Necmeddîn et-Tûfî’nin el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâhisi’l-usûliyye Adlı Eserindeki Metodu

Yıl 2024, Sayı: 42, 33 - 60, 30.12.2024

Faysal Arpaguş

https://doi.org/10.56361/usul.1513694

Öz

Bu makalede Necmeddîn et-Tûfî’nin (öl. 716/1316) el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâhisi’l-usûliyye’sindeki metodu konu edilmiştir. Söz konusu amacı gerçekleştirebilmek için eserden dört örnek seçilmiştir. Bunlar; usule değinmeksizin âyetten anlaşılan manayı zikretme, âyetin izahında hadise ve bağlama yer verme, içtihat ve müellifin usûl-i dînin büyük kaidesi olarak nitelendirdiği kaderdir. Böyle bir tercihin aslî ve tâlî nedenleri vardır. Eserin kaleme alınmasında müellifin dile getirdiği usul temelli gerekçeyi çalışmaya yansıtabilmek, çalışmanın asıl amacıdır. Bu ise lehte ve aleyhteki delilleri gerekçeleri ile ortaya koymayı zorunlu kılmaktadır. Nitel araştırma veri analiz yönteminin kullanıldığı makalede şu bulgulara ulaşılmıştır: Tûfî’nin beyanına göre usûl-i dinin büyük kaidesi kader, usûl-i fıkhın ise umum ve husustur. Kur’an’ı baştan sona bu iki kaideyi gözeterek izah etme sözüne müellif, eserin sonuna kadar sadık kalmış; ancak her bir âyeti açıklamış değildir. el-İşârât’ın bir tefsir mi yoksa ulûmü’l-Kur’ân’a dair bir eser mi olduğu, onu değerlendirenin bakış açısına göre değişmektedir; çünkü bu, tefsir ve ulûmü’l-Kur’ân tabirlerinin tanımlarıyla alakalıdır. Her ikisine ihtimali olmakla birlikte son tahlilde tefsir olduğu fikri daha ağır basmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Necmeddîn et-Tûfî, el-İşârâtü’l-ilâhiyye, Yöntem, Tartışmalar

منهج نجم الدين الطوفي في الإشارات الإلهية الي المباحث الأصولية

Öz

تناولت هذه المقالة منهج نجم الدين الطوفي (المتوفى 716 هـ/1316 م) في الإشارات الإلهية الي المباحث الأصولية. ولتحقيق هذا الهدف، تم اختيار أربع موضوعات من الكتاب كعينة، وهي: التفسير، والحديث، والفقه، والكلام. وقد تم ذلك من خلال: 1. ذكر المعنى المفهوم من الآية دون الخوض في الأصول، 2. تضمين الحديث والسياق في شرح الآية، 3. الاجتهاد، 4. ما وصفه المؤلف بأنه القاعدة الكبرى لأصول الدين، وهو القدر. وقد تم اختيار هذه الموضوعات لأسباب أساسية وثانوية. والهدف الرئيسي من الدراسة هو عكس مبررات المؤلف لكتابة الكتاب قدر الإمكان. ويتمثل الهدف الفرعي في إظهار مثال نوعي على كيفية تضمين الأدلة المؤيدة والمعارضة عند تناول مشكلة في المجال الديني. وقد توصلت المقالة، التي استخدمت فيها منهجية تحليل البيانات النوعية، إلى النتائج التالية: وفقًا لتصريح الطوفي، فإن القدر هو القاعدة الكبرى لأصول الدين، بينما العموم والخصوص هما القاعدة الكبرى في أصول الفقه. وقد التزم المؤلف بشرح القرآن من البداية إلى النهاية مع مراعاة هاتين القاعدتين، لكنه لم يشرح كل آية. ويعتمد ما إذا كان كتاب الإشارات يعتبر تفسيرًا أو كتابًا عن علوم القرآن على وجهة نظر القارئ، لأن هذا يتعلق بتعريفات مصطلحات التفسير وعلوم القرآن. وعلى الرغم من أن الإشارات قد يحتمل كليهما، إلا أن الرأي القائل بأنه تفسير في التحليل الأخير هو الأرجح

Anahtar Kelimeler

التفسير, الإشارات الإلهية, نجم الدين الطوفي, المنهج, المناقشات

Najm al-Dīn al-Ṭūfī’s Method in his Work Titled al-Ishārāt al-ilāhiyyah ilā al-mabāḥis al-uṣūliyyah

Öz

In this article, Najm al-Dīn al-Ṭūfī’s method (d. 716/1316) in his work called al-Ishārāt al-ilāhiyyah is discussed. In order to achieve this aim, four topics from the work are selected as samples. These are, mentioning the meaning understood from the verse without mentioning the method, including the incident and context in the explanation of the verse, ijtihad, and fate which the author describes as the great rule of the uṣūl al-dīn. There are primary and secondary reasons for making such a choice. The main purpose of the study is to reflect the uṣūl-based justification expressed by the author in writing the work. This necessitates presenting the evidence for and against the justifications. In the article, where qualitative research data analysis method is used, the following findings are reached: According to Ṭūfī's statement, the main principle of the method of uṣūl al-dīn is fate, and the method of fiqh is umūm-khuṣūṣ. The author remained faithful to his promise to explain the Qur’ān from beginning to end by taking these two principles into consideration until the end of the work; but he hasn’t explained every verse. However, in the final analysis, it was concluded that al-Ishārāt is a commentary.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, al-Ishārāt al-ilāhiyyah, Najm al-Tūfī, Method, Discussion

Kaynakça

• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî el-Belhî el-. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Hüdâ Mahmûd Karrâa. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1990.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
• Arpaguş, Faysal. “Kur’ân’da Îsâ Mesîh Hakkındaki Tartışmalara Spesifik Bir Yaklaşım: el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâhisi’l-usûliyye Örneği”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (29 Aralık 2019), 79-102. https://doi.org/10.5281/zenodo.3594061
• Arpaguş, Faysal. Necmeddîn et-Tûfî’nin el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâhisi’l-usûliyye’si (İnceleme ve Değerlendirme). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2018.
• Bayram, İbrahim. “Teşeyyu‘ İle İtham Olunan Necmüddin et-Tûfî’nin Şia’nın İmamet Anlayışına Bakışı”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (30 Aralık 2017), 161-190. https://dergipark.org.tr/en/pub/guifd/issue/35571/396653
• Belhî, Ebü’l-Hasen Mukātil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. thk. Mahmûd Şahhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423.
• Birışık, Abdulhamit. “Ulûmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/132-135. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Büyük, Enes. Tefsir İlminin Mahiyeti Sorunu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Coşkun, Muhammed. Tefsirin İlk Çağları. İstanbul: İFAV, 2019.
• Çağrıcı, Mustafa - Hökelekli, Hayati. “İrâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/380. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Çiçek, Yakup - Arpaguş, Faysal. “Kelâmî ve Fıkhî İhtilaf Ekseninde Bir Tefsir: el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâḥis̱i’l-uṣûliyye”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 2/2 (30 Ekim 2018), 217-249. https://doi.org/10.31121/tader.457069
• Demirci, Muhsin. Kur’ân Tefsirinde Farklı Yorumlar. 3 Cilt. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Demiri, Lejla. “Tûfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/324-327. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî el-. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1431.
• Gümüş, Sadrettin vd. Kur’an-ı Kerim ve İzahlı Meali (Türkçe Anlamı). İstanbul: İpek Yayınları, 1997.
• Kavak, Özgür. Reşid Rıza’nın Fıkıh Düşüncesi Çerçevesindeki Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Koca, Ferhat. “Tûfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/327-330. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Kûfî, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-. el-Muṣannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• Mahzûmî, Ebü’l-Haccâc Mücâhid b. Cebr el-Mekkî el-. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdüsselâm Ebu’n-Nîl. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyyi’l-Hadîse, 1410.
• Mısrî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Vehb b. Müslim el-Fihrî el-. Tefsîru’l-Kur’ân. b.y.: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
• Muhâsibi, Hâris el-. et-Tevehhüm fî vasfi ahvâli’l-âhireti. Halep: Mektebetü’t-Türâs el-İslâmî, t.y.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kâhire-Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye-Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Nşr. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. 3., 1420.
• Sevinç, Sümeyye. “Tûfî’nin el-İşârâtü’l-İlâhiyye Adlı Eserinin Dirâyet Tefsiri Olarak Kabulü Meselesi”. Usul İslam Araştırmaları 34/34 (31 Ekim 2020), 27-54. https://dergipark.org.tr/en/pub/usul/issue/57833/756416
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. thk. Târık b. İvazullah - Abdülmuhsin b. İbrahim. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Haremeyn, t.y.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-. Câmiʿu’l-beyân ’an te’vîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah Muhsin et-Türkî. 26 Cilt. b.y.: Dâru Hecr, 1422.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd et-. el-İşârâtü’l-ilâhiyye ile’l-mebâḥis̱i’l-uṣûliyye. nşr. Ebû Âsım Hasan b. Abbas b. Kutb. 3 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîsiyye li’t-Tıbââti ve’n-Neşr, 1423.
• Yaran, Rahmi. “Karâfî’den Şâtıbî’ye Makâsıd/Maslahat Söylemi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45/45 (26 Mayıs 2014), 5-30. https://doi.org/10.15370/muifd.70340
• Yıldırım, Tuğba. “Haber-i Vâhid Yaklaşımının Kur’ân Yorumuna Etkisi”. Dergiabant 11/1 (31 Mayıs 2023), 101-120. https://doi.org/10.33931/dergiabant.1283147
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl ez-. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Şiblî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408.