Bâbürlü Dönemi Fıkıh Çalışmalarının İlk Örneklerinden Biri Olarak Bâbür’ün Mübeyyen Der Fıkh’ı

Yıl 2017, Sayı: 28, 149 - 182, 01.10.2017

Ahmet Aydın

Öz

Bu çalışma, Bâbürlü Dönemi’nde oluşan zengin
fıkıh mirasının ilk örneklerinden biri olanBâbür’ün Mübeyyen Der Fıkh’ını incelemeyi hedeflemektedir. İlmihâl türünde
bir eser olan Mübeyyyen Der Fıkh;
kapsamı, sistematiği ve bu literatüre katkıları bakımından araştırma konusu
edilecektir. Bâbür’ün eserini, döneminde Çağatay edebiyatının zirve ismi kabul
edilen Ali Şir Nevâî’nin (v. 906/1501) bu sahadaki Sirâcü’l-Müslimîn’ini geçme hedefiyle kaleme aldığını göstermeye
çalışmak çalışmanın temel tezlerinden birini oluşturmaktadır.

Babur's Mubeyyen
Der Fıkh: An Early Example of Islamic Law Studies During Mughals Period

Abstract: This study aims to examine the Babur’s
Mubeyyen Der Fıkh, an early example of the rich heritage of fiqh in Mughals
Period. Mubeyyen Der Fıkh, a book of catechism, will be examined in terms of
content and contribution to the literature. The study aims to show that Babur
wrote this book to compete with Ali Shir Nevai’s Siracü’l-Müslimin, the best of
Chagatai literature of the time.

Anahtar Kelimeler

Bâbür, Ali Şir Nevâî, ilmihâl

Kaynakça

• Abdülhay el-Hasenî, Abdülhay b. Fahrüddin b. Abdilali, Nüzhetü’l-havâtır ve behcetü’l-mesâmi ve’n-nevâzır, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
• Akün, Ömer Faruk, “Bâbür”, DİA, IV, 396-400.
• _____, “Bâbürnâme”, DİA, IV, 404-408.
• Alâüddîn es-Semerkandî, Tuhfetü’l-fukahâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Almaz Yazberdiyev, Doğu’da Matbu Yayınların Tarihi: 1802-1917 Arap Alfabeli Türkmen Kitapları Kataloğu, Türkçesi: Ahmet R. Annaberdiyev, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.
• Alparslan, Ali, “Babur’un İcad Ettiği Baburî Yazı”, Türkiyat Mecmuası, sy. XIX, 1977-1979, s. 207-211.
• _____, “Babur’un İcad Ettiği Baburî Yazısı ve Onunla Yazılmış Olan Kur’an”, Türkiyat Mecmuası, sy. XVIII, 1973-1975, s. 161-168.
• Aslan, Üzeyir, 14-16. Yy. Çağatay ve Azeri edebiyatı, 2. bs., İstanbul: Kriter Yayınları, 2011.
• Aydın, Ahmet, İbnü’s-Sââtî Öncesi Hanefî Usûl Eserlerinde Manevî İnkıtâ Kavramı, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• _____, “Manzum Fıkıh Metinleri I”, Usûl İslam Araştırmaları, sy. 26, 2016, s. 137-170.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa, el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye, 2. bs., Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1990.
• Azimcanova, S., “Nekotorie Ekonomi- çeskie Vzglyadi Zahir Ad-Diııa Muhammada Babura. İzlojenrıie v 'Mubayine'”, Trudi Duadçat Piyatogo Mejdunarodnogo Kongressa Vostokouedou, Moskva 1963, III, 203-208.
• Bayram, Fatih, “Garip Bir Memleket, Garip Bir Sultan: Bâbürnâme’deki Hindistan”, DÎVÂN İlmî Araştırmalar, sy. 17, 2004/2, s. 169-171.
• Bayur, Y. Hikmet, Hindistan Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1947.
• Bedâunî, Molla Abdülkadir b. Mülukşah, Müntehabü’t-tevârih, çev. G. S. A. Ranking, Delhi: Renaissance Publishing House, 1986, I-III.
• Bilkan, Ali Fuat, “Bâbürlü Devleti’nde Türkçe”, DÎVÂN İlmî Araştırmalar, sy. 17, 2004/2, s. 163-168.
• _____, Hindistan’da Gelişen Türk Edebiyatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Burhânüddîn el-Buhârî, el-Muhîtu’l-Burhânî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Çelebioğlu, Âmil, “Balıkesirli Devletoğlu Yusuf’un Fıkhî Bir Mesnevîsi”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları içerisinde, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1998, s. 127-140.
• _____, “Türk Edebiyatında Manzum Dini Eserler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları içerisinde, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1998, s. 348-365.
• Dughlat, Mirza Haydar, Tarikh-i Rashidi: A History of the Khans of Moghulistan, trc. W.M. Thackston, Cambridge: Harvard University, 1996.
• Durak, Neslihan, Hindistan’a Kuzeyden Yapılan Seferler, Ankara: Avrasya-Bir Vakfı Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM), 2000.
• Edwards, S. M., Babur: Diarist Despot, New Delhi: Heritage Publishers, 1977.
• Eraslan, Kemal, “Çağatay Edebiyatı”, DİA, VIII, 168-176.
• Erdoğan, Mehmet, “Mesh”, DİA, XXIX, 301-303.
• Grenard, Fernand, Babur, çev. Orhan Yüksel, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
• Begüm, Gülbeden, Hümâyunnâme, çev. Abdürrab Yelgar, Eymen Manyas, 2. bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987.
• Kut, Günay, “Ali Şir Nevâî”, DİA, II, 449-453.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ʻale’s-Sahihayn, Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1997.
• Halîlî b. Yusuf b. Hayreddin b. Hatîb el-Marʻaşî, Manzûme ʻale’l-fıkh, y.y., ts.
• Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-tevârih, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006.
• İbn Nüceym, Sirâcüddin Ömer b. İbrâhim b. Muhammed, en-Nehrü’l-fâik şerhu Kenzi’d-dekâik, Beyrut: Dârû’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbnü’l-Hümâm, Fethü’l-kadîr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kabaklı, Ahmet, Türk Edebiyatı, 6. bs., İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı, 1985.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes'ud b. Ahmed, Bedâiü's-sanâiʻ fî tertibi'ş-Şerâi', thk. Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdülmevcut, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kızılkaya, Necmettin, “Fıkhî Bir Kavram Olarak Tekbîr”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 11, 2008, s. 347-364.
• Köprülü, M. Fuad, “Babur”, İA, II, 180-187.
• _____, Edebiyat Araştırmaları, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1989
• _____, Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar, İstanbul: Kanaat Kitabevi, 1934.
• Kurnaz, Cemal, Eski Türk Edebiyatı, Ankara: Gazi Kitabevi, ts.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb, el-Hâvi’l-kebîr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mevsılî, Ebû’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd, el-İhtiyâr li-taʻlili'l-Muhtâr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Muhammed eş-Şeybânî, el-Hucce ʻala Ehli’l-Medîne, Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, ts.
• _____, Kitâbu’l-Asl, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1990.
• Nagavrî, Ebû’l-Fazl b. Mübarek, Ekbernâme, haz. Gulam Rıza Tabatabai Mecd, Tahran: Müessese-i Mutalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi, 1372/1953.
• Ölmez, Zühal, “Çağatay Edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı Üzerine Araştırmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), 5: 9, 2007, s. 173-219.
• Pekolcay, Necla, İslami Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergah Yayınları, 1981.
• Richards, John F., The New Cambridge History of India: I-5 the Mughal Empire, Cambridge: Cambridge University, 1995.
• Rizvi, Saiyid Athar Abbas, The Wonder That Was India, London: Sidgwick-Jackson, 1987.
• Roux, Jean Paul, Büyük Moğolların Tarihi Babur, çev. Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2008.
• Sadrüşşeria, Ubeydullah b. Mes’ud b. Mahmûd el-Buhârî el-Mahbûbî, Şerhû’l-Vikâye, Amman: Müessesetü’l-Verrak, 2006.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl, el-Mebsut, Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1989.
• Seyhan, Tanju Oral, “Ali Şir Nevayi-Sirâcü’l-Müslimîn 1 (Giriş-Karşılaştırmalı Metin)”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2: 4, 2005, s. 88-120.
• _____, “Zahuriddin Muhammed Bâbür’ün Mübeyyen Adlı Eseri”, İlmî Araştırmalar, sy. 15, 2003, s. 91-112. Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris, el-Ümm, Mansure: Dâru’l-Vefâ, 2001.
• Şener-Yıldız, H. İbrahim-Alim, Türk İslam Edebiyatı, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Şirâzî, Ebû İshak İbrâhim b. Ali b. Yusuf, el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Vefâyî, Revnâku’l-İslam, haz. Abid Nazar Mahdum, İstanbul: Çile Yayınları, 2010.
• Yaman, Ertuğrul, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998.
• Yıldırım, Talip, “Ubeydullah Han: Risâle-yi Fi-Hakk-ı Mesâil-i Vuzû”, TÜBAR, sy. XIV, 2003, s. 127-164.
• Yücel, Bilâl, Bâbür Dîvânı, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1995.
• Zahirüddin Muhammed Bâbür Mirza, Aruz Risalesi, haz. İ. V. Steblevoy, Moskova: Akademiya Nauk SSSR, 1972.
• _____, Mübeyyen Der Fıkh, haz. Tanju Oral Seyhan, İstanbul: Çağrı Yayınları, 2004.
• _____, Bâburnâme, Doğu Türkçesinden çeviren Reşit Rahmeti Arat, önsöz ve tarihi özet Y. Hikmet Baydur, İstanbul: Kabalcı, 2006.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen, Tebyinü'l-hakâik, Multan: Mektebe İmdâdiyye,