Seyahat Özgürlüğüne Pasaport Kanunuyla Getirilen İdari Tahdit Yetkisinin Anayasal Sınırları

Yıl 2025, Sayı: 1, 161 - 189, 09.07.2025

Murat Uzunparmak

Öz

Yerleşme ve seyahat hürriyeti en temel insan haklarından birisidir. Bu hak, bireylerin özgür bir şekilde yaşamak istedikleri yeri seçme ve istediği gibi dolaşma hakkını güvence altına alan negatif statü hakkıdır. Hem 1982 Anayasasında hem de 5683 sayılı Pasaport Kanunu’nda nasıl kullanılabileceği açık şekilde düzenlenmiştir. Ancak Pasaport Kanunu’nun 22 ile 23’üncü maddesinin, 1982 Anayasasının 23’üncü maddesinde yer alan “vatandaşın yurtdışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir” hükmüne uygunluğunun anayasaya aykırılık iddiasıyla değerlendirilmesi gerekmektedir. Nitekim, 1982 Anayasasında 2010 yılında gerçekleşen değişiklik 1950 tarihli ve hali hazırda yürürlükte olan Pasaport kanununun 22 ile 23’üncü maddesinde anayasa hükmüne uygun bir kanuni güncelleme yapılmamıştır. Seyahat özgürlüğü her ne kadar bir kanun hükmüne dayanarak sınırlanıyor olsa da yurtdışı seyahatine ilişkin 1982 Anayasasında yapılmış olan düzenleme kanuni olarak tanınan güvenceden daha geniş kapsamlıdır. Bu nedenle bu çalışma, Pasaport Kanunu’nun 22 ve 23’üncü maddesinin Anayasanın ilgili hükmüne aykırılık iddiasını ulusal ve uluslararası hukuk perspektifinden incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Temel Hak ve Hürriyetler , Seyahat Özgürlüğü , Pasaport Kanunu , Tahdit , Anayasaya Aykırılık

Kaynakça

• ARSLAN Zühtü, Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması: Anayasanın 13. Maddesi Üzerine Bazı Düşünceler, Anayasa Yargısı, S.18, Ankara, 2002, s.139–154.
• Anayasa Mahkemesi, E.2022/129, K.2023/189, 8 Kasım 2023, Resmî Gazete, 23 Şubat 2024, Sayı: 32469
• Anayasa Mahkemesi. E.2024/112, K.2024/160. Karar Tarihi: 24 Eylül 2024.
• Anayasa Mahkemesi. Hakkı Gök [1. Bölüm], B. No: 2017/33469. Karar Tarihi: 3 Kasım 2022.
• Anayasa Mahkemesi. Latife Akyüz [1. Bölüm], B. No: 2016/50822. Karar Tarihi: 7 Eylül 2021.
• Anayasa Mahkemesi. Muharrem Erdoğan ve Diğerleri [1. Bölüm], B. No: 2020/38419. Karar Tarihi: 9 Ocak 2024.
• Anayasa Mahkemesi, Onur Can Taştan [Genel Kurul], B. No: 2018/32475, 27 Ekim 2021.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Bulea v. Romania, Başvuru No. 27804/10, 3 Aralık 2013, https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-138042.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Handyside v. The United Kingdom. Başvuru No. 5493/72. Karar tarihi: 7 Aralık 1976. https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57499.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Kruslin v. France, Başvuru No. 11801/85, 24 Nisan 1990, https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57624.
• AYBAY Rona, Bir İnsan Hakkı Olarak Uluslararası Seyahat Özgürlüğü, İnsan Hakları Yıllığı, S.1, 1979.
• ÇALIK Tacettin, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Sözleşmeleri Kapsamında İnsan Haklarının Korunması, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.24, S.1, 2016, s.69–120.
• DALGIÇ Mehmet Yavuz, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Seyahat Özgürlüğünü Sınırlandırma Biçimleri Olarak Sokağa Çıkma Yasağı ve Karantina Uygulamaları, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi, C.4, S.7, 2021, s.349–379.
• DEĞİRMENCİ Murat, Türkiye’de Temel Hak ve Hürriyetlerin Durdurulmasının Anayasal Çerçevesi, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.10, 2020, s.45–72.
• DİDİNMEZ Mehmet Akif, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Üç Aşamalı Testi, Kırıkkale Hukuk Mecmuası, C.1, 2021, s.1.
• GÖZLER Kemal, Anayasa Değişikliğinin Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Bakımından Getirdikleri ve Götürdükleri: Anayasanın 13. Maddesinin Yeni Şekli Hakkında Bir İnceleme, Ankara Barosu Dergisi, C.59, S.4, 2001, s.53–67.
• GÜRBÜZ Nurdan, Ulusal ve Uluslararası Alanda Seyahat Özgürlüğüne Bakış ve Diğer Temel Hak ve Özgürlüklerle İlişkisi, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi, S.3, 2019, s.95–126.
• HADİMOĞLU Nur Özlem, “Genel Güvenlik Bakımından Mahzurlu Olanların” Yurt Dışına Çıkış Özgürlüğü ile Pasaport Kanunu'nun 23. Maddesi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.67, S.3, 2012, s.109–158.
• HEKİMOĞLU Mehmet Mücahit, 1982 Anayasasına Göre İnsan Hakları Kavramı, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.5, S.7, 2002, s.53–70.
• KOCA Mahmut, Bir Koruma Tedbiri Olarak Yurtdışına Çıkarmama, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.7, S.1-2, 2003, s.161–198.
• ÖZEK, Çetin. Siyasal Suç ve Siyasal Suçlu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1964.
• SANÇAR Mithat, İnsan Hakları Açısından 1982 Anayasası, 1992.
• SEZER Ayhan, Pasaport Kanunu Madde 22 ve 23: 1982 Anayasası ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’ne Ek IV No’lu Protokol’e Aykırılık Sorunu, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.57, S.3, 2015.
• ŞEN, Ersan ve BEYZA Başer Berkün. “Pasaport Tahdidinde ‘Memleketten Ayrılmalarında Mahzur Görülenler’ Kriterinin Anayasaya Aykırılığı.” 29 Ocak 2023. https://sen.av.tr/tr/makale/pasaport-tahdidinde-%E2%80%9Cmemleketten-ayrilmalarinda-mahzur-gorulenler%E2%80%9D-kriterinin-anayasaya-ayk%C4%B1r%C4%B1l%C4%B1g%C4%B1.
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu. “Anasayfa.” Erişim 28 Mart 2025. https://www.tihek.gov.tr.
• TURHAN Mehmet, Anayasamız ve Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri, Anayasa Yargısı, S.8, 1991, s.401–420.
• UĞRAŞ Duygu Özlem, Yurtdışına Seyahat Özgürlüğünün Kısıtlanmasına İlişkin Bir Değerlendirme, Anayasa Yargısı, S.38, C.1, 2021, s.243–284.
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi.
• İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi.
• Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme.
• 1982 Anayasası.
• 5682 sayılı Pasaport Kanunu.
• T.C. Anayasası Gerekçeli, Anayasa Mahkemesi Yayınları, 2019.