Fıkıh Usûlünde Mürâât-ı Hilâf ve Hüccet Değeri

Yıl 2018, Sayı: 29, 97 - 122, 01.07.2018

Fatih Orhan

Öz

Öz: Fıkıh usulüne ilişkin bir kavram olan ve sadece Malikî mezhebinde
dile getirilen mürâât-ı hilâf, hükmün teşriinde hükmün doğurabileceği
sonuçların dikkate alınması gibi bir amaca hizmet eder. Maslahat temelli olan
bu kavramın mahiyeti ise, adından da anlaşılacağı üzere fıkhî bir meselede
muhalifin delili ile amel etmekten ibarettir.

Bir müçtehidin bir başka müçtehidi taklit etmesi
gibi sonuca götürüyor olması yanında uygulanışına dair bazı sıkıntılı
durumların varlığı, kavram üzerinde bazı tartışmalara kapı aralamıştır. Biz de
bu kâidenin mahiyetini ve işleyiş biçimini anlamaya ve bu minvalde bir delil
sayılıp sayılmayacağını tespite çalışacağız.

Murâât-ı Hılâf in the Prıncıples of Islamıc Jurısprudence and it’s Value
of Proof

Abstract: Mürâât-ı hilâf (taking evidence of opponents into
account), which is a concept concerning Usul al-Fiqh (the principles of Islamic
jurisprudence) and used by Maliki sect only, serves a purpose of taking
potential results of judgment into 
account while establishing a judgment. The nature of this concept, which
is based on affairs, consist of acting with the evidence of the opposing view
in a matter about the Islamic Law as it can be understood from its name.

Besides it can produce a result
such as imitating of a mujtahid by another one, the existence of some confusing
situations about it’s practicing caused to some conflicts over the concept. We
will try to understand the nature and the way of functionality of this rule and
determine if it can be accepted as an evidence within this context or not.

Anahtar Kelimeler

Mürâât-ı hilâf, Malikî Mezhebi, Fıkıh Usûlü

Kaynakça

• Adevî, Ali es-Saîdî, Haşiyetü’l-Adevî alâ şerhi Kifâyeti’t-Tâlib’r-Rabbânî, tah. Yusuf eş-Şeyh Muhammed el-Bekâî, Dâru’l-fikr, Beyrut tz.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kâsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa’lebî, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, tah. Abdurrezzak el-Afîfî, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut-Şam tz.
• Aslan, Mehmet Selim, İctıhad ve Fetva Faaliyetlerinde Olası Sonuçların Dikkate Alınması (İ‘tıbâru’l-meâlât), İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı, 27, Konya 2016.
• Avvam, Muhammed b. Abdüsselam, el-Fikrü’l-menheciyyü’l-ilmî inde’l-usûliyyîn, el-ma’hedü’l-âlemî li’l-fikri’l-İslamî, USA 2014.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed, el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye, Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, Lübnan 2000.
• Bardakoğlu, Ali, “Delil”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara 1994.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ, Takvîmü’l-edille fi’l-usûl, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye 2001.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Sedd-i Zerâi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara 2009.
• Ebû Yusuf, Ya’kūb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d, el-Harâc, el-Matbaatü’s-selefiyye, Kahire 1382.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2015.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher, Tehzibu’l-luga, Dâr-ı İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, Beyrut 2001.
• Hacvî, Muhammed b. el-Hasen b. el-Arabî es-Seâlibî, el-Fikrü’s-sâmî fî târîhi’l-fıkhi’l-İslâmî, Matbaa-i idareti’l-meârif, Ribad 1340.
• Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî, Şerhu’s-sağîr alâ Muhtasarı Halîl, Dâru’l-fikr li’t-tabâati, Beyrut tz.
• İbn Arafe, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Arafe, el-Muhtasar fi’l-fıkh, tah. Abdurrahman Muhammed Hayr, Dâr-ı merkezi’l-Fârûk 2014.
• el-Hudûdü’l-fıkhiyye, (Muhammed b. Kāsım er-Rassâ‘ tarafından yazılan el-Hidâyetü’l-kâfiyetü’ş-şâfiye li-beyâni hakâiki İbn Arafeti’l-vâfiye adlı şerhiyle birlikte yayımlanmıştır), tah. Muhammed Ebu’l-Ecfân ve Tahir el-Ma’murî, Dâru’l-garbi’l-İslamî, Lübnan 1993.
• İbn Ebû Zeyd, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ebî Zeyd Abdirrahmân el-Kayrevânî, en-Nevâdir ve’z-ziyâdât alâ mâ fi’l-Müdevvene ve ğayrihâ mine’l-ümmehât min mesâili Mâlik ve ashâbih, tah. Muhammed Haccî, Dâru’l-garbi’l-İslamî, Beyrut 1999.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed, el-Beyân ve’t-tahsîl, Dâru’l-garbi’l-İslâmî, Beyrut 1988.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Bidayetü’l-müçtehit ve nihayetü’I-muktesid, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire 1415.
• İbn Şâs, Ebû Muhammed Celâlüddîn Abdullāh b. Necm, İkdü’l-cevâhiri’s-semîne fî mezhebi âlimi’l-Medîne, tah. Muhammed Ebû’l- Ecfân ve Abdulhafîz Mansur, Dâru’l-garbil-İslâmî, Cidde 1995.
• İbnü’l-Cellâb, Ebü’l-Kāsım Ubeydullāh b. Hüseyn b. Hasen, et-Tefrîʻ, tah. Hüseyin b. Salim ed-Dehmânî, Dâru’l-garbi’l-İslamî, Beyrut 1987.
• İlîş, Muhammed, Fethu’l-aliyyi’l-mâlik fi’l-fetvâ alâ mezhebi’l-İmâm Mâlik, Dâru’l-ma’rife, Beyrut tz.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed, Bedâiü’s-sanâi’, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1986.
• Kavadrî, Muhtâr, Mürââtü’l-hilâf ve eseruhû fi’l-fıkhi’l-İslamî, (Yüksek Lisans Tezi) el-Câmiatü’l-İslamiyyeti’l-alemiyye, Pakistan 2000.
• Köse, Saffet, “Hiyel”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara 1998.
• Makkarî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Ahmed, el-Kavâidü’l-fıkhiyye, tah. Ahmet b. Abdullah b. Hamid, Merkezü ihyai’t-türâsi’l-İslâmî, Mekke tz.
• Meşât, Muhammed b. Hasan, el-Cevâhiru’s-semîne fi beyâni edilleti âlimi’l-Medine, tah. Abdurrahman b. İbrahim Ebû Süleyman, Dâru’l-garbi’l-İslamî, Lübnan 1990.
• Mevvâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kâsım, et-Tâc ve’l-iklîl alâ (bi-şerhi) Muhtasarı Halîl, Dâru’l-fikr, Beyrut 1389.
• Özen, Şükrü, “Tercih”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara 2011.
• Pala, Ali İhsan, Fıkhî İhtilafların Uzlaşmasına Katkısı Açısından “Murâ’âtu’l-hilâf” ve “el-Hurûc mine’l-hilâf” İlkeleri, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı 28, Konya 2016.
• Rassâ’, Ebû Abdillâh Muhammed b. Kâsım, el-Hidâyetü’l-kâfiyetü’ş-şâfiye li-beyâni hakâiki’l-İmâm İbn Arafe el-vâfiye, tah. Muhammed Ebu’l-Ecfân ve Tahir el-Ma’murî, Dâru’l-garbi’l-İslamî, Lübnan 1993.
• Râzi, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin, el-Mahsûl, tah. Taha Câbir Ulvânî, Müessesetü’r-risâle, Beyrut 1997.
• Salih b. Abdüssemi’ el-Âbî, es-Semeru’d-Dani fi Takribi’l-Maani: Şerhu er-Risaletü’l-Fıkhiyye libn Ebi Zeyd el-Kayrevani, el-Mektebetü’s-sekâfî, Beyrut tz.
• Se’âlibî Muhammed b.Hasan b. el-Arabî el-Filâlî el-Hacvî, el-Fikrü’s-sami fî tarihi’l-fıkhi’l-İslâmî, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1995.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed, Tuhfetü’l-fukahâ, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1994,
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsu’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, el-Mebsût, Dâru’l-marife, Beyrut 1993.
• Sübkî, Ebü’l-Hasen Takıyyüddîn Alî b. Abdilkâfî b. Alî b. Temmâm, el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1404.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî, el-Muvâfakât fî usûli’ş-Şerîaʻ, y.y. Mekke tz. el-İ’tisâm, tah. Hasan âl-i Selman, Mektebetü’t-tevhîd, yy.tz.
• Tesûlî, Ebû’l-Hasan Ali b. Abdüsselam, el-Behce fî şerhi’t-Tuhfe, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1998.
• Türker, Ömer, “Telâzüm”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), Ankara 2011.
• Venşerîsî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ, el-Mi’yârü’l-mu’rib ve’l-câmiu’l-muğrib an fetâvâ ulemâi İfrîķıyye ve’l-Endelüs ve’l-Maġrib, tah.
• Muhammed Haccî, Vizaretü’l-evkaf ve’ş-şuuni’l-İslamiyye, Ribat 1981.
• Îzâhu’l-mesâlik ilâ kavâidi’l-imâm Mâlik, Dâru İbn Hazm, Beyrut 2006.
• Yahyâ Saîdî, Mürâatü’l-hilâf fî’l-mezhebi’l-Mâlikî, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 2004.