-مشكلة نقل المفاهيم العلمية إلى ترجمة القرآن- نموذجاً صالح برلك

Yıl 2023, Sayı: 40, 127 - 159, 30.12.2023

Büşra Akyüz

https://doi.org/10.56361/usul.1335515

Öz

الفضول حول العلاقة بين القرآن والعلم قد دفع العديد من الباحثين للتفكير والبحث في هذا الميدان. يُطلق على ارتباط القرآن بالعلوم الطبيعية عادةً اسم "التفسير العلمي". في تفسير القرآن المعاصر، يمكن أيضًا العثور على مصطلحات مثل "التعليق العلمي"، و"المنهج العلمي"، و"المدرسة العلمية"، وغيرها. إن التأكيد في الإسلام على العلم والعقل قد ساهم في تطوير منهج علمي داخل نشاط تفسير القرآن. ووفقًا لهذا المنهج، تلعب البيانات والحجج العلمية دورًا كبيرًا في فهم آيات القرآن، وخاصة تلك التي تتعلق بالعالم الطبيعي. المنهج العلمي يشارك في مناقشة إمكانية نقل تفسير القرآن إلى الأفراد الحديثين باستخدام قدراتهم الفكرية وحججهم. وبالتالي، يستخدم أنصار هذا المنهج البيانات والاكتشافات العلمية في تفسير الآيات القرآنية. المنهج العلمي هو مدرسة حديثة لها أنصارها ونقادها. تمت إجراء العديد من الدراسات على التفاسير القرآنية المكتوبة وفقًا لهذا المنهج. ومع ذلك، لا يزال تأثير هذا المنهج على ترجمات القرآن لم يتم استكشافه بشكل كاف. تهدف هذه البحث إلى معالجة هذه الفجوة، مع دراسة تأثير المنهج العلمي من خلال تحليل ترجمة سالح بارلاك. تناقش الدراسة كيف يتوافق المنهج العلمي مع اللغة والمواضيع القرآنية، وكيف يتم دمج المفاهيم العلمية في ترجمات القرآن.

Anahtar Kelimeler

القران, ترجمات القرآن, علم التفسير, المدرسة العلمية, صالح بارلك

The Problem of Transferring Scientific Concepts to Translations of the Qur'an– The Example of Salih Parlak-

Öz

The curiosity about the Quran-science relationship has driven researchers to study it. This connection is termed "scientific exegesis" in relating the Quran to natural sciences. Contemporary Quranic interpretation also uses terms like "scientific commentary," "scientific approach," and "scientific school." Islam's emphasis on knowledge and reason has led to the development of a scientific approach in Quranic interpretation. According to this approach, scientific data and arguments significantly aid in understanding Quranic verses, especially those about the natural world. The scientific approach debates the possibility of conveying Quranic interpretation to modern individuals using their intellectual capacities and arguments. Consequently, proponents use scientific data in interpreting Quranic verses. The scientific approach, a contemporary school of thought, has both supporters and critics. Numerous studies focus on Quranic commentaries following this approach. However, the impact of this approach on Quranic translations remains unexplored. This research addresses this gap, examining Salih Parlak's translation. The study discusses how the scientific approach aligns with Quranic language and themes and how scientific concepts are incorporated into Quranic translations.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Meaning, Science of İnterpretation, Scientific İnterpretation, Salih Parlak

Kur’ân Meâllerine Bilimsel Kavramların Taşınması Sorunu -Salih Parlak Örneği-

Öz

Kur’an ve bilim arasında nasıl bir ilişki olduğuna dair duyulan merak birçok araştırmacıyı bu alanda çalışma yapmaya yönlendirmektedir. Kur’an ile fennî bilimlerin ilişkilendirilmesi “ilmî tefsir” adıyla karşılık bulmaktadır. Çağdaş dönem tefsiri içerisinde ise “bilimselci yorum, bilimsel yaklaşım, bilimsel ekol vb.” adlarını görmek mümkündür. İslâm’ın bilgiye ve akla önem vermesi Kur’an’ı yorumlama faaliyetleri içerisinde bilimsel yaklaşım metodunun geliştirilmesine katkı sağlamıştır. Bu yaklaşıma göre bilimsel veri ve argümanlar Kur’an ayetlerinin özellikle kevnî ayetlerin anlaşılmasında son derece önemli katkılar sağlamaktadır. Bilimsel yaklaşım modern dönemin insanlarına onların zihinsel donanımları ve argümanları ile Kur’an’ın yorumunun aktarılması imkânını tartışmaktadır. Dolayısıyla bu aktarımı yaparken bilimsel veri ve bulguları ayetlerin yorumunda kullanmaktadırlar. Bilimsel yaklaşım, savunanı veya eleştirenleriyle günümüzde yaşayan bir ekoldür. Konuyla ilgili özellikle bu alanda yazılan tefsirler üzerinde birçok araştırma bulunmaktadır. Öte yandan bilimsel yaklaşıma uygun yazılan tefsirler olduğu gibi mealler de mevcuttur. Ancak mealler özelinde ilgili yaklaşımın etkilerine dair hususi bir çalışma bulunmamaktadır. Araştırma bu alandaki boşluğun mevcudiyetine işaret etmektedir. Ayrıca söz konusu yaklaşımın meallerdeki yansımalarının neler olduğu ve ne gibi sonuçlar doğurduğu bu alanda eser vermiş olan Salih Parlak meali üzerinden incelenmektedir. Meal etrafında şekillenen bu araştırma, bilimsel yaklaşımın Kur’an’ın dil dünyası ve muhtevasına uygunluğu, bilimsel kavramların Kur’an tercümesi içerisinde yer alması konusunu tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Meal, İlmî Tefsir, Bilimsel Tefsir, Salih Parlak

Destekleyen Kurum

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi

Kaynakça

• Arpa, Enver. “Tefsir’de Çağdaş Akılcı Ekol”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/1 (22 Şubat 2019), 899-918.
• Ateş, Süleyman. “İdeal Anlamda Bir Meal ve Tefsir Yazabilmek İçin Metod ve Düşünce Tazeliği Şarttır”. Din Şûrası (Sempozyum) II (1995). 382-401.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. Yeni Ufuklar Neşriyat. 1988.
• Aydar, Hidayet. Türklerde Kur’an Çalışmaları.. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Darülfünun İlahiyat 1 (1999). 159-235.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri Adlı Eserden Seçmeler. Bayraklı Yayınları, 2007.
• Beydâvî, Ebû Saʿîd ʿAbdullâh b. ʿOmer el-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-teʾvîl. thk. Muḥammed ʿAbdurrahman el-Marʿaşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1418.
• Bucaille, Maurice. Tevrat, İnciller, Kur’ân-ı Kerîm ve Bilim. çev. Suat Yıldırım. İstanbul: Zaman, 2005.
• Buladı, Kerim. Kur’ân’ın İnsan Tasavvuru: Kıyâmet Sûresi Tefsiri. İstanbul: Pınar Yayınları, 2007.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınevi. 6. Baskı. 2014.
• Çapan, Ergün. “Şati̇bî’ni̇n İlmî Tefsi̇r Anlayışına Eleştirel Bi̇r Yaklaşım”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2012).
• Çelem, Sema. “Türkçe Kur’ân Çevirilerinde Geliştirilmeye Açık Alanlar - Kur’ân Yolu Meâli Örnekliği’nde-”. Dini Araştırmalar 61 (2021). 297-324.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân Tarihi. İstanbul: IFAV. 6. Baskı. 2014.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân’ın Ana Konuları. İstanbul: IFAV. 20. Baskı. 2020.
• Demirci, Muhsin. Günümüz Tefsir Problemleri. İslam İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• Ebu’s-Suʿûd, Muḥammed b. Muḥammed b. Muṣṭafâ el-ʿİmâdî. İrşâdu’l-ʿâḳli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Daru’l Maarif.
• Eminoğlu, Mehmet. Çağımızı Aydınlatan Kur’ân Mucizeleri. Konya: Nur Basımevi, 4. Basım, 1987.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir. çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. Ankara: İşaret Yayınları, 2002.
• Fazlurrahman, Ana Konularıyla Kur’ân. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 9.baskı, 2007.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. el-Cevâhiru’l-Ḳurʾân. thk. Muḥammed Reşîd Rıdâ. Beyrut: y.y., 1406/1986.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muhammed. İḥyâʾu ʿUlûmi’d-Dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife.
• Gökkır, Necmettin. “Modern Türkiye’de Kur’ân’a Yaklaşımlar”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar. ed. Mehmet Akif Koç. 2/187-222. Ankara: Otto, 3. Basım, 2020.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kesîr ed-Dimeşḳî. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʿAzîm. thk. Muḥammed Hüseyn Şems ed-Dîn. Beyrut: y.y., 1419.
• İbn Manẓûr, Ebû’l-Fadl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisân’l-ʿArab, 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İnan, Ahmet. “Bir ‘Meâl Metodolojisi’ Oluşturmak İçin Öneriler”. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• İslamoğlu, Mustafa. Tabiat ve Kur’an Ayetleri Işığında Yaratılış ve Evrim. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 7. Basım, 2021.
• İslamoğlu, Mustafa. Hayat Kitabı Kur’ân Gerekçeli Meal-Tefsir. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 15. Basım, 2021.
• Kattân, Mennâ‘ Halîl. Mebâhis fî ʿulûmi’l-Kur’an. Beyrut: Müessesetü er-Risâle, 1998.
• Karaman, Hayreddin (ed.). Kur’an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 6. baskı, 2017.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Kur`an Tefsirinde Sosyo-Kültürel Çevrenin Rolü ve Bu Bağlamda Türkiye Örneğinde Kadın”. İslami Araştırmaları Dergisi, 18/2 (2005), 145,157.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Çeviri Kuramları Açısından M. Hamdi Yazır’ın Meâl Yöntemi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/1 (2005), 231-257.
• Karslı, İbrahim Hilmi. Kur’an’ı Anlamaya Giriş. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 3. Basım, 2019.
• Karslı, İbrahim Hilmi. Kur’an Yorumlarında Kadın: Sosyo-Kültürel Çevrenin Kur’an Yorumlarındaki Yansımaları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Kur’an’ın Bilimsel Tefsiri Üzerine Bazı Mülahazalar”. Diyanet İlmi Dergi XLVI/3 (2010), 79-94.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Tefsirin Sosyolojik Boyutu ve Sosyolojik Okunması”. İslâmî Araştırmalar (Dergi) XVIII/2 (2005), 145-157.
• Kırca, Celal. Kur’ân ve Fen Bilimleri. İstanbul: Marifet Yayınları, 1997.
• Kırca, Celal. “Kur’ân ve Modern İlimler”. Diyanet Aylık Dergi 20/2 (1984), 37-50.
• Kırca, Celal. “Kur’ân ve Tabiî Bilimler”. Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi II/16, 17, 18 (1999), 72-94.
• Koç, Mehmet Akif (ed.). Tefsire Akademik Yaklaşımlar-1. 2 Cilt. Ankara: Otto, 3. Basım, 2020.
• Koçyiğit, Hikmet. “Halûk Nurbaki’nin Kur’ân’a Bilimsel Yaklaşımının Değerlendirilmesi, Evaluation of Halûk Nurbaki’s Scientific Approach to the Qur’an”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VIII/1 (2021), 554-587.
• Kurtubi, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫazrecî. el-Câmiʿ li-âḥkâmi’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrahim İṭfeyyiş. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye, 1384/1964.
• Kutubî, Seyyid. Fî zilâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire-Beyrut: Dâr’uş-Şurûk, 1972.
• Mâturîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. Teʾvîlâtu ehli’s-sunne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasen ʿAlî b. Muḥammed el-Basrî. en-Nuket ve’l-ʿuyûn. thk. es-Seyyid b. ʿAbdilmaḳṣûd b. ʿAbdirraḥîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Mertoğlu, M. Suat. “Kur’ân’ı Modern Bilimlerin Işığında Okumak: Tantâvi Cevherî Örneği”. Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 16/30 (2011), 91-113.
• Merâgī, Mustafâ b. Muhammed. Tefsîrü’l Merâği, Mektebetu’l Arab, 1946.
• Nesefî, Ebû’l-Berekât ʿAbdullâh b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve haḳâîku’t-teʾvîl. thk. Yûsuf ʿAlî Budeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’ṭ-Ṭayyib, 1419/1998.
• Nurbaki, Hâluk. Kurʼan-ı Kerim’den Ayetler ve İlmî Gerçekler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 13. baskı, 2013. Okşar, Yusuf – Çalışkan, Necmettin. “Yaratılış ve Darwinci Evrim”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17/45 (2020). 155-183.
• Özemre, Ahmed Yüksel. Kur’ân’ı Kerîm ve Tabiat İlimleri (Tenkidi Bir Yaklaşım). İstanbul: Furkan Yayınları, 1999.
• Öztürk, Mustafa. “Bilimselci Kur’an Yorumlarının Genel Kritiği”. Kur’an ve Pozitif Bilim, 215-242.
• Öztürk, Mustafa. “İslami Kökenciliğin Bir Tezahürü: Mealcilik”. İslamiyât, (2007), 117138.
• Öztürk, Mustafa. “Meâl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-2/205-207. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Öztürk, Mustafa. “Muhammed Esed’in ‘Meal-Tefsir’inde Bâtınî Te’vil Olgusu”. İslâmî Araştırmalar (Dergi) XVI/1 (2003). 113-126.
• Öztürk, Mustafa- Ünsal, Hadiye. Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. basım, 2018.
• Parlak, Salih. Bilgi Toplumuna Doğru Kur’an-ı Kerim. İstanbul: 2001 Yayınları, 11. Basım, 2008.
• Polat, Fethi Ahmet. “Tefsirin Güncel Sorunları ve Örnek Türkçe Meâller”, ed. Mehmet Akif Koç. Tefsir El Kitabı. 229-277.
• Râgıb, el-İsfahânî. Tefsire Giriş: Mukaddimetü tefsîri’r-Râgıb. ed. çev. Celalettin Divelekci. Klasik, 2021.
• Râğıb, el-İṣfehânî. Ebû’l-Ḳâsım el-Ḥuseyn b. Muḥammed. el-Mufredât fî ğarîbi’l-Kurʾân. thk. Ṣafvân ʿAdnân ed-Dâvûdî. Dimaşk; Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412.
• Raslan, Sa’deddin - Ateş, Süleyman. “Kur’an’da İlmi İ’caz”. Diyanet İlmi Dergi IX/94-95 (1970), 111-117.
• Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîḥu’l-ğayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1420.
• Rızâ, M. Reşîd. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-Hakîm. Beyrut, 1420.
• Sâlih, Subhî b. İbrâhîm el-Lübnânî. Mebâḥis̱ fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. Dımaşk, 1377.
• Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muḥammed Ebû’l-Faḍl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: el-Heyʾetu’l-Mıṣriyyeti’l-ʿAmme li’l-Kuttâb, 1394/1974.
• Şâṭıbî, İbrâhîm b. Mûsâ el-Laḫmî el-Ğırnâṭî. el-Muvâfakât. thk. Ebû ʿUbeyde Meşhûr b. Hasen es-Selmân. 7 Cilt. b.y.: Dâru İbn ʿAffân, 1417/1997.
• Şevkânî, Muḥammed b. ʿAlî b. Muḥammed el-Yemenî. Fethu’l-kadîr. Dımaşk: y.y., 1414.
• Şevkânî, Muḥammed b. ʿAlî b. Muḥammed el-Yemenî. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ʿilmi’l-usûl. thk. eş-Şeyḫ Ahmed ʿİzzu ʿİnâye. 2 Cilt. Dımaşk: y.y., 1419/1999.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu’l-beyân fî teʾvîli ʾâyi’l-Kur’ân. thk. ʾAḥmed Muḥammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Muʾessesetu’r-Risâle, 1420/2000.
• Tantâvî, b. Cevherî el-Mısrî. El-Cevâhir fî Tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. 25 Cilt. Kahire, 2. Basım, 1341.
• Tiyek, Fatih. Kur’ân’ı Anlamada Bağlamın Rolü ve Meâllerdeki Bağlamsal Sorunlar. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 2014.
• Topaloğlu, Bekir. “Hâlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/303-304. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Tusterî, Ebû Muḥammed Sehl b. ʿAbdullâh. Tefsîru’t-tusterî. thk. Muḥammed Bâsil ʿUyûnu’s-Sûd. Beyrut: y.y., 1423.
• Tûnisî, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dar et-Tunusiyye, 1984.
• Ünal, Mehmet. “Sırât-ı Müstakîm Ve Sebîlu’r-Reşâd Dergi̇leri̇nde Yayımlanan Kur’ân ve Tefsi̇rle İlgi̇li̇ Çalışmalar”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/2 (2007).
• Üstün, Sema. “Cumhuriyetin İlanından Günümüze Kur’an Tercümeleri Üzerine”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi X/19-20 (2012), 457-481.
• Yakıt, İsmail. “Kur’an’da Hz. Âdem”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 [Kuruluşunun 700. Yılında Osmanlı Özel Sayısı] (1999). 1-18.
• Yalçın, Recep. Elmalılı Muhammed Hamdi̇ Yazır’ın “Hak Di̇ni̇ Kur’ân Di̇li̇” Tefsi̇ri̇ndeki̇ Bazı Kevni̇ Âyetleri̇n Yorumları. Tokat: Tokat Gazi Osman Paşa Üniversitesi, 2019.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili, ed. Âsım Cüneyd Köksal - Murat Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. baskı., 2021.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kahire: Mektebe Vehbeh, 1381.
• Zemahşerî, Ebû’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr. el-Keşşâf ʿan hakâîkı ğavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1407.
• Zerkeşî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Bahâdır eş-Şâfii. el-Burhân fî ʿUlûmi’l-Ḳur’ân, thk. Muḥammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: Dâru ʾİḥyâʾi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, 1376/1957.
• Zürkâni, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. Beyrut: Daru’l Kitabu’l Arabi, 1415.