Kur'an'a Göre "Lider, Özellikleri ve Liderlik Modelleri"ne Kısa Bir Bakış

Yıl 2021, Cilt: 35 Sayı: 35, 183 - 224, 19.05.2021

Mustafa Erhan Gözden

Öz

Bu çalışma, Kur’an’da lider kavramının geniş bir kullanım alanı olduğunu ortaya koymaya yöneliktir. Kur’an farklı lider statüleri için değişik kavramlar kullanmıştır. Bir devlet başkanı, ordu komutanı, yönetimin üst kademelerinde bulunan ve emir verme yetkisi olan kimseler hep lider statüsündedir. Bunları “yönetici liderler” olarak yorumlamak uygun düşecektir. İmam, halife, ülü’l-emr, melik ve seyyid kavramları bu statünün karşılığı olarak kullanılmıştır. Ayrıca Kur’an’da, doğrudan lider konumunda bulunmayan fakat liderin yanında ona danışmanlık yapan, kararlarının uygulanmasını sağlayan ve liderin yardımcıları mahiyetinde olan bazı gruplardan da bahsedilmektedir. Toplumu etkileme güçleri olduğundan bu grupları da lider kavramı içerisinde değerlendirmek isabetli görünmektedir. Mele’ (topluluğun ileri gelenleri), müstekbirûn (konumlarını büyük görüp büyüklenenler) ve mütrafûn (toplumun zengin tabakası) kavramları bu gruplarının karşılığı olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

KUR'AN, LİDER, TOPLUM, İTAAT

Teşekkür

Tüm USUL yöneticilerine çalışmalarından dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuat, el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm, Çağrı Yayınları, İstanbul 1986.
• Akbulut, Ahmet, Sahabe Dönemi İktidar Kavgası, Otto Yayınları, Ankara 2015.
• Akgül, Muhittin, Kur’an-ı Kerim’ de Hz. Peygamber, Işık Yayınları, İstanbul 1999.
• Akyüz, Niyazi, “Dinlerin Teşekkülünde Dînî Liderlerin Karizması”, Dînî Araştırmalar, 1999, Cilt: 1, Sayı: 3.
• Akyüz, Vecdi, Kur’an’da Siyasî Kavramlar, Kitabevi Yayıncılık, İstanbul 1998.
• Altıntaş, Ramazan, Kur’an’da Hidayet ve Dalalet, Pınar Yayınları, İstanbul 1995.
• Ateş, Süleyman, Yüce Kur’an’ ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1996.
• Avcı, Câsim, “Hilâfet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 1998, Cilt: 17, 1998.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Lider ve Demagog, Remzi Kitabevi, İstanbul 1997.
• Baymur, Feriha, Genel Psikoloji, İnkılab Kitabevi, İstanbul 1985.
• el-Bağdâdî (El-Hâzin), Alâuddin Ali b.Muhammed b.İbrahim, Lübâbü’t-te’vîl fî maâni’t-tenzîl (Tefsîru’l-Hâzin), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995,.
• el-Begavî, Ebû Muhammed El-Hüseyn b. Mes’ûd, Meâlimü’t-tenzîl, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1982.
• el-Beydâvî, Nâsuruddin Ebî Saîd Abdullah İbn Ömer b.Muhammed, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1988.
• Büyük Laorusse, “Lider” Maddesi, Interpress Yayıncılık, İstanbul 1992.
• el-Cassâs, Ebî Bekr Ahmet b.Ali, Ahkâmü’l-Kur’ân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
• Certel, Hüseyin, “Dînî İletişim ve Liderlik Açısından Hz. Peygamber’in Sıfatları”, S.D.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Isparta 2006.
• Çantay, Hasan Basri, Kur’ân-ı-Hakîm ve Meâl-i Kerîm, Risale Yayınları, İstanbul 1992.
• Çelik, İbrahim, “Mele’”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2004, Cilt: 29.
• Derveze, İzzet, et-Tefsîru’l-hadîs, çev. Vahdettin İnce, Ekin Yayınları, İstanbul 1998.
• Dıhlevî, Şah Veliyyullah, Hucccetü’l-bâliga, çev. Mehmet Erdoğan, İz Yayıncılık, İstanbul 1992.
• Ece, Hüseyin Kerim, “İman Bağlamında Mü’minlerin Güvenirliği Sorunu”, Kur’ânî Hayat Dergisi, Sayı: 21, 2011.
• Efe, Adem, “Karizmatik Bir Lider Olarak Hz. Peygamber ve O’nun Gerçekleştirdiği Bazı Sosyal ve Kültürel Değişmeler”, IV. Kutlu Doğum Sempozyumu (Tebliğler), S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, Isparata 2002.
• el-Endelusî, Ebî Muhammed Abdülhakk b. Atiyye, Tefsîru İbn Atiyye (el-Muharraru’l- Vecîz fî Tefsîri’l-Azîz),Dâru’l-Hayr, Şam 2007.
• Ergezer, Bahattin, Liderlik ve Özellikleri, Ocak Yayınları, Ankara 1992.
• Esed, Muhammed, Kur’ân Mesajı, çev. C. Koytak-A. Ertürk, İşaret Yayınları, İstanbul 1998.
• El-Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahya b.Ziyâd, Maâni’l-Kur’ân, Dâru’s-Sürûr, tsz.
• Fındıkçı, İlhami, Hizmetkâr Liderlik, Alfa Yayınları, İstanbul 2009.
• el-Fîruzâbâdî, Muhammed b.Yâkub, el-Kâmûsu’l-muhît, Müssesetü’r- Risâle, Beyrut 1987.
• Gölcük, Ş ve S.TOPRAK, Kelam, S. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, Konya 1998. Güner, Ahmet, “Melik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2004, Cilt: 29.
• Haig, T.W., İslam Ansiklopedisi, “Seyyid”, Çev. A. Adıvar ve Diğerleri, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1979.
• Hatiboğlu, M. Said, “İslam’da İlk Siyasî Kavmiyetçilik: Hilâfetin Kureyşliliği”, A. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: XXIII, s. 121-213.
• Hamîdullah, Muhammed, İslâm’da Devlet İdaresi, çev. Kemal Kuşcu, Nur Yayınları, Ankara 1979.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed el-Hadramî, Mukaddime, çev. Halil Kendir, Yeni Şafak Yayınları, İstanbul 2004.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebu’l-Fidâ İsmail, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1997. İbn Manzur, Muhammed b.Mukrim, Lisânü’l-Arab , Dâru Sadr, Beyrut tsz.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddin, Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1987.
• el-İmâdî, Ebussuûd Muhammed b.Muhammed, İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1994.
• el-İsfehânî, Râgıp, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, Kahraman Yayınları (Arapça Baskı), İstanbul 1986.
• İslam Ansiklopedisi, “Seyyid” Maddesi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1979.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem, İnsan ve İnsanlar, Evrim Basımevi, İstanbul 1988. Karaman, Hayrettin ve Diğerleri, Kur’an Yolu (Türkçe Meâl ve Tefsir), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2006.
• Karaman, Hayrettin, Anahatlarıyla İslam Hukuku-1, Ensar Neşriyat, İstanbul 1987.
• Kasapoğlu, Abdurrahman, Âdem’den Hâtem’e Kişilik, İzci Yayınları, İstanbul 1997.
• Kaya, A. Vahap, Karizmanın Şiddet, Sis Yayıncılık, Ankara 1998.
• Kızılçelik, S. ve Erjem,Y., Açıklamalı Sosyoloji Terimler Sözlüğü, Günay Ofset, Konya 1992.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Âlemi’l-Kütüb, Riyad 2003.
• Kutub, Seyyid, Fî zilâli’l-Kur’ân, Dâru’ş-Şürûk, Kahire 1997.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri, “Seyyid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2009, Cilt: 37.
• Mahmud Şakir, Hz.Âdem’den Bugüne İslam Tarihi, Kahraman Yayınları, İstanbul 1993.
• el-Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b.Muhammed, el-Ahkâmü’s-sultâniyye ve’l-velâyetü’d-dîniyye, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut 1994.
• el-Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b.Muhammed, en-Nüketü ve’l-uyûn (Tefsîru’l-Mâverdî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut tsz.
• Mevdûdî, Ebu’l-Alâ, Tefhîmü’l-Kur’ân, çev. Muhammed Han Kayânî ve Diğerleri, İnsan Yayınları, İstanbul 1991.
• Müslim b. Haccâc, Ebu’l-Hüseyin, Sahîh, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1995.
• en-Nesefî, Abdullah b.Ahmet b.Mahmud, Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl (Tefsîru’n-Nesefî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.
• Rayyıs,, Ziyâüddîn İslam’da Siyâsî Düşünce Tarihi, çev. İbrahim Sarmış, Nehir Yayınları, İstanbul 1995.
• er-Râzi, Ebu Bekr Muhammed b. Zekeriyya, et-Tefsîru’l-kebir (Mefâtihu’l-Gayb), Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, Beyrut 1995.
• Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t-tefâsir, Dâru’l-Kalem, Beyrut tsz.
• Sancak, Seyyid, Süreç, Yapılaşma ve Model Bağlamında Kur’an’da Firavun Tipolojisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), M. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2014.
• Sayı, Ali, Hz.Musa, İz Yayıncılık, İstanbul 1992,.
• Sosyal Bilimler Ansiklopedisi,“Liderlik” Maddesi, RisâleYayınları, İstanbul 1990.
• es-Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebu Bekr, ed-Dürru’l-mensûr fî tefsîri’l-me’sûr (thk. Abdullah b. Abdü’l-Mühsin et-Türkî), Merkezü Hicr, Kahire 2003.
• eş-Şevkânî, Muhammed b.Ali Muhammed, Fethu’l-kadîr, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1998.
• et-Taberî, Ebû Câfer Muhammed b.Cerîr, Câmiu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1980.
• Tekin, Mehmet, Kur’an’da Toplumların Liderlere Tepkileri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), M. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2014.
• Tekin, Mehmet, Kur’an’da Liderlik ve Liderlerin Toplum Üzerindeki Etkisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2002.
• et-Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed, Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Türcan, Talip, “Ülü’l-Emr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2012, Cilt: 42.
• Wach, Joachim, Din Sosyolojisi, çev. Ünver Günay, M. Ü. İlâhiyât Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1995.
• Yamakoğlu, Cihan, İnsan İlişkileri, Yükseköğretim Kurulu Matbaası, Ankara 1990.
• Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Eser Kitabevi, İstanbul 1971.
• Yıldırım, Celâl, İlimin Işığında Asrın Kur’ân Tefsiri, Anadolu Yayınları, İzmir 1986.
• Yüksel, Yakup, İbn Âşur Tefsirinde Siyaset, Toplum ve Kadın, Rağbet Yayınları, İstanbul 2016.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmûd İbn Ömer, el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.
• ez-Zühaylî, Vehbi, et-Tefsîru’l-münîr, Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, Beyrut 1990.