Mu’tezili Kadi Cebbar’ın Te’vil Anlayışı*

Yıl 2010, Cilt: 13 Sayı: 13, 93 - 110, 01.06.2010

Hüsyin Doğan**

Öz

İslâm düşüncesinde ve Kelâm tarihinde çok önemli bir öneme sahip olan “te’vîl” problemi, Mu‘tezîlî Kâdî ‘Abdülcebbâr’ın da kafa yormuş olduğu temel sorunların başında gelmektedir. “Te’vîl”i, bir metodoloji olarak kabul eden Kâdî ‘Abdülcebbâr, kendi düşünce sisteminde daha çok söz-anlam veya muhkem-müteşâbih ikilemi doğrultusunda görüş ve düşünce ileri sürmüştür. Öyle ki, Kâdî ‘Abdülcebbâr, bu metedolojiyi benimserken ya da daha özelde dinsel nasslara uygularken, tesâdüflere dayalı ya da gelişi güzel olarak hareket etmemiş; bu doğrultuda, dinsel ve felsefî birtakım temeller çerçevesinde te’vîli besleyen tüm insanî ve ahlâkî değerlerden önemli derecede yararlanmaya çalışmıştır. Bu çalışmada, Kâdî ‘Abdülcebbâr özelinde “te’vîl” konusunun temel argumanları ve dayanakları tanıtılacaktır

Anahtar Kelimeler

İslam Kelâmı, muhkem, müteşâbih, nass, metodoloji, anlama

Kaynakça

• ‘Abdülcebbâr (1958), el-Kâdî Ebu’l-Hasan (ö. 415/1024), Kitâbu’l-Muğnî fî Ebvâbi’t- Tevhîd ve’l-‘Adl, thk. Mahmûd Muhammed el-Hudayrî, el-Müessesetü’l- Mısrıyyetü’l-‘Âmme li’t-Te’lîf ve’l-Enbâ’ ve’n-Neşr, nşr. İbrâhîm Madkûr-Tâhâ Hüseyin, Kahire, c. I-XVI.
• a.mlf. (1969); Müteşâbihu’l-Kur’ân, c. I-II, nşr. ‘Adnân Muhammed Zerzûr, Kahire.
• a.mlf. (1408/1988); Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, thk. ‘Abdülkerîm ‘Osmân, Mektebetü’l- Vehbe, Kahire.
• Aksan (1995), Doğan, Her Yönüyle Dil –Ana Çizgileriyle Dilbilim-, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• a.mlf. (1998); Anlambilim –Anlambilim Konuları ve Türkçe’nin Anlambilimi-, Engin Yay., Ankara. el-Cürcânî (1416/1995), es-Seyyîd eş-Şerîf ‘Ali b. Muhammed (ö. 816/1413), et-Ta‘rifât, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
• Doğan (2011), Hüseyin, İlk Dönem İslâm Kelâmcılarında Dinsel Metinleri Anlama ve Te’vîl Problemi, Kardeşler Ofset-Matbaacılık, Samsun.
• a.mlf. (2011); “Kur’ân’ın Kendine Özgü Yorumbilim Metodolojisi: Te’vîl”, Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. XIII, sayı: 23 (2011/I), Sakarya.
• Ebû Zeyd (1993), Nasr Hâmid, el-İtticâhu’l-‘Aklî fi’t-Tefsîr –Dirâse fî Kadiyyeti’l-Mecâz fi’l-Kur’ân ‘inde’l-Mu‘tezîle, Beyrut.
• el-Firûzâbâdî (1982), Muhammed b. Ya’kûb (ö. 817/1414), el-Kâmûsu’l-Muhît, Müesse- setü’r-Risâle, Beyrut.
• el-Gazzâlî (1359/1940), Ebû Hâmid Muhammed (ö. 505/1111), Kânûnu’t-Te’vîl, thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Kahire.
• a.mlf. (1985); el-İlcâmu’l-‘Avâm ‘an ‘İlmi’l-Kelâm, (Mecmu’a Resâ’il el-İmâm el-Gazzâlî İçinde), nşr. Mu‘tasım Billâh el-Bağdâdî, Beyrut.
• a.mlf. (1322); el-Mustasfâ min ‘İlm el-Usûl, Dâru’l-Ma‘rife, Mısır.
• Güven (2005), Şahin, Kur’ân’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında –Çok Anlamlılık Sorunu-, Denge Yay., İstanbul.
• el-İsfehânî (1989), Ebû Kâsım Râgıp (ö. 502/1108), el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, nşr. Kahraman Yay., İstanbul.
• İbn Kuteybe (1393/1973), Muhammed ‘Abdullâh b. Müslim, Te’vîlu Müşkili’l-Kur’ân, nşr. Seyyîd ‘Ahmed Sakar, Dâru’t-Türâs, Kahire.
• İbn Manzûr (trz.), Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn (ö. 711/1311), Lisânu’l-‘Arab, Dâru Lisâni’l- ‘Arab, Beyrut.
• Kehhâle (1392/1982), ‘Ömer Rızâ, el-Edebü’l-‘Arabiyyi fi’l-Câhiliyye ve’l-İslâm, Dımaşk.
• Koç (1998), Turan, Din Dili, İz Yay., İstanbul.
• Öztürk (2004), Mustafa, “Mu‘tezîle ve Tefsîr”, Marife, 3/3 Kış Dönemi, Konya.
• Ünsal (2005), Hakkı, Müteşâbihâtın Bilinebilirliği Sorunu, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yavuz (2006), Ömer Faruk, Kur’ân’da Sembolik Dil, Ankara Okulu Yay., Ankara.
• Yılmaz (2004), Sabri, Kadı Abdülcebbâr ve Gazzâlî’de Te’vîl Problemi, (Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.