Risâletü’l-hamevî’de İmam Hamevî’nin Bazı Fıkhî Meselelerle İlgili Değerlendirmeleri

Yıl 2020, Cilt: 33 Sayı: 33, 79 - 101, 04.06.2020

Yusuf Balta

Öz

İmam Hamevî (ö. 1098/1687), üretken ve önemli bir Hanefî âlimidir. Kayıtlarda, İmam Hamevî’ye Risâletü’l-Hamevî adlı bir risale nisbet edilmektedir. Bu risalede, Hanefî fakihlere ait Kenzü’d-deḳāʾiḳ ve bazı şerhleriyle, el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, Dürerü’l-ḥükkâm fî şerḥi Ġureri’l-aḥkâm gibi önemli fıkıh kitaplarının asıl metinleriyle şerhleri arasındaki bazı konularda, bilgi ve usul kaynaklı tenakuzlara değinmiştir. Bunlar, ilk bakışta herkesin fark edemeyeceği ama sağlam bir hukuk mantığının süzgecinden kaçmayacak cinsten çelişkilerdir. İmam Hamevî’nin, tespit ettiği bu çelişkileri şöyle sıralamak mümkündür: Hanefî mezhebinin prensiplerine ters düşen içtihatlar, kelimelerin fıkhî ıstılah anlamları ve fiillerin harfi cerlerle kazandıkları anlamların ihmal edilmesi, âmm ve hâss ifadelerinin cümle içinde sıralanması ve bu sıralamada kullanılan atıf harflerine bağlı anlam inceliklerinin dikkate alınmaması bunlardan bazılarıdır. Bu gibi eksikliklerden dolayı Hanefî mezhebinin müftâ bih içtihatlarıyla şerhlerdeki yaklaşımlar çelişmektedir. Bazen de Hanefî mezhebiyle diğer mezhepler arasındaki ihtilaflı meselelerin sonucunu ilgilendiren hükmün kapsam ve sınırları doğru tespit edilemediğinden metin ve şerhler arasındaki çelişkili yaklaşımlar ortaya çıkmaktadır. Bu netice, Hanefi mezhebinin içtihatlarıyla diğer mezheplerin içtihatlarının birbirine karışmasına sebep olmaktadır. İşte İmam Hamevî, tespit ettiği bu tenakuzları dil ve Hanefî mezhebinin ilkeleri açısından değerlendirmiş ve yedi maddede toplayıp izah etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hanefî Mezhebi, Hamevî, Kenzü’d-dekâik, Nikâh.

Kaynakça

• Aktan, Hamza, “Kazf”, DİA, XXV, 148-149.
• Apaydın, H. Yunus, “Şahit”, DİA, XXXVIII, 278-283.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed, Remzü’l-Hakāʾik fi Şerhi’l-Kenzü’d-Deḳāʾiḳ, [b.y.] [y.y.], [t.y.], I, II.
• Bilmen, Ömer Nasûhî, Hukukı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Ķāmûsu, İstanbul: Bilmen Yayınları, 1968.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid Şerif, Mu̒cemu’t-Târifât, thk: Muhammed Sıddık el- Minşâvî, Kahire: Dâru’l-Fazile, [t.y.].
• Çeker, Orhan, İslam Hukukunda Akidler, Konya, Tekin Kitabevi, 2014.
• Ensârî, Cemâleddîn b. Hişâm, Muġni’l-Lebîb ʿan Kütübi’l-Eʿârîb, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• Erturhan, Sabri, Temel Fıkıh Bilgileri, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2017.
• Gemi, Ahmet, “Hamevî’ye Ait Eleştirel Bir Çalışma Örneği: Risâle fi’-Nahiv”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2018/3, yıl: 9, cilt: IX, sayı:21, 585-606.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Ali, ed-Dürrü’l-Muḫtâr Şerhu Tenvîrü’l-Ebṣâr, [b.y.]: [y.y.], [t.y.].
• İbn Hümam, Kemâleddîn Muhammed b. Abdulvâhid, Şerhu Fetḥu’l-Kadîr, Beyrut: [y.y.], [t.s.], I-X.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn Zeynel Âbidin Zeyn b. İbrâhîm Muhammed, el-Baḥrü’r-Râʾiḳ Şerḥu Kenzi’d-Deḳāʾiḳ, Beyrut: [y.y.], 1993.
• İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b. Nüceym b. Muhammed el Mısri, en-Nehrü’l-Fâʾiḳ Şerḥu Kenzi’d-Deḳāʾiḳ, Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2002, I-III.
• Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul: İz Yayıncılık, 1999, I-III.
• Komisyon, İsmail Karagöz - Fikret Karaman - İbrahim Paçacı - Mehmet Canbulat - Ahmet Gelişgen - İbrahim Ural, Dini Kavramlar Sözlüğü, Ankara : DİB Yayınları, 2015.
• Kudûrî, Ebu’l Hasen Ahmed, el-Muḫtaṣaru’l-Kudûrî, Trc. Süleyman Fahir, İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî. Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî, Beyrut: Dâru’l-erkâm b. Erkâm, [t.y.].
• Merzûkî, Ebû Ali Ahmed b. Hüseyin el-Merzûkî, Şerḥu Faṣîḥi Saʿleb, [b.y.], [y.y.], [t.y.].
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz b. Ali, Dürerü’l-Hükkâm fî Şerḥi Ġureri’l-Aḥkâm, Karaçi : [y.y.], 1980.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed, Kenzü’d-Deḳāʾiḳ, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
• Özel, Ahmet, Hanefi Fıkıh Âlimleri, 3. Baskı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Serahsi, Şemsü’l-eimme Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed, el-Mebsûṭ, 30 Cilt, Trc. H. Mehmet Günay, Hüseyin Kayapınar, Ahmet Bostancı, İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, [t.y.].
• Sinanoğlu, Mustafa, “Hamevî”, DİA, XV, 456-457.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hamîd el-Fârûkī, Keşşâfü Iśŧılâĥâti’l-Fünûn ve’l-‘Ulûm,Thk: Ali Rahruc, Lübnan: Mektebetü Lübnan, 1996, I-II.
• Zeylâî, Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus el-Bâsrî, Tebyînü’l-Haḳāʾiḳ fi Şerhi Kenzü’d-Deḳāʾik, Mısır: [y.y.], 1314.