Alacaklının Rehindeki Tazmin Yükümlülüğü Ne Kadar Olmalıdır?

Yıl 2021, Cilt: 35 Sayı: 35, 89 - 111, 19.05.2021

Ahmet Selman Baktı

Öz

İslam hukuk ekolleri rehin üzerindeki hakkın mahiyeti ve gücü konusunda iki farklı yaklaşıma sahiptir. Şafiî, Hanbelî ve bazı menkul malları istisna eden Malikilere göre borçlunun rehin üzerindeki hakkı son derece güçlüdür. Bu sebeple rehin mürtehinin elinde tamamıyla emanet olarak görülür. Dolayısıyla herhangi bir kasıt veya kusur olmaksızın rehnin kaybedilmesi halinde, oluşan zarar alacaklının değil, borçlunun mülkiyetinin azalmasına neden olur. Hanefiler ve -bazı menkul mallar özelinde- Malikiler ise rehnin borca karşılık gelen kısmı üzerinde mürtehinin hakkını son derece güçlü görürler. Elbette bu yaklaşımda olanlar sadece bahsedilen hakkın gücüne odaklanmakla kalmamış, ayrıca mürtehine rehnin borca karşılık gelen kısmında tazmin sorumluluğu yüklemişlerdir. Anlaşılan o ki bu anlayış sahipleri, rehnin telef olması halinde tüm zararın sadece rahine yüklenmesini değil, taraflara paylaştırılmasını uygun görmektedir. Tarafların hak ve sorumlulukları dikkate alındığında zarar paylaşımını esas alan bu yaklaşımın hukuk mantığı açısından oldukça değerli ve bir o kadar da başarılı olduğu açıktır. Ancak farklı ihtimaller göz önünde bulundurulduğunda zarar paylaşımının değil, tüm zararın mürtehin tarafından üstlenildiği durumların olduğu görülür. Dolayısıyla alacaklının tamamen zararına olan durumların mevcudiyeti halinde rehindeki tazmin sorumluluğuyla ilgili hesaplama yeniden gözden geçirilmeli, zararın mürtehin ve rahin arasında daha adil bir şekilde paylaştırılmasının farklı yolları olup olmadığı araştırılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuk, rehin, rahin, mürtehin, tazmin sorumluluğu

Teşekkür

İlginiz için şimdiden teşekkürler

Kaynakça

• Ali Haydar. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. çev. Fehmi Hüseynî. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1991.
• Alim b. Alâ, Feridüddin. el-Fetâvâ’t-tatarhâniyye. thk. Şabîr Ahmed el-Kâsımî. Diyobend: Mektebetü Zekeriya, 2014.
• Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed b. Musa. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 2000.
• Bâbertî, Ekmeleddin. el-İnâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Cami’u’s-sahîh. Dâru tavkı’n-necât, 2001.
• Cemâatün mine’l-ulemâ. “Teaddî”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyyetü’l-kuveytiyye. Kuveyt: Vizâratü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-islâmiyye, 2006.
• Düsûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Dusûkî ale’ş-Şerhi’l-kebîr. Dâru’l-fikr, ts.
• Hacak, Hasan. İslam Hukukunun Klasik Kaynaklarında Hak Kavramının Analizi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2000.
• Hacak, Hasan - Çalış, Halit. “Rehin”. DİA. 538-542, 2007.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz. Reddü’l-muhtâr alâ’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. Mısır: Matbaatü Mustafa, 1975.
• İbn Rüşd el-Ced, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Mukaddimâtü’l-mümehhidât. thk. Muhammed Haccî. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-islâmî, 1988.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Kaya, Eyüp Said - Hacak, Hasan. “Zimmet”. DİA, 2013.
• Kozak, İbrahin Erol. Kadîm Dönemler Genel Hukuk Tarihi. Konya: Palet Yayınları, 2015.
• Mete, Cansu. “Taşınır Rehni”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 19/3 (2017), 1439-1471.
• Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, İbn Kudâme. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kâhira, 1968.
• Sahnûn, Ebu Said Abdüsselam. el-Müdevvene. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 1994.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-marife, 1993.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen - Leknevî, Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Câmiu’s-sağîr ve şerhuhû en-Nâfi’u’l-kebîr. Beyrut: Alemü’l-kütüb, 1986.
• Şirbînî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc ilâ marifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 1994.
• Şürünbülâlî, Ebu’l-İhlâs Hasan b. Ammâr b. Ali. Mecmû’u resâili’l-allâme eş-Şürünbülâlî et-tahkîkatü’l-kudsiyye ve’n-nefehâtü’r-Rahmâniyye el-Haseniyye fî mezhebi sâdeti’l-Hanefiyye. thk. Ahmed Fuad el-Himyer. İstanbul: Dâru’l-lübâb, 2017.
• Tahiroğlu, Bülent - Erdoğmuş, Belgin. Roma Hukuku Dersleri. İstanbul: Der Yayınları, 2016.
• Velvâlicî, Ebu’l-Feth Zahîruddîn Abdürreşîd. el-Fetâvâ’l-velvâliciyye. thk. Mikdâd b. Musa. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 2003.
• Zencânî, Muhammed b. Ahmed b. Mahmud b. Bahtiyar - Muhammed Edib Salih. Tahrîcü’l-furû’ ale’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1978.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühü. Dimeşk: Dâru’l-fikr, ts.