Making Profit From A Thing For Which No Indemnification Is Taken Upon

Yıl 2022, Cilt: 37 Sayı: 37, 171 - 195, 20.05.2022

Ahmet Numan Ünver

Öz

Trade occupies an important place in human life. Islam has brought a set of rules that each and every legally responsible person needs to abide by. One of such rules is that the profit that one makes has to come from a licit cause. Scholars of Islamic law state that licit profit can only be made through asset/ownership, labor, or indemnification (ḍamān). In addition, it is prohibited for a person to make profit from things for which he/she take upon themselves its compensation, as stated in certain legal texts. This study deals with the concept of ḍamān, which constitutes an important aspect of commercial relations, and examines the relationship between indemnification and profit. First, it discusses what is meant by the word ḍamān and under which circumstances ḍamān emerges. Then, it studies the legal indicators which assert the prohibition, and it will seek to reveal how scholars deal with the relationship between ḍamān and profit. At this point, a special attention will be given to the relationship between asset-labor-indemnification, thus clarifying their relation to licit profit. Finally, the study provides certain examples that can be considered as exceptions to the prohibition, and it ends with an overview of the matter.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Commerce, Indemnification, Profit

Tazmin Yükümlülüğü Üstlenilmeyen Şeyden Kâr Elde Edilmesi

Öz

Ticaretin insan hayatındaki yeri ve önemi büyüktür. İslam dini, bu önemli alanda mükelleflerin uyması gereken bazı temel kurallar getirmiştir. Bunlardan bir tanesi de, elde edilecek kârın meşru bir sebebe dayanmasının zorunluluğudur. Fukahâ, helâl kârın ancak mal/mülkiyet, amel veya tazmin yükümlülüğünden (damân) birisi sayesinde elde edilebileceğini ifade etmektedir. Buna ilave olarak nasslarda tazmin yükümlülüğü üstlenilmeyen şeyden kâr elde edilmesi yasaklanmıştır. Söz konusu yasak fukahâ tarafından mâlî muâmelelerde sürekli gündemde tutulmuştur. Bu çalışmada ticarî ilişkilerin temel meselelerinden birini teşkil etmesi sebebiyle dâman kavramı üzerinde durularak daman-kâr ilişkisi incelenecektir. İlk olarak damân ile neyin kastedildiği ve damânın hangi durumlarda ortaya çıkacağı üzerinde durulacaktır. Ardından söz konusu yasağın yer aldığı deliller incelenecek ve fukahânın daman-kâr ilişkisini ne şekilde ele aldıkları çeşitli örnekler ile ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Bu noktada kârın sebepleri olarak zikredilen mal-amel-daman üçlüsü arasındaki ilişki üzerinde özellikle durularak bunlar ile helâl kâr arasındaki ilişki netleştirilmeye çalışılacaktır. Son olarak ilgili yasağın istisnası olarak değerlendirilebilecek örneklere yer verilecek ve konunun genel değerlendirmesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Ticaret, Tazmin Yükümlülüğü, Kâr

مسألة ربح ما لم يضمن

Öz

للتجارة دور كبير وأهمية عظيمة في حاياة الإنسان. فالإسلام أقام في هذا المجال المهم بعضَ القواعد الأساسية التي يجب أن يتمسك بها المكلفون. ومنها أن يستند الربح إلى سبب مشروع مقبول. ويقول الفقهاء إن الربح لا يكون حلالا إلا أن يكون مستندا إلى ملك أو عمل أو ضمان. ومع ذلك فإن في النصوص الشرعية نهي عن ربح ما لم يضمن. والفقهاء يطبقون هذا النهي على المعاملات المالية كلها. وأنا أدرس في هذا المقال مسألة الضمان وعلاقته بالربح الحلال لكون المسألة من أهم المسائل التجارية. أولا، أبحث عن ماهية الضمان وما يقصد به، ومتى يصدر. ثم أذكر الأدلة الشرعية الأساسية المشتملة على هذا النهي. وبعد ذلك أبين بالأمثلة المختلفة كيفية آراء الفقهاء حول علاقة الضمان والربح الحلال. وهنا، أدقق خاصة أسباب الربح: الملك، والعمل والضمان؛ ما هو العلاقة بين هؤلاء وبين الربح، هل هذه الثلاثة أسباب محض أم لها أوصاف أخر؟ وأخيرا أذكر أمثلة مستثنيات نهي ربح ما لم يضمن، ثم أقيم بالتقييم العام للموضوع.

Anahtar Kelimeler

الفقه الإسلامي, التجارة, الضمان, الربح

Kaynakça

• Aktan, Hamza. “Damân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 16 Haziran 2021. /daman
• Ali Haydar Efendi. Düraru’l-ḥukkâm fî şerḥi Mecelleti’l-aḥkâm. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Kabz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 16 Haziran 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/kabz--fikih
• Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed. el-Binâye şerḥu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed. ʿUmdetü’l-ḳârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dâru İḥyâi’-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bâbertî, Muhammed b. Muhammed. el-ʿİnâye şerḥu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Beyhakî, Ahmed b. Huseyn el-. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buḫârî, Abdulaziz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr şerḥu Uṣûli’l-Pezdevî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Buḫârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’l-müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed. Ḥâşiyetü’d-Desûḳî ale’ş-Şerḥi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşʿas. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaûd - Muhammed Kâmil Karabelli. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 2009.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed. Zehratü’t-tefâsîr. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Gırnâtî, Muhammed b. Yusuf. et-Tâcu ve’l-‘iklîl li-Muḫtaṣari Ḫalîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Hakîl, Müsâid b. Abdullah b. Hamed el-. Ribḥu mâ lem yuḍmen. Riyad: Darü’l-Meyman, 1432.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Heyet. el-Mevsûʿatü’l-fıḳhiyyetü’l-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
• Heyet. Maʿlemetü zâyid li’l-ḳavâʿidi’l-fıḳhiyye ve’l-uṣûliyye. Abudabi: Müessesetü Zâyid b. Sultân, 2013.
• İbn Ḳudâme, Abdullah b. Ahmed. el-Muġnî. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim. el-Baḥru’r-râ’iḳ şerḥu Kenzi’d-deḳâ’iḳ. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-taḥṣîl. thk. Muhammed Haccî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn ʿÂbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Raddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. thk. Adil Ahmed - Ali Muʿavvıḍ. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdulvâhid. Fetḥu’l-ḳadîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Kacır, Temel. “İslam Hukukunda Kazancın Meşruiyetine Etki Eden Risk Faktörü (Katılım Bankacılığı Uygulamaları Örnekliğinde)”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (2020), 139-152.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesʿûd. Bedâiʿu’ṣ-ṣanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed. el-Ḥâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvız - Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merginânî, Ali b. Ebû Bekir. el-Hidâye fî şerḥi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Talal Yusuf. Beyrut: Dâru İḥyâi’-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mübârekfûrî, Muhammed Abdurrahman. Tuhfetü’l-aḥveẕî bi-şerḥi Câmiʿi’t-Tirmiẕî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Müslim, Müslim b. Haccâc. el-Müsnedü’s-ṣaḥîḥu’l-muḫtaṣar. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İḥyâi’-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Râfiî, Abdulkerim b. Muhammed. el-ʿAzîz şerḥu’l-Vecîz. thk. Ali Muhammed İvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Sanʿânî, Muhammed b. İsmail. Sübülü’s-selâm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Seraḫsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsûṭ. thk. Halil Muhyiddin. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-evṭâr. thk. İsâmuddin es-Sabâbatî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1993.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Ḥucce ʿalâ ehli’l-Medîne. thk. Mehdi Hasan. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1403.
• Tirmiẕî, Muhammed b. İsa et-. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Topal, Şevket. “Zilyedlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 16 Haziran 2021. /zilyedlik
• Uveyza, Adnan Abdullah Muhammed. Naẓariyyetü’l-muḫâṭara fi’l-iḳtiṣâdi’l-islâmî. Herndon: el-Ma’hedül Âlemî li’l-fikri’l-islâmî, 2010.
• Zebîdî, Ebû Bekir b. Ali. el-Cevheratü’n-neyyira ʿalâ Muḫtaṣari’l-Ḳudûrî. Kahire: el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1322.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medḫalü’l-fıḳhiyyü’l-ʿâmm. Dımeşḳ: Dâru’l-Kalem, 2004.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah. Şerḥu’z-Zerkeşî ʿalâ Muḫtaṣari’l-Ḫıraḳî. thk. Abdullah b. Abdurrahman el-Cibrîn. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 1993.
• Zeylaʿî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-ḥaḳâ’iḳ şerḥu Kenzi’d-deḳâ’iḳ. Kahire: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, ts.