Bulgaristan’da Türkçe Bir Gazete: Rumeli ve Tarık Mümtaz Göztepe

Yıl 2023, , 3076 - 3122, 24.10.2023

Haluk Selvi , Deniz Bulut

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1281495

Öz

Bulgaristan’da Mithat Paşa’nın kurduğu matbaa ile başlayan Türkçe yayın hayatı, 1930’lar ve 40’larda faşist ve komünist yönetimlerin hâkim olmasına kadar sayı ve içerik açısından çok çeşitlilik göstermiştir. Sayıları 100’ü aşan bu gazetelerin yayın hayatı Türkiye’de Cumhuriyet’in kurulmasından sonra da devam etmiştir. Bulgaristan, Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti muhalifleri için de bir sığınma yeri olmuş, muhalif ve taraftar gazeteler bazen kendi aralarında da tartışmalar yaşamıştır. Bulgaristan’da Türkçe yayınlanan iki gazete, Rumeli ve Deliorman arasında 1924-1925 yıllarında böyle bir siyasi tartışma yaşanmış, daha sonra bu tartışma, Rumeli gazetesinin sahibi Tarık Mümtaz Göztepe’nin siyasi kimliğinden dolayı Türkiye Cumhuriyeti karşıtlığı şeklinde algılanmış ve bu bilgi yayılmıştır. 1924-1925 yıllarında Bulgaristan’ın Eskicuma kasabasında 21 nüsha yayınlanan Rumeli gazetesi, içerik, gündem ve niyet itibariyle Türkiye Cumhuriyeti karşıtlığı içermekte midir? Neden böyle bir algı ortaya çıkmıştır? Bu gazeteye dair bugüne kadar teferruatlı bir çalışma yapılmamış olmasına rağmen bu fikir nasıl yayılmıştır?
Bu çalışma, bu sorulara cevap ararken Rumeli gazetesinin Bulgaristan Sofya Milli Kütüphanesi’nde bulunan tam nüshalarını inceleyerek Bulgaristan’daki Türklerin sosyal, siyasal ve ekonomik durumları hakkında tespitler yapmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan’da Türkçe Basın, Rumeli Gazetesi, Deliorman Gazetesi, Tarık Mümtaz Göztepe, Bulgaristan Türkleri

A Turkish Newspaper in Bulgaria: Rumeli and Tarık Mümtaz Göztepe

Öz

Turkish publishing in Bulgaria, which started with the establishment of a printing press by Mithat Pasha, was quite diverse in number and content until the fascist and communist regimes came to power in the 1930s and 1940s. The publication life of these newspapers, whose number exceeded 100, continued after the establishment of the republic in Turkey. Bulgaria also became a haven for opponents of the Ottoman Empire and the Turkish Republic, and opposition and supporter newspapers sometimes had debates among themselves. In 1924-1925, such a political debate occurred between two Turkish-language newspapers published in Bulgaria, Rumeli and Deliorman, but later this debate was perceived as being against the Republic of Turkey due to the political identity of Rumeli's owner, Tarık Mumtaz Goztepe, and this information spread. Did the Rumeli newspaper, which was published in Eskicuma town in Bulgaria and had 21 issues, contain opposition to the Republic of Turkey in terms of content, agenda, and intention? Why did such a perception arise? Although a detailed study has not yet been conducted on this newspaper, how has this idea spread?
This article aims to answer these questions by examining the complete copies of the Rumeli newspaper in the Bulgarian Sofia National Library, making observations about the social, political and economic situation of the Turks in Bulgaria.

Anahtar Kelimeler

Turkish Press in Bulgaria, Rumeli Newspaper, Deliorman Newspaper, Tarık Mumtaz Goztepe, Turks of Bulgaria

Kaynakça

• BCA, 30-18-1-2/12.42.9, 21.06.1930.
• Rumeli, (15 Ağustos 1924, 26 Ağustos 1924, 5 Eylül 1924, 16 Eylül 1924, 26 Eylül 1924, 7 Teşrinievvel 1924, 19 Teşrinievvel 1924, 30 Teşrinievvel 1924, 9 Teşrinisani 1924, 22 Teşrinisani 1924, 3 Kânunuevvel 1924, 13 Kânunuevvel 1924, 22 Kânunuevvel 1924, 14 Kânunusani 1925, 29 Kânunusani 1925, 7 Şubat 1925, 19 Şubat 1925, 4 Mart 1925, 17 Mart 1925, 29 Mart 1925).
• Deliorman, (25 Teşrinievvel 1924, 31 Teşrinievvel 1924, 6 Teşrinisani 1924, 13 Teşrinisani 1924, 27 Teşrinisani 1924, 21 Kânunuevvel 1924, 25 Kânunuevvel 1924, 12 Kânunusani 1925, 10 Şubat 1925, 24 Şubat 1925, 3 Mart 1925, 9 Mart 1925, 16 Mart 1925, 6 Nisan 1925, 12 Nisan 1925, 24 Nisan 1925).
• Acaroğlu, M. Türker, Bulgaristan’da Türk Gazeteciliği (1865-1985), Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, Ankara, 1990.
• Bekir, Harun, “XIX. Yüzyıldan Günümüze kadar Filibe’de Türkçe Basın”, Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, C.3, S.2, (2021), s.221-243.
• Bıçaklı, Hüseyin Avni, Türkiye-Bulgaristan İlişkileri (1878-2008), İmge Kitabevi, Ankara, 2006.
• Büke Okyar, İlkim, “Kimlik Çatışmalarında İskenderun Sancağı: Tarık Mümtaz ve Karagöz, Bir Monografik Çalışma”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.16, S.44, (2019), s.73-102.
• Deliorman, Altan, Bulgaristan’da Türkçe Basın 1865-2009, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Kültür Müdürlüğü, İstanbul, 2010.
• Göztepe, Tarık Mümtaz, Gurbet Cehennemi Mütareke Sonrası Hatırat, (Hazırlayan: Hasan Afşın Günaydın), Kopernik Yayınları, İstanbul, 2018.
• Göztepe, Tarık Mümtaz, Mütareke Günleri, (Hazırlayan: Hasan Afşın Günaydın), Cümle Yayınları, Ankara, 2017.
• Halıcı, Şaduman, Yüzellilikler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir,1998
• Karagöz, Adem Ruhi, Bulgaristan Türk Basını 1879-1945, Üniversite Matbaası-Beyoğlu Tünelbaşı, İstanbul, 1945.
• Kuyucuklu, Nazif, “Bulgaristan”, İslam Ansiklopedisi, C.6, s.399-403.
• Nebioğlu, Osman, “Göztepe, Tarık Mümtaz”, Türkiye’de Kim Kimdir, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul, (1961-1962), s.314-315.
• Okday, İsmail Hakkı Tevfik, Bulgaristan’da Türk Basını, Hürriyet Ofset Matbaacılık ve Gazetecilik A.Ş., İstanbul, (Yıl bilgisi verilmemiş).
• Payaslı, Volkan ve Özkaya Duman, Okyar, “Bir Yüzelliliğin Halep Gezi Notlarından Günceler”, Turkish Studies, Volume 9/4, Spring, (2014), s.967-983.
• Şimşir, Bilal, Bulgaristan Türkleri, (1878-2008), Bilgi Yayınevi, Ankara, 2012.
• Tunçay, Mete, BKP’nin Türkçe Yayın Organı Ziya Gazetesi (1920-1923) ve Türkiye, Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul, 2009.