Arap Dilinde Bir Mecaz-ı Mürsel Türü Olarak Aynı Kökten Türeyen Farklı Kelimelerin Birbirlerinin Yerine Kullanılması -Kur’an-ı Kerim Bağlamında Bir İnceleme-

Yıl 2010, Cilt: 13 Sayı: 13, 41 - 64, 01.06.2010

Ahmet Bostancı

Öz

Mecaz-ı mürseldeki alaka çeşitlerinden birisi de mecaz olarak kullanılan kelimenin yerine
kullanıldığı hakiki anlamdaki kelimeyle aynı kökten türemiş olması şeklindeki ortaklıktır.
Arap dilinde öteden beri bilinen, bir kelimenin bir başka kelime yerinde kullanılması şeklindeki
uygulama, klasik dilbilim eserlerinde de yer almaktadır. Bu çalışmada konu Kur’an-ı Kerimdeki
uygulamalar çerçevesinde ele alınmıştır. Bu yapılırken Kur’an-ı Kerimde aynı kökten
gelen ve birbirleri yerinde kullanılmış kelimelerin türleri üzerinde durulmuş, bunlarla ilgili
müfessirlerin varsa farklı yorumlarına yer verilmiştir. Farklı yorumların Kur’an meallerine
etkisine de zaman zaman temas edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mecaz, Mecaz-ı mürsel, alaka çeşitleri, Kur’an-ı Kerim, Arap dili, Kur’an-ı Kerim ve mecaz

Kaynakça

• el-Alüsî, Ebu’l-fazl Şihâbuddîn es-Seyyid Mahmüd, Rühu’l—meânî, neşr. Dâru İhyâi’t- turâsi’l-Arabî, Beyrut ty.
• el-Antâkî, Mahmüd “el-'Alâka”, Mecmüatu mutün jî 'ilmi’l—beyân, tah. İlyas Kaplan, neşr. Dâru’l-kutubi’l-“ilmiyye, Beyrut 2010.
• el-Arnâsî, Fahruddîn b. Seyyid Molla Abdullah, “el-İstinâre fi’l-istiâre”, Mecmüatu mutün fî 'ilmi’l—beyân, tah. İlyas Kaplan, neşr. Dâru’l-kutubi’l-“ilmiyye, Beyrut 2010.
• el-Begavî, Ebü Muhammed el-Huseyn b. Mesüd, Meâlimu’t—tenzîl, neşr. Dâru İbn Hazm, Beyrut 2002.
• el-Cârim, Ali-Mustafa Emîn, el—Belagatu’l—vâzıha, neşr. Dâru’l-fıkr, Beyrut 2006.
• Ebü Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endulîsî, el-Bahm’l—muhît, neşr. Dâru’l-kutubi’l- “ilmiyye, Beyrut 1993.
• el-Hâşimî, es-Seyyid Ahmed, Cevâhiru’l-belaga fî’l-meânî ve’l—beyân ve’l—bedii neşr. Mektebetu’l-Adâb, Kahire 2005.
• İbn Aşür, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr ve’t—tenvîr, neşr. Dâru’t-Tünisiyye li’n-neşr, Tunus 1984.
• İbnu'l-Cevzî, Ebu'l-Ferec Cemâluddin Abdurrahman b. Ali el-Bağdâdî, Zâdu’l—mesîr fî 'ilmi’t—tefsîr, neşr. Dâru İbn Hazm, Beyrut 2002.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed İbn Fâris, es-Sâhibî fî fıkhı’l—lugati’l—'Ambiyyeti ve mesâilihâ ve suneni’l-‘Arab fî kelâmihâ, neşr. Dâru’l-kutubi’l-“ilmiyye, Beyrut 1997.
• İbn Kesîr, “İmâduddîn Ebu’l-fedâ İsmail b. Ömer ed-Dımeşkî, TeŞl‘ru’l-Kur’ani’l-‘azl‘m, neşr. Dâru’l-Kutubi’l-“İlmiyye, Beyrut 1998.
• el-Kazvînî, Celaluddîn Muhammed b. Abdirrahman b. Ömer b. Ahmed b. Muhammed, el—İzâhjî 'ulümi’l—belâga, neşr. Dâru’l-kutubi’l-“ilmiyye, Lübnan 2010.
• el-Kurtubî, Ebü Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el—Câmi' li—âyâti’l-ahkâm, neşr. Müessesetu’r-Risale, Beyrut 2006.
• en-Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmüd, Medâriku’t—tenzîl ve hakâi- ku’t-te’vîl, Kahraman Yayınları, İstanbul 1984.
• en-Neysâbürî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed el-Vâhidî, el-Vasît fî tefsiri’l-Kur’âni’l-mecîd, neşr. Dâru’l-kutubi’l-ilmiye, Beyrut 1994.
• er-Râzî, Ebü Abdillah Fahruddin Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-gayb, neşr. Dâru’l- fikr, Beyrut 1981.
• es-Seâlibî, Abdurrahman b. Muhammed b. Mahlüf Ebü Zeyd, el—Cevâhiru’l-hisân jî tqfsl‘ri’l-Kur’dn, neşr. Dâru İhyâi’t-turâsi’l-“Arabî, Beyrut 1997.
• es-Seâlibî, Ebü Mansur Abdülmelik b. Muhammed b. İsmail, Fıkhu’l—luga ve esrâru’l— ‘Arabiyye, M1s1r ty., es-Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim, Bahru’l-'ulüm, neşr. Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1993.
• Sibeveyh, Amr b. Osman b. Kanber, el-Kitâb, neşr. Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 2009.
• es-Suyütî, Celâluddîn 'Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el—İtkân jî 'ulümi'l—Kur'ân, Menşürâtu zevi'l-kurbâ, yy. 1429.
• -, el-Muzhirfî ulümi’l-luga ve envâ'ihâ, neşr. Dâru’t-Türâs, Kahire 2008.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, el-Fethu’l-kadîr el-câmiu beyne fenney er-rivâyeti ve’d-dirâyeti min ilmi’t-tefsîr, tah. Abdurrahman Umeyra, yy 1994.
• et-Taberî, Ebü Cafer Muhammed İbn Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’w‘li âyi’l—Kur’ân, neşr. Dâru’l-Hicr, Kahire 2001.
• ez-Zebîdî, es-Seyyid Muhammed Murteza el-Huseynî, Tâcu’l-arüs min cevâhiri’l-kâmüs, Kuveyt 1965.
• ez-Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer, el—Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t— tenzîl ve uyüni’l-ekâviljî vucühi’t—te’vîl, neşr. Mektebetu’l-Abîkân, Riyad 1998.
• ez-Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah, el—Burhân jî 'ulümi’l—Kur’ân, neşr. Dâru’l-hadîs, Kahire 2006.