INVESTIGATION OF SOCIO-CULTURAL VALUE OF KAREZ WATER SYSTEM IN UYGHUR CULTURE

Yıl 2023, Cilt: - Sayı: 22, 74 - 82, 25.12.2023

Mahire Özçalık , Ozkul Cobanoglu

https://doi.org/10.46400/uygur.1321782

Öz

None of our natural resources are unlimited. The conscious use of our natural resources can extend the life of our resources and thus sustainability can be achieved. Due to the unconscious use of water resources, underground fresh water resources are about to run out and water scarcity is being experienced. While water could be extracted from depths of 30-40 meters underground in the past, nowadays the depth of underground water drillings has reached almost 300-400 meters. However, when it is desired to access quality water, this depth increases even more. Based on this situation, it is possible to say that access to water resources will become difficult and even water scarcity will occur in the near future. In this case, the solution is to raise people's awareness about water use and revitalize the water systems, which can be one of the important ways to protect our decreasing water resources. In this context, the study includes the investigation of the place and sociocultural value of Karez water systems in Uyghur culture in social life, taking into account the importance of water for humans and all living things in the face of the drought problems we face as a result of today's climate change. The aim of the study is to create the perception that water is a basic need for a healthy life, that it is not an economic good in these days when we are faced with the danger of decreasing water as a result of climate change, global warming and especially misuse, and also to protect the ancestral culture and contribute to the benefit of our ancestors' principles of living in harmony with nature, with water and ecological balance.

Anahtar Kelimeler

Karez, Water System, Uyghur Culture, Natural Resources, Climate Change

KARIZ SU SİSTEMİNİN UYGUR KÜLTÜRÜNDEKİ SOSYOKÜLTÜREL DEĞERİNİN ARAŞTIRILMASI

Öz

Doğal kaynaklarn hiçbiri sınırsız değildir. Doğal kaynakları bilinçli şekilde kullanmak, kaynakların ömrünü uzatabilir ve sürdürülebilirliği sağlanabilir. Su kaynağının bilinçsizce kullanılmasından dolayı yer altı tatlı su kaynakları bitmek üzere olup su kıtlığı yaşanmaktadır. Eskiden 30-40 metre derinlikten su alınıyorken günümüzde yer altı su sondajlarının derinliği neredeyse 300-400 metreye ulaşmıştır. Ancak kaliteli suya erişilmek istendiğinde bu derinlik daha da artmaktadır. Bu durumdan yola çıkarak yakın süre zarfında su kaynaklarına ulaşımın zorlaşacağı hatta su kıtlığının meydana geleceğini söylemek mümkündür. Bu durumda su kullanımı hakkında insanları bilinçlendirilmesi ve karız su sitemlerinin tekrardan canlandırılması giderek azalmakta olan su kaynaklarımızın korunmasındaki önemli yöntemlerden biri olabilir. Bu kapsamda, günümüzde iklim değişikliği sonucu karşı karşıya kaldığımız kuraklık sorunları karşısında suyun insanlar ve tüm canlılar için önemi göz önünde bulundurularak Uygur kültüründe karız su sistemlerinin toplum yaşamındaki yeri ve sosyokültürel değerinin araştırılması çalışmada ele alınmıştır. Araştırmanın amacı; iklim değişikliği, küresel ısınma ve özellikle de yanlış kullanımı sonucu suyun azalma tehlikesi ile karşı karşıya kaldığımız bugünlerde, suyun sağlıklı yaşam için temel bir ihtiyaç olduğunu, ekonomik bir mal olmadığı algısını oluşturmak ve ata kültürüne sahip çıkılarak atalarımızın doğa ile uyum içinde suya ve ekolojik dengeye sahip yaşama ilkelerinden yararlanılmasına katkı sağlamaktır

Anahtar Kelimeler

Karız, Su Sistemi, Uygur Kültürü, Doğal Kaynaklar, İklim Değişikliği

Kaynakça

• Abdurahman, Halik vd. (2009). “Discussion on The Water Resources and Their Rational Development and Utilization in Turpan Basin (in Chinese)”. System Sciences and Comprehensive Studies in Agriculture, 25(3): 355–360.
• Akman, Eyüp (2002). “Türk ve Dünya Kültüründe Su Kültü Üzerine Düşünceler”. Kastamonu Eğitim Dergisi, 1(10): 1-10.
• Bahitjan, Medine (2018). Study on the İnfluence of Kariz on the Formation an Development of Rural Settlement-Case study of Turpan. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Urumçi: Xinjiang Universitesi.
• Chen, Guangcai vd. (2014). “Groundwater Hydrochemistry and Isotope Geochemistry in the Turpan Basin, Northwestern China”. Journal of Arid Land, 6(4): 378–388.
• Ding, Chengli (2002). “Study of Formation Mechanism of Natural Anhydrous Sodium Sulfate in Lake Aiding”. Sea-lake Salt and Chemical Industry, 31(6): 4–7.
• Çakmak, Kelbinur Seyyidniyaz (2010). “Turpan Halk Koşaklarından Karız Medeniyetine Bakış”. Kaşgar Pedagoji Enstitüsü İlmi Dergisi, 173(2): 70-74.
• Gül, Fikri (2013). “İnsan-Doğa İlişkisi Bağlamında Çevre Sorunları ve Felsefe”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14):17-21.
• Habib, Amangul (2009). Turfan Karız Kültürü Üzerine Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ürümçi: Xinjiang Üniversitesi.
• İnayet, Alimcan (2004). “Türk Kültüründe Bir Harika: Kariz”. Bilim ve Ütopya, 123: 16-18.
• Kılıç, Ebru (2023a). “Geleneksel Su Yönetim Sisteminin (Karız) Uygur Halk Koşaklarına Yansıması”. Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi, 11 (35): 661-677.
• Kılıç, Ebru (2023b). Turfan Uygurlarının Karız Folkloru ve Su Yönetimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kiyum, Ablim (2005). “Ecdatlarımızın Meyveciliği Hakkında”, Turfanşunaslik Araştırması Dergisi, 1(11): 58-65.
• Korgan, Enver Semet (2007). Uygurlarda Pehrizler. Urumçi: Xinjiang Halk Neşriyatı.
• Li Xin, Yin Jinyuan (1993). The Arid-hot Environmental Characteristics in Turpan Basin. Arid Land Geography (in Chinese), 16(2): 63–69.
• Nimetullah, Habibe (2011). Turfan’daki Karızcılar Üzerine Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ürümçi: Xinjiang Pedagog Üniversitesi.
• Nimetullah, Halide (2011). The Study of Karız’s Craftsmen in Turpan. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Xinjiang Shifen Daxue.
• Ögel, Bahattin (1995). Türk Mitolojisi 2. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Ömer Bilge, Ablimit (2008). Uygurların İptidai Düşüncesi ve Felsefe Tohumları. Pekin: Milliyetler Neşriyatı.
• Özçalık, Mahire (2022). “Karız Ancient Water Channels As The Characteristic Elements of Uyghur-Turfan Historical and Cultural Landscape”. Fresenius Environmental Bullietin, 31: 11366-11379.
• Özden, Dursun (2017). Uygarlık Harikası Karızlar. İstanbul: Kategori Yayıncılık.
• Rahman, Abdukerim (1989). Uygur Folkloru Üzerine Beyan. Urumçi: Xinjiang Üniversitesi Neşriyatı.
• Raşidin, Y. (2005). “Turfan Havzasının Ortaya Çıkışı”. Journal of Turpanalogical Research, (1): 1.
• Sidik, Ömercan (2005). Sihirlik Zemin Turfan–Derslik Kitabı. Ürümçi: Xinjiang Halk Neşriyatı.
• Süleyman, Eset (2001). Tarim Kovuki Çekilgende. Ürümçi: Xinjiang Halk Neşriyatı.
• Toxti, Litip (1996). “Karız Sözi ve Uygurların Karızcılık Medeniyeti Hakkında”. Sincañ Daşösi İlmi Dergisi, 67(3), 111-118.
• Tömüri, İsmail (1989). İdikut Uygur Medeniyeti. Urumçi: Xinjiang Halk Neşriyatı.
• Yunus, Abdulkadir (1983). “Karız ve Onun Ortaya Çıkışı”. Xinjiang Üniversitesi Bilim Dergisi, 15(3): 121-126.
• İnternet Kaynakları:
• URL-1: https://www.uygur.com/archives/bostanliq-medeniytidiki-mojize-kariz/ (Erişim: 01.01.2023).
• URL-2: Abdulhekim, Abdulhamit (2022). “Geni değiştirilmiş Canlılar ve Çevre Sağlığı-2”. https://www.hekimizi.com/2022/11/2.html (Erişim: 04.01.2023).
• URL-3: Kazım, Perhat (2008). “Turfan Tezkiresi”. www.turpan.biz (Erişim: 20.11.2022).
• URL-4: Avşar, Abdulhamit (2018). “Çöl Ortasındaki Medeniyet Havzası: Turfan”. aavsar.blogspot.com (Erişim: 20.11.2023).