II. Abdülhamid Dönemi'nde (1876-1909) Rumeli'de Komitelere Karşı Yürütülen İstihbarat Faaliyetleri

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2 - Aralık, 1 - 29, 31.12.2018

Emre Gör

Öz

II.
Abdülhamid dönemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun dış siyasi durum bakımından tüm
imparatorluk tarihinde en güç durumda olduğu dönemlerden biridir. Bu dönemde
Osmanlı İmparatorluğu birbirinden çok farklı tehditlerle karşı karşıya
kalmıştır. Bu tehditlerden biri de hiç şüphesiz, imparatorluğun Rumeli
vilayetlerinde faaliyet yürüten komitelerdir. Başlıca amaçları, devlet otoritesini
yok edip dış müdahale ile Makedonya’da Osmanlı idaresini sonlandırmak olan bu
komiteler, bölgenin hemen tüm vilayet, sancak ve kazalarında Müslüman ve diğer
unsurlara saldırılara girişerek başlıca tehdit unsuru haline gelmişlerdir.
Komitelerin faaliyetlerine karşı askeri ve idari birçok tedbir alan Osmanlı
yönetiminin, genellikle arka planda kalmakla birlikte, etkili bir haberleşme ve
istihbarat ağı oluşturduğu anlaşılmaktadır.Bu çalışmada, II. Abdülhamid
döneminde Rumeli’de Osmanlıların sahip olduğu haber alma mekanizması ile
komitelere karşı yürütülen istihbarat faaliyetleriarşiv kaynakları esas
alınarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı istihbaratı, Rumeli, Makedonya, Komiteler, II. Abdülhamid

Kaynakça

• A.MTZ.(04).(Sadaret Eyâlât-ı Mümtaze-Bulgaristan Evrakı): 28/23; 34/17; 46/79; 65/10; 69/8; 72/10; 75/51; 77/83; 79/62;87/26; 87/88; 106/33; 110/7; 111/4; 113/18; 142/83; 166/47.
• BEO. (Bâb-ı Âlî Evrak Odası Evrakı): 738/55328; 1560/116932; 1633/122444; 2019/151392; 2418/181322; 2527/189492; 2765/207343; 2903/217654; 3433/257429.
• DH.İD. (DahiliyeNezareti İdari Kısım Evrakı): 124/18.
• DH.MKT. (Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı): 100/43; 441/25; 497/16; 554/66; 847/58; 829/26; 2528/118; 2539/29.
• DH.ŞFR. (Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi Evrakı): 91/9035; 132/32; 132/125; 246/86; 246/108; 305/8; 307/51; 353/105; 376/84.
• HR.SFR.(04). (Hariciye Paris Sefareti Evrakı): 380/16; 747/77.
• HR.SYS. (Hariciye Siyasi Kısım Evrakı): 125/54; 132/5; 1098/20.
• İ.HUS. (İrade-i Hususiye Evrakı): 109/76.
• İ.MTZ.(04). (İrade Eyâlât-ı Mümtaze Bulgaristan Evrakı): 19/1265; 20/1338; 20/1354.
• TFR.I.A. (Rumeli Müfettişliği Sadaret Evrakı): 5/421; 9/826; 18/1734; 26/2583.
• TFR.I.KV. (Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı): 19/1856; 104/10373.
• TFR.I.M. (Rumeli Müfettişliği Müteferrik Evrakı): 10/946.
• TFR.I.MKM. (Rumeli Müfettişliği Makamât Evrakı): 1/92.
• TFR.I.MN. (Rumeli Müfettişliği Manastır Evrakı): 91/9035.
• TFR.I.SL. (Rumeli Müfettişliği Selanik Evrakı): 20/1971; 121/12097.
• TFR.I.UM. (Rumeli Müfettişliği Umum Evrakı): 1/71; 3/250; 6/511.
• Y.MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı): 124/36; 254/42.
• Y.PRK.ASK. (Yıldız Perakende Askerî Maruzat Evrakı): 167/82; 227/80.
• Y.PRK.BŞK. (Yıldız Perakende Mabeyn Başkitâbeti Evrakı): 58/17.
• Y.PRK.KOM. (Yıldız Perakende Komisyonlar Maruzatı): 12/88.
• Y.PRK.MK. (Yıldız Perakende Müfettişlikler ve Komiserlikler Evrakı): 12/92; 15/95; 21/72.
• Y.PRK.MYD. (Yıldız Perakende Yaverân ve Maiyyet-i Seniyye Erkân-ı Harbiye Dairesi Evrakı): 4/14.
• Y.PRK.PT. (Yıldız Perakende Posta ve Telgraf Nezareti Evrakı): 7/7.
• ZB. (Zabtiye Nezareti Evrakı): 588/71.
• Kitap, Makale ve TezlerAlkan, Mustafa, “Hüseyin Hilmi Paşa’nın Rumeli Umûmî Müfettişliği (1902-1908)”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 13, S. 1, 2015, ss. 242-255.
• Altıntaş, Ahmet, “Makedonya Sorunu ve Çete Faaliyetleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. VII, S. 2, 2005, ss. 69-91.
• Aydın, Mahir, “Arşiv Belgeleriyle Makedonya’da Bulgar Çete Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları, IX, 1989, ss. 209-234.
• Bakırcılar, Nimet Ayşe, “Makedonya Sorunu Hakkında Bir Risale: Makedonya Mes´elesi ve Balkan Harb-i Ahiri”, History Studies, S. 3/1, 2011, ss. 15-43.
• Bayraktar, Kaya, “Makedonya Sorunu ve Avrupa Müdahalesi (1902-1905)”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 69, 2014, ss. 1-26.
• Dragostinova, Theodora, Between Two Motherlands, Nationality and Emigration among the Greeks of Bulgaria, 1900-1949, Cornell University Press, Ithaca ve Londra, 2011.
• Durmaz, Edip, “Tarihsel Süreç İçerisinde Coğrafi, Siyasi ve İdari Bir Terim Olarak ‘Rumeli’ (12.-19. Yüzyıllarda)”, Electronic Journal of Vocational Colleges, 4 (1), Mayıs 2014, ss. 68-75.
• Gör, Emre, “II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı İstihbarat Ağı (1876-1909)”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 2018.
• İnalcık, Halil, “Rumeli”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul, 2008, ss. 232-235.
• Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi 2, Zehra Savan-Hatice Uğur (Çev.), Küre Yayınları, İstanbul, 2017.
• Kırmızı, Abdulhamit, Abdülhamid’in Valileri, Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908, Klasik Yayınları, 4. Baskı, İstanbul, 2016.
• Saygılı, Hasip, “1903 Makedonyasında Reformlara Tepkiler: Manastır Rus Konsolosu Aleksandır Rostkovski’nin Katli”, Karadeniz Araştırmaları, S. 39, 2013, ss. 69-94.
• Saygılı, Hasip, “Hüseyin Hilmi Paşa’nın Rumeli Müfettişliği Döneminde (1902-1908) Rus Diplomatik Misyonlarının Bulgar Komitacıları ile İlişkileri”, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2, 2014, ss. 197-226.
• Şıvgın, Hale, “Osmanlı Arşiv Belgeleriyle 1902-1912 Yıllarında Makedonya”, The Balkans: Languages, History and Cultures, Bulgaristan Veliko Turnova Üniversitesi Sempozyum Bildirisi, 12-15 Nisan 2015.