Râgıb el-İsfahânî’nin Mukaddimesi Bağlamında Kur’ân’ın Beyan Keyfiyeti Açısından Çokanlamlılık Vâkıası

Yıl 2018, Sayı: 29, 123 - 150, 01.07.2018

Muhammed İsa Yüksek

Öz

Kur’ân’ın
metin yapısı, lafız ve nazım açısından çokanlamlılıklar ve ihtimaller
içermektedir. Muhatabın bazı ifadeleri anlamasını ya da metinden tek anlama
ulaşmasını engelleyebilen bu hususlar, Kur’ân’ın herkese beyan olarak
indirilmesi ve dilinin apaçık Arapça olması ile çelişir gözükmektedir. Bu
çelişkinin giderilmesinde, Kur’ân dilinin taşıdığı özelliklerin beyan keyfiyeti
açısından ne anlam ifade ettiğini belirlemek önemlidir. Râgıb el-İsfahânî’nin
tefsirine yazdığı mukaddime diğer tefsir mukaddimeleri ve ulûmü’l-Kur’ân
eserlerinden farklı olarak Kur’ân’da çokanlamlılık ve anlaşılmayı engelleyen
faktörleri konu edinmektedir. Eserin lafız-mana bağlantılarını Kur’ân’ın beyan
keyfiyeti ile ilişkilendirmesi, tefsir ilminin teorik ve pratik boyutlarına önemli
katkılar sunmaktadır. Bu çalışma, tefsirde yöntem arayışlarında
kaynaklarımızdaki ıstılah ve kaidelerin referans alınmasını önermekte; bu
bağlamda İsfahânî’nin Kur’ân dili ve uslûbü üzerine kaleme aldığı Mukaddime’nin tefsir metodolojisinde
öncelikle değerlendirilmesini teklif etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, tefsir, lafız, mana, çokanlamlılık

Kaynakça

• Abdülhamid, İrfan, “Cebriyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, yıl: 1993, c. VII, s. 205-208.
• Albayrak, Halis, Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine, İstanbul, Şule Yayınları, 2015.
• Begavî, Ebu Muhammed Huseyn b. Mes’ud el-Ferra, Meâlimü’t-Tenzîl, thk. Halid Abdurrahman Ak, Mervan Sivar, Beyrut, Daru’l-Marife, 1992.
• Çalışkan, İsmail, Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci, Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• Elmalılı, Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul, Azim Dağıtım, t.y.
• Fenisân, Suud b. Abdullah, İhtilâfü’l-müfessirîn, Riyad, Daru İşbilya, 1997.
• Ferrâ, Ebu Zekeriyya Yahya b. Ziyad, Meâni’l-Kur’ân, tlk. İbrahim Şemsüddin, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed, el-Müstesfâ min ilmi'l-usûl, Beyrut, Darul’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Goldziher, Ignaz, Mezahibü’t-tefsîri’l-İslâmî, Kahire Mektebetü’l-Hancî, 1955.
• Güven, Şahin, Kur’ân’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu, İstanbul, Denge Yayınları, 2005.
• İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdü’l-Hak b. Galib, el-Muharrarü’l-vecîz fi tefsiri’l-Kitabi’l-Azîz, thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Kesir, İmadüddin Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer, Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azim, Beyrut, Daru Sâdir, 2004.
• İsfahânî, Ebü'l-Kâsım er-Râgıb el-İsfahânî, Camiu’t-Tefasir: min Evveli sûreti Âli İmrân ve hatte’l-Aye 113 mine’n-Nisâ, thk. Adil b. Ali eş-Şidî, Riyad, Daru’l-Vatan, 2003.
• …………, Mukaddimetu Câmi'i't-tefâsîr ma'a tefsîri'l-Fâtiha ve metâli'i'l-Bakara, thk. Ahmed Hasan Ferhat, Kuveyt, Dârü'd-Da've, 1984.
• …………, Müfredâtü elfazi’l-Kur’ân, thk. Safvan Adnan Davûdî, Dimeşk, Daru’l-Kalem, 2002
• Kâdî Abdülcebbâr, İmadüddin Ebu’l-Hasen Kadı Abdulcebbar b. Ahmed, Tenzihü’l-Kur’ân ani’l-metâin, Beyrut, Daru’n-Nehda el-Hadise, t.y.
• Kara, Ömer, “Ragıb el-İsfahânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, yıl: 2007, c. XXXIV, s. 398-401.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud, Te’vilâtü Ehli’s-sünne, thk. Mecdi Baslûm, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib, en-Nüket ve’l-uyûn, tlk. es-Seyyid Abdülmaksud b. Abdürrahim, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Mennau’l-Kattan, Mebahis fi ulumi’l-Kur’ân, Mektebetü’l-Meârif li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 2000.
• Muhammed b. Abdurrahman, İbn Salih eş-Şayi’, Esbâbü ihtilafi’l-müfessirîn, Riyad, Mektebetü Abikan, 1995.
• Muhâsibî, Haris b. Esed, Fehmü’l-Kur’ân ve meânîhi, thk. Hüseyin Kutlu, Beyrut, Daru’l-Fikr, 1398.
• Nesefî, Ebu’l-Berekat Abdullah b. Ahmed, Medârikü’t-tenzil ve hakâiku’t-te’vîl, thk. Yusuf Ali Bedivi, Beyrut, Daru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Razî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüzeyn, Mefâtihu’l-gayb, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebubekr, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsiril’-me’sûr, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• …………, el-İtkân fi ulûmi’l-Kur’ân, thk. Fevvaz Ahmed Zümerli, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• …………, el-Müzhir fi ulûmi’l-lüga ve envâihâ, thk. Fuad Ali Mansur, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Şenat Kazancı, F. Asiye, “İsfahânî’nin Tasnifi Bağlamında Müteşabih Konusunu Yeniden Düşünmek”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, sayı: 29, s. 95-114.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Üzüm, İlyas, “Kaderiyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, yıl: 2001, c. 24, s. 64-65.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Carullah Muhammed b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzil ve uyûni’l-ekâvîl fi vücûhi’t-te’vil, Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah, el-Burhân fi ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut, Daru’l-Fikr, 2001.
• …………, el-Burhân fi ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Beyrut, Daru’l-Marife, 1957.