hadâiku'ş-Şekkâik (Nşr. Abdülkadir Özcan), Çağrı Yayınları, İs- tanbul 1989.
• Mehmed Neşrî, Cihannûmâ, (Nşr. M. Altay Köymen), y.y., Ankara, 1957.
• Müfti Ali Çelebi, Risale fi hakkı'd-devrân ve'r-raks, Süleymaniye Ktp., Harput, nr. 11, vr.
• Oktay, Ayşe Sıdıka, Kınalızâde Ali Çelebi ve Ahlâk-i Âlâî, İz yay. İstanbul, 2005.
• Ömer Ziyâuddîn Dağıstânî, Tasavvuf ve Tarikatlarla İlgili Fetvalar, ( İrfan Gündüz-Yakup Çiçek), Seha Neşriyat,İstanbul 1986.
• Öngören, Reşat, Osmanlılarda Tasavvuf, İz Yayıncılık, İstanbul, 2000.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yay.,İstanbul, 1983.
• Süleyman Çelebi (eş-Şehir bi Geleryânî), Risaletün makbûletün ala reddi risaleti’l-Müftî Ali Çelebi, Süleymaniye Ktp., Harput, nr. 11, vr. 125b-127b
• Sirajul Haq, "Sama' and Raqs of the Darvishes", Islamic Culture (The Hyderabad Quar- terly Review), XVIII (Hyderabad-Deccan 1944), s. 111–130.
• Şentürk, Ahmet Atillâ, Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî Yahut Zâhid Hakkında, Enderun Kitabevi, İstanbul 1996.
• Toprak, Mehmet Sait, “Cemâlî İshâk b. Mehmed el-Karamanî: Hayatı ve Eserleri”, D.E.Ü.İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: XXIV, İzmir, 2006, Yaz-Sonbahar, Telif ya- zılar (I), ss.127-160.
• Uludağ, Süleyman, İslâm Açısından Mûsiki ve Semâ, İrfan Yayınevi, İstanbul, 1976.
• Yaltkaya, Şerafettin, Simavnakadısıoğlu Şeyh Bedrettin, İstanbul, l966.
• Yazıcı, Tahsin, "Mevlânâ Devrinde Semâ", Şarkiyat Mecmuası, V (İstanbul 1964), s. 135– 150.
• ------ "Sema", İA, Ankara, 1971, c. X, ss. 464-466.
• ------ “Fetihten Sonra İstanbul’da İlk Halvetî Şeyhleri: Çelebi Muhammed Cemaleddin, Sünbül Sinan ve Merkez Efendi”, İstanbul Enstitüsü Dergisi, 2 (1956), İstanbul, s. 87-113.
• Yılmaz, Hasan Kamil, “Bulgaristan'dan Yetişen Müellif ve Mutasavvıflar”, http://hasan- kamilyilmaz.com/index.php?option=com_con- tent&task=view&id=471&Itemid=9,19.03.2013.
• Yılmaz, Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, OSAV, İstanbul, 2001.