Klâsik Dönem’e Kadar Fıkıh Usûlünde Kur’ân ve Sünnetin Birbirini Neshi Tartışması

Yıl 2017, Sayı: 28, 183 - 212, 01.10.2017

Hacer Yetkin

Öz

Nesih konusu, İslamî ilimlerin çok erken
dönemlerinden itibaren literatüre yansıyan tartışmalara konu olmuştur. Nesihle
ilgili pek çok tartışma noktasından biri de Kur’ân’ın sünneti, sünnetin de
Kur’ân’ı neshedip edemeyeceği meselesidir. İmam Şâfiî (v. 204/820), bu ikisinin
birbirinin benzeri olmamasından hareketle, Kur’ân ve sünnetin birbirini
neshedemeyeceğini söyler. Kur’ân’ın sünneti neshi konusunda Şâfiî’nin görüşü
benimsenmemiş, sonra gelen hem Hanefî hem de Şâfiî usûlcüler, Kur’ân’ın sünneti
neshini kabul etmişlerdir. Sünnetin Kur’ân’ı neshi konusunda ise Hanefîler yine
İmam Şâfiî’ye muhalefet ettikleri hâlde, Şâfiî âlimler farklı tutumlar
benimsemişlerdir. Bu çalışmada İmam Şâfiî’den Klâsik Dönem’e kadar belli başlı
Hanefî ve Şâfiî usûlcülerin Kur’ân ve sünnetin birbirini neshi konusundaki
görüş ve delilleri incelenerek tartışmanın kaynağındaki anlayış farkı tespit
edilmeye çalışılmıştır.

Abstract: The phenomenon of abrogation (naskh) has been
subject to disputes since the emergence of Islamic sciences. One of the points
that has been discussed is whether a Quranic text can abrogate a sunnah and vice
versa. Shafi argues that these two can not abrogate each other since they are
not each other’s counterpart. Neither Hanafis nor Shafis after Shafi embraced
his views about the abrogation of sunnah by Quran. On the other hand, the
abrogation of Quran by sunnah was more controversial. Hanafis agreed that
sunnah can abrogate Quran as well. However, some of the Shafi jurists rejected
it like Shafi himself; while some other Shafis acknowledged that it is
plausible. In this paper, it is aimed to determine the foundation of the
dispute, via investigating the perspectives of prominent Hanafis and Shafis from
Shafi to the classical period.

Anahtar Kelimeler

Şâfiî

Kaynakça

• el-Basrî, Ebû’l-Hüseyn Muhammed b. Ali b. et-Tayyib, el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh, haz. Halil el-Meys, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, tarih yok.
• el-Buhârî, Alâüddin Abdülaziz b. Ahmed, Keşfü’l-Esrâr an Usûli Fahru’l-İslam el-Pezdevî, haz. Nâci es-Süveyd, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2012.
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil, Sahîhü’l-Buhârî, İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1979. Cebeci, Lütfullah. “el-İsfahânî, Ebû Müslim”, DİA, XXII, 509.
• el-Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, el-Fusûl fi’l-usûl,haz. Muhammed Muhammed Tamir, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• el-Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebû’l-Me’âlî Abdulmelik b. Abdullah b. Yusuf, el-Burhân fîusûli’l-fıkh, haz. Salah b. Muhammed, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Çetin, Abdurrahman vd. “Nesih”, DİA, XXXII, 579-586.
• ed-Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa, Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh thk. Halil Muhyiddin el-Meys, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Demirci, Muhsin. “Nesih Bağlamında Recim Âyeti Sorunu,” M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2000), ss. 101-119.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘âs el-Ezdî es-Sicistânî, Kitâbü’s-sünen, thk. Muhammed Avvâme, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Erbaatü kütüb fi’n-nâsih ve’l-mensûh, thk: Hâtim Sâlih ed-Dâmin, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1989.
• el-Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, thk. Muhammed Süleyman el-Eşkar, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• İbnü’l-Kassâr, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer el-Bağdâdî, Mukaddime fî usûli’l-fıkh, thk. Mustafa Mahdum, Riyad: Dâru’l-Ma‘leme li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1999
• Melchert, Christopher, “IX. [III.] Yüzyıl Boyunca Nesih: Şâfiî, Ebu Ubeyd, Muhasibi ve İbn Kuteybe,” terc. Nail Okuyucu, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40 (2011/1), ss. 201-222.
• Pezdevî, Ebu’l-Usr Alâüddîn Abdülaziz b. Ahmed, Usûl (Keşfü’l-esrâr ilebirlikte),thk. Nâci es-Süveyd, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2012.
• el-Pezdevî, Ebû’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin, Ma‘rifetü huceci’ş-şer‘iyye, thk. Abdülkadir b. Yâsin b. Nâsır el-Hatîb, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• es-Saymerî, Ebû Ali Hüseyin b. Ali, Kitâbu Mesâili’l-hilâf fî usûli’l-fıkh, haz. Abdelouahad Jahdani (Doktora tezi, Universite de Provence, 1991).
• es-Sem‘ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed, Kavâtı‘u’l-edille fi’l-usûl, haz. Naci es-Süveyd, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2011.
• es-Semerkandî, Alâüddîn Şemsü’n-Nazar Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed, Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl, thk. Abdülmelik Abdurrahman es-Sa‘dî, Bağdat: Vizâratü’l-Evkâf ve Şuûni’d-Dîniyye, 1987.
• es-Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, el-Usûl, thk. Ebû’l-Vefâ el-Afğânî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• eş-Şâfiî, Muhammed b. İdris, er-Risâle, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1938.
• eş-Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali b. Yusuf, et-Tebsıra fî usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Hasan Heyto, 2. Baskı, Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1983.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, el-Câmiu’l-kebîr, thk. Beşşâr Avvâd Mâruf, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.