YUSUF KADİR HAN VE HOTEN’İN FETHİ

Yıl 2024, Sayı: 23, 38 - 47, 11.06.2024

Abdulbasit Hebiboğlu , Muhammed İbrahim Yıldırım

https://doi.org/10.46400/uygur.1463203

Öz

Yusuf Kadir Han, 840 yılında kurulmuş 1212 yılında yıkılmış, ilk İslâmiyet’i kabul etmiş ve İslâm tarihinde büyük izler bırakan Karahanlı hükümdarlarındandır. Yusuf Kadir Han, 1024 yılında Karahanlı’nın büyük Kağanı olarak iktidara gelmeden önce de Karahanlı devletinin genişlemesi ve daha da güçlenmesi için, özellikle Hoten başta olmak üzere Budizm merkezlerin fethedilmesi için büyük mücadeleler vermiştir. Hoten’in tam olarak fethedilişi onun döneminde gerçekleşmiştir. Karahanlı hükümdarlarından Sultan Satuk Buğra Han başta olmak üzere birçok Karahanlı hükümdarları Hoten’i fethi etmek için katılmış ve bazı kazanımlar elde etmiş olsa bile Ancak Hoten’in bir bütün olarak fethi ve İslamlaşması Yusuf Kadir Han’a aittir. Hoten’in Yusuf Kadir Han tarafından bir bütün olarak fethedilişi, 1000 yıldan fazla benimsemiş olan her açıdan Budizm kültürü ile kendi kültürü nerede ise aynı duruma gelen bir medeniyetten çıkıp İslâmiyet’i girmesi, bölgeye göre bir dönüm noktası olmuştur.
Bu makale Dr. Öğr. Üyesi M. İbrahim YILDIRIM danışmanlığında Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Öğrencisi Abdulbasit HEBİBOĞLU tarafından 2024 yılında tamamlanmak üzere olan “Karahanlılar Döneminde Hoten (840-1218)” başlıklı tezden üretilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yusuf Kadir Han, Hoten, Karahanlılar, Budizm

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisinin tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Destekleyen Kurum

Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü

Kaynakça

• Abdullah, Süleyman (2011). Dünyada Tek Bir Hoten Var Buluntular, Tezkire-Risaleler. Şincang: Şincang Güzel Sanat Foto Neşriyatı.
• Abudukelimı, Bumairimu (2006). Uygur Türklerinin Dinî İnanışları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ahmed b. Abdülvehhâb Nüveyrî (2002). Nihâyetü’l-Ereb. Kahire: Darü’l-Kütüb ü’l-Vesâikü’l-Kevmîyye Yayınları.
• Almas, Turgun (2010). Uygurlar. Almanya: Dünya Uygur Kurultayı.
• Altın Zemin Hoten (1995). Urumçi: Şincan Güzel Sanat Foto Neşriyatı.
• B. ed-Dahhâk b. Mahmûd Gerdîzî G. ve Ebû Saîd Abdülhay (2006). Zeynü’l-Ahbâr. (çev.: Îfâfü’s-Sâit). Kahire.
• Barthold, Vasilij Vladimiroviç (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan (çev.: Hakkı Dursun Yıldız). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Barthold, Vasilij Vladimiroviç (2021). Orta Asya Türk Tarihi. İstanbul: Divan Yayınları.
• Buğra, Mehmet Emin (2021). Şarki Türkistan Tarihi (çev.: Abdullah Oğuz). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Erim, Nida (2022). “Satuk Buğra Han’ın Tarihi Hayatı ve Menkıbevi Kişiliği”. Uluslararası Beşerî ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi, 6(1): 40-50.
• Genç, Reşat (2002). Karahanlı Devlet Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gönel Sönmez, Tugba (2021). “Tezkire-i Hazret-i İmâmân-ı Keriya Üzerinde Bir İnceleme”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(35): 968-990.
• Haci, Molla (1988). Buğra Hanlar Tezkiresi. Kaşgar: Kaşgar Neşriyatı.
• Hebiboğlu, Abdulbasit (2023). “Udun (Hoten) Hanı Visa Sambava ve Dönemi (912-966)”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (22): 61-73.
• Hoten’in Kısa Tarihi (2005). Urumçi: Şincang Halk Neşriyatı.
• Hua, Taou (2003). VIII-X. Asırlar Arasında Batı Yurt Hakkında Araştırma (çev.: Ömercan Nuri). Kaşgar: Kaşgar Uygur Neşriyatı.
• Hudüdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib (2018). (çev.: Abdullah Duman ve Murat Ağarı). İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Hunkan, Ömer Soner (2011). Türk Hakanlığı Karahanlılar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılığı.
• İbnü’l Esîr (1987). El-Kâmil Fi’t-Târih C. 8. Beyrut: Dârü’l-Kütüb El-Îlmiyye Yayınları.
• İbnü’l Esîr (1987). El-Kâmil fi’t-Tarih. C. 9. Beyrut: Dârü’l-Kütüb El-Îlmiyye Yayınları.
• İbnü’l Esîr (1991). İslam Tarihi. El-Kâmil Fi’t-Târîh (çev.: Mertol Tulum). (Ed. A. Ağırakça). C. 8. İstanbul: Bahar Yayınları.
• Kitapçı, Zekeriya (2004). Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri Arasında İslâmiyet. Konya: Yedikubbe Yayınları.
• Mercânî, Şehâbeddin (2020). Satuk Buğra Han ve Oğulları (921-1212) (çev.: Ömer Soner Hunkan). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Muhammed, Abdil (2008). Eski Devirdeki Hoten. Urumçi: Şincang Halk Neşriyatı.
• Nurhacı, Haci (1984). Karahanlıların Kısa Tarihi. Urumçi: Şincang Halk Neşriyatı.
• Nurhacı, Haci (2001). Kadim Uygurlar ve Karahanlılar. Urumçi: Şincang Halk Neşriyatı.
• Nurhacı, Haci ve Guo-guang. (1995). Şincang İslam Tarihi. Pekin: Milletler Yayınları.
• Okudan, Gülseri (2019). Sarayı, Askeri ve İdari Yönleriyle Karahanlı Devleti’nin Teşkilat Tarihi (Ed. Ekrem Kalan). Ankara: İksad Yayınevi.