Kur’ân’ı Anlamada Mantık Sorunsalı

Yıl 2017, Sayı: 28, 7 - 42, 01.10.2017

Celal Kırca

Öz

Bir
anlama objesi olarak Kur’ân’ın, farklı ekoller ve yönelişler tarafından
yorumlandığı fakat yapılan bu yorumların bir kısmının sorunlu olduğu ve
eleştirildiği biliniyor. Yapılan bu eleştirilerin, özellikle Kur’ân’ı anlama
sorunları ve yöntemleri üzerinde odaklandığı fakat Kur’ân’ı anlamada kullanılan
mantık türünün sorunsallığına ilişkin sorgulama, eleştiri veya değerlendirmenin
yeterince yapılmadığı da görülüyor. Kısmen de olsa yapılan değerlendirmelerde,
Kur’ân’ın anlaşılmasında karşılaşılan kimi sorunların temelinde, iki değerli
Aristo mantığının bulunduğu, yorumcuları etkilediği ve bu etkinin Kur’ân
yorumlarına yansıtıldığı anlaşılıyor. Nitekim bazı âyetler arasında zahiren
varmış gibi gözüken çelişkileri gidermek için nesih gibi çözüm yolları
aranması, böyle bir etkinin sonucudur. Bu nedenle doğru bir anlama için Aristo
mantığı yerine, Kur’ân mantığı ile âyetleri anlama ve yorumlama, Kur’ân’ın
ruhuna ve genel muhtevasına daha uygun bir nitelik arz edecektir.

Abstract: It
is known that as an object, the issue of understanding the Qur'an has been
interpreted by various schools and trends. However, it’s well known that some
of these interpretations are problematic and have been criticised. The
criticism has been always focused on the issue of understanding the Qur'an and
the methods. But the questioning, criticism or the evaluation with regard to
the typology of logical problems have not been 
observed so often. In some evaluations, it is understood that two
crucial Aristotelian logics have been applied, and this logic clearly affects
interpreters and has reflected in some interpretations of the Qur'an. That the
idea of the theory of Naskh might be a solution for the contradictory verses in
appearance can be the outcome of this influence. For that reason, instead of
Aristotelian Logic, Qur'anic way of reasoning must be used for the correct
understanding of the Qur'an itself.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân’ı anlama, mantık sorunu, dil mantığı, üslup mantığı

Kaynakça

• Akarsu Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1994.
• Akarsu Bedia, Wilhelm von Humboldt’ta Dil Kültür Bağlantısı, İstanbul, 1955.
• Alatlı Alev, Aklın Yolu Bir Değildir, Ankara, 2009, s. 58.
• Alpyağıl Recep, “Özel Bir Dilin Olabilirliği Sorunu ve Kur’ân’a Anlam Vermeye Çalışmak”, Tezkire, Yıl 11, Sayı 27-28, 2002.
• Ateş Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul, 1989.
• Aydın Ömer, “Kelam Mantık İlişkisi”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 7, Yıl: 2003, İstanbul.
• Baltacıoğlu İsmail Hakkı, “Kur’ân Felsefesi Üzerine İnceleme”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1953.
• Bekiroğlu Harun, “Mantığın Bir Tefsir yöntemi Olarak Kullanılması”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015/1, C. 14, Sayı: 27.
• Bingöl Abdulkuddûs, Gelenbevi’nin Mantık Anlayışı, İstanbul 1993.
• Cevizci Ahmet, Felsefe Sözlüğü, İstanbul, 2000.
• Düzgün Şaban Ali, “Rasyonalist Düşüncenin Son Dönem Kur’ân Yorumuna Etkileri”, 2. Kur’ân Sempozyumu, Ankara, 4-5 Kasım, 1995, s. 317.
• Ebu’lFerecİbnu’lCevzî, Nevasihu’l Kur’ân, Beyrut, 1985.
• ed-Dihlevî Şah Veliyyullah, el-Fevzu’l Kebir, Beyrut, 1987.
• el-Elmai Awad, Kur’ân’da Tartışma Metodları, (Çev. Ercan Elbinsoy), İstanbul 1984.
• el-Endelüsîİbn Atiye, el-Muharreru’l Veciz, Kahire, 1388.
• el-Kasımî Cemaleddin, Mehasinu’t-Te’vil, Beyrut,1987.
• el-Maverdi Ebu’l Hasen Ali b.Muhammed, en-Nüket ve’lUyûn (Tefsiru’lMaverdi), Beyrut, 1992.
• Emiroğlu İbrahim, Ana Konularıyla Klasik Mantık, İstanbul, 1999.
• ez-ZerkeşiBedrettin, el-Burhan, fi Ulumi’l Kur’ân, Tarihsiz.
• Güllüce Veysel, “Kur’ân’da Nesh Edilmiş Ayet Var mıdır?” EKEV Dergisi, Yıl.10 Sayı 26, Kış 2006.
• Gündüzöz Soner, “Arapçada Kültür-Dil İlişkisi: Arapçanın Yapılanması ve Algılanmasında Etkili Ögeler”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, V (2005), Sayı: 2.
• Hançerlioğlu Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, İstanbul.
• Hasan Ahmet, Nesh Teorisi, (Çev. Mehmet Paçacı), İslâmi Araştırmalar Dergisi, Ankara, Cilt,1, Sayı 2, Ocak 1987.
• Heinz Heimsoeth, Felsefenin Temel Disiplinleri, (Çev. Takiyettin Mengüşoğlu), İstanbul 1952.
• İbn Arabî Ebu Bekr, Ahkamu’l-Kur’ân, Beyrut Tarihsiz.
• İbnHazm, İhkam fi Usuli’l Ahkam, Beyrut, 1985.
• İbnTeymiyye, er-Reddiyyeale’l-Mantıkkiyyin, Nakzu’l-Mantık Kahire, 1951.
• İkbal Muhammed, İslâm’da Dinî Düşüncenin Yeniden Doğuşu, (Çev. Ahmet Asrar), İstanbul, 1984.
• İltaş Davut, Usûlcülerin Nesih Anlayışı ve Çağdaş Tefsircilerin Yanılgıları, Kayseri, 2014.
• Karaaslan M. Abdülmecit, Bilimlerde Bir Metodoloji Denemesi Üçlü Düşünce Yöntemi/Trioloji, JOMELIPS, Cilt 1, Sayı 1, Yaz 2016.
• Karagöz Mustafa, “Şuara Suresi153 v3185. Âyetlerdeki Müsehharîn Kelimesinin Tefsirinde Görülen Anlam Farklılaşması” Marife, Yıl: 11, Sayı: 1, (Bahar, 2011) s. 76.
• Karagöz Mustafa, Dilbilimsel Tefsir ve Kur’ân’ı Anlamaya Katkısı, Ankara 2015. Kasıımî, Mehasinu’tTe’vil, Beyrut, 1987,8/94.
• Kazancı F. Asiye Şenat, “İki Değerli Aristo Mantığının Kur’ân Yorumunu Daraltıcı Etkileri Üzerine”, Uluslararası Dinî Felsefi Metinler Sempozyumu, İÜ İlahiyat Fakültesi, 20-21 Ekim 2011, İstanbul.
• Kırca Celal, “Musa Carullah’a Göre Kur’ân’ın Anlaşılmasındaki Mantık Sorunu Üzerine Bazı Düşünceler”, Kur’ân Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi, 1999/2, Cilt: II, Sayı: 22, 23, 24.
• Kotan Şevket, Kur’ân ve Tarihselcilik, İstanbul, 2001.
• Kutub Seyyid, Fizilali’l Kur’ân, Beyrut, Tarihsiz.
• Murad Said, “Neşşar” DİA, İstanbul 2007.
• Öner Necati, Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı, Ankara 1967.
• Özek Ali, “Kur’ân Tercümelerinin Yeterliliği Problemi”, Kur’ân’ın Türkçe Mealleri ve Sorunları Sempozyumu, 5 Kasım, 2010, Kayseri, Basılmamış Tebliğ.
• Özsoy Ömer, Kur’ân ve Tarihsellik Yazıları, Ankara 2004.
• Öztürk Mustafa, “‘Cihat Âyetleri: Tefsir Birikimine, İslâm Geleneğine ve Günümüze Yansımaları’ Başlıklı Tebliğ Müzakeresi” İslâm Geleneğinde ve Günümüzde Cihad, KURAMER, İstanbul, 2016.
• Seber Abdulkerim, “Mantık İlminin Kur’ân’ı Anlamadaki Önemi ve Klasik Tefsirlerdeki Tezahürü,” SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, Aralık 2012, Sayı: 27.
• Selame Hibetullah b.; en-Nasihve’lMensuh, Mısır 1967.
• Sinanoğlu Abdülhamit; Kelam Tarihinde Tanrı Tasavvurları, Ankara, 2005.
• Süyûtî, Śavnü’l-Manŧıķve’l-Kelâm (Nşr. Ali Sâmî en-Neşşâr), Kahire 1970.
• Taberi, Camiu’l- Beyan an Te’vili’l-Kur’ân, Mısır, 1968.
• TDK, Türkçe Sözlük, Ankara 2005, s. 1343.
• Türkeri, Mehmet, “Dinî Anlamada Kur’ân’ın (Etik) Referans Çerçevesi”, Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi, Günümüzde Dinin Anlaşılması Problemi Sempozyumu, (yayınlamamış tebliğ) Adana,1-2 Mayıs 2008
• Uludağ Süleyman, “İbn Teymiyye’de Mantık Meselesi”, İslâmi Araştırmalar, Sayı 4. Nisan 1987.
• Yavuz Yusuf Şevki, Kur’ân-ı Kerim’de Tefekkür ve Tartışma Metodu, Bursa 1983.
• Yazır Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul,1935.
• Zeyd Mustafa, en-Neshfi’l Kur’ân’il Kerim, el-Menkure, 1987.