Safevî Hâkimiyet Anlayışında Kutsiyet, Adalet ve Cesaret

Yıl 2020, , 685 - 702, 30.09.2020

Mehmet Dağlar

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.767456

Öz

Erdebil şehrinde bulunan tasavvufi bir hareketin zamanla siyasallaşması resmi mezhebin Şiiliğe göre düzenlendiği yeni bir devletin temellerini atmıştır. Safeviler Anadolu’daki müritlerinin verdikleri muazzam destek neticesinde önemli bir güç olarak ortaya çıkmıştır. Safevilerin İran coğrafyasında iki asrı aşkın hüküm sürmesinin arkasındaki sebeplerin neler olduğunu anlamak oldukça önemlidir. Kızılbaş müritler siyasi planların peşinden sürüklenerek büyük bir coğrafyada hakimiyet kurmuştur. Kızılbaş oymakları bir yere bağlayan faktörlerin başında kutsal saydıkları şeyhlerinin varlığı gelmektedir. Kızılbaşlar kendileri gibi olmayan, doğaüstü varlıklarla irtibat halinde olan önderlere daha çabuk bağlanmıştır. Safevilerin meşruiyetlerinin sağlamasında gaybi bağlantılarla hareket etmeleri önemli bir etken olmuştur. Kutsallıklarını pekiştiren unsurların başında gaybi yardıma mazhar olmaları gelmektedir. Ayrıca adil ve cesur hükümdar imajının çizilmesi de Safevî hükümdarlarının hakimiyetlerini kolaylaştırmıştır. Şahlar adil hükümdar olma gayreti içerisine girerken farklı ceza yöntemleri kullanmıştır. Bu cezalar genellikle sert ve acımasız bir şekilde uygulanarak düşmanlara korku salan bir portre çizilmeye çalışılmıştır.Safevî kronikleri Safevilerin meşruiyetlerinin nasıl güçlendiği hakkında bize önemli bilgiler vermiştir. Hükümdarlar hakkında yazılan şiirler de Safevî hanedanının yüceltilmesine katkıda bulunmuştur. Şahlar hakkında yazılan şiirler oluşturulan hakimiyetin nasıl şekillendiği hakkında önemli bilgiler sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Safeviler, İran, Kızılbaş, kutsallık, Şiilik

Holiness, Justice and Bravery in Safavid Political Consideration

Öz

The politicization of a sufi order in Ardabil, over time laid the foundations of a new state in which the official sect was organized according to Shiite. Safavids emerged as an important power as a result of the enormous support of their followers in Anatolia.It is very important to understand what are the reasons behind the Safavids’ reign in Iran for over two centuries. Qizilbash disciples have been dominated in a great geography by dragging after political plans.The primary factor that connects these communities is the presence of their sheikh, which they consider sacred.People are connected more quickly to leaders who are not like them, who are in contact with supertnatural beings. Accordingly, it is an important factor for Safavids to act with informal connections in ensuring their legitimacy. One of the factors that reinforce their holiness is their invaluable help. In addition, drawing the image of a fair and brave ruler facilitated the control of Safavid rulers. Shahs used different punishment methods while trying to be fair rulers.These punishments were generally applied in a harsh and ruthles manner, trying to draw potrait that scares enemies. Safavid chronicles gave us important information about how Safavids’ legitimacy strengthened.Poems about rulers also contributed to the glorification of Safavid dynasty. The poems written about the kings provided important information about how the dominance formed was shaped.

Anahtar Kelimeler

Safavids, Iran, Qizilbash, Holiness, Shiism

Kaynakça

• Abdi Beğ Şirazî, Safeviler: Tekmiletü’l Ahbar, Tercüme ve Notlar: Şefaattin Deniz- Hasan Asadi, İstanbul, 2019. Afuşte-i Natanzî, Muhammed b. Hidayetullah, Nekavetü’l Asar Fi Zikri’l Ahyar, (neşr: İhsan İşrakî), Tahran, 1373. Akaçeri, Seyyid Haşim, Mukaddeme-i Ber Münasebat-ı Din u Devlet Der İran Asr-ı Safevi, Tahran, 1389. Anonim, Tarih-i Kızılbaşiyye ( Kızılbaşlığın Tarihi), (Tercüme ve Notlar: Şefaattin Deniz, Hasan Asadi), İstanbul, Bilge Kültür Sanat, 2015. Bausani, A, “İlhanlı Hakimiyeti Zamanında İran’da Din”, trcm. Mustafa Uyar, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı: 32, (2002), s.223-231 Bitlisî, Şerefhan, Şerefname, (Çev:Osman Aslanoğlu), İstanbul: Nübihar Yayınları, 2014. Bozkurt,Fuat, Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. Salon Yayınları, İstanbul, 2018. Budak Münşi Kazvinî, Cevahirü’l Ahbar, (neşr: Muhsin Behram Nejad), Tahran, 1378. Çınar, Gülay Karadağ, “Safevî Devleti’nin Güçlü Melikesi Hayrünnisa Begüm (985-987/1578-1579)”, Türkiyat Mecmuası, C. 21/Güz, 2011 s.87-103 Don Juan, İlişkiler Bir Şii/Katolik Oruç Bey Bayat/ İranlı Don Juan, (Haz:Tufan Gündüz), İstanbul, 2014. Ebu Bekr-i Tihranî, Kitab-ı Diyarbekriyye, (çev: Mürsel Öztürk), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001. Efendiyev, Oktay,Venesiyalılar Şah Tahmasibin Sarayında (Mikele Membre ve Vinçenso Alessandri), Bakı 2005. El-Khamıs,Ulrike,“Şiiliğin Şampiyonu olarak Hüsrev Perviz?. Edinburgh Kraliyet Müzesindeki Erken Dönem Safevi Minyatür Tasvirine Yakından Bir Bakış”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29, (2010). Emir Mahmud Handmir, Tarih-i Şah İsmail ve Şah Tahmasb-ı Safevi: Zeyl-i Habib’ü-s Siyer, (neşr: M.Ali Cerahi), Tahran 1370. Genç, Vural, Acem’den Rum’a Bir Bürokrat ve Tarihçi İdris-i Bitlisî (1457-1520), TTK Basımevi, Ankara, 2019. Gündüz, Tufan, Kızılbaşlar, Osmanlılar, Safeviler, İstanbul, 2015. Gündüz, Tufan, Son Kızılbaş Şah İsmail, İstanbul, 2013. İskender Beg Münşî, Tarih-i Âlem Ara-yı Abbasi, Cild-i Evvel ve Nim-i Ez Cild-i Düvvem, (neşr: İrec Afşar), Tahran 1387. İskender Bey Münşî-yi Türkmen, Tarih-i Alem Ara-yı Abbasi, I.Cilt, 1-2-3. Kısımlar, (Çev: Ali Genceli), Haz. İsmail Aka, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019. Javanshir, Babak, İran’daki Türk Boyları ve Boy mensubu Kişiler (Safevi Dönemi I. Şah Tahmasb Hâkimiyetinin Sonuna Kadar/ 1576), Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2007. Kantorowicz, Ernst H, Kralın İki Bedeni: Ortaçağ Siyaset Teolojisi Çalışması, (Çev: Ümit Hüsrev Yolsal), Bilgesu Yayıncılık, Ankara, 2018. Kazvinî, Abdullatif, Safevi Tarihi, (çev: Hamidreza Mohammednejad), Ankara, 2011. Mélikoff İrené, “Bektaşi- Alevilerde Ali’nin Tanrılaştırılması”, Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali, (Haz: Ahmet Yaşar Ocak) , Ankara, 2014. Meşkuriyan, Muhammed Taki, “Macera-i Secde-i ber Şah der Derbari Şah İsmail-i evvel (907-930) ve Şah Tahmasb-ı Evvel (930-984)”, Pejuhaşhay-i Tarih-i, Devre-i Cedid, Şomare-i 2, (Tabıstan 1388). Mirza Refia, Desturü’l Mülük, neşr: Muhammed İsmail Marçinkufski, Trcm: Ali Kürdabadi, Tahran, 1385. Nevaî, Abdülhüseyin, İran ve Cihan: Ez Moğol Ta Kaçariyye, Tahran, Müessese-i Neşr-i Hüma, 1366. Önal, Mehmet Naci “ Kutsalın Türk Kültüründeki İzleri: Tanrısal Simgecilik”, Milli Folklor, 84/21, (2009), s.57-72 Özgüdenli, Osmangazi, Moğol İranında Gelenek ve Değişim: Gazan Han ve Reformları (1295-1304), İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009. Sadıkî, Zehra, Tarih-i İran der Asr-ı Safevi, Tahran, 1391. Savory, Roger, “The Safavid Administrative System”, The Cambridge History Of Iran, C.6, (ed. Peter Jackson), Newyork, 1986. Seyyid Hasan Esterabadî, Tarih-i Sultani ( Ez Şeyh Safi Ta Şah Safi ), neşr: İhsan İşrakî, Tahran: İntişarat-ı İlmi, 1366. Spuler, Bertold, İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri 1220-1350), (Çev: Cemal Köprülü), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2011. Şahin, Kaya, Kanuni Devrinde İmparatorluk ve İktidar: Celalzade Mustafa ve 16. Yüzıl Osmanlı Dünyası, (çev: Ahmet Tunç Şen), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2013. Tavernier, Jean- Baptiste, Tavernier Seyahatnamesi, (Ed: Stefanos Yerasimos), İstanbul, 2017. Ulrike El-Khamıs, “Şiiliğin Şampiyonu olarak Hüsrev Perviz?. Edinburgh Kraliyet Müzesindeki Erken Dönem Safevi Minyatür Tasvirine Yakından Bir Bakış”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 29, 2010. Velieva, Zülfiye, Safevi Devleti Teşkilatı (Tezkiretü’l-Mülük’e Göre), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 2007. Yücesoy, Hayrettin, Ortaçağ İslam’ında Mesihçi İnançlar ve İmparatorluk Siyaseti: Dokuzuncu yüzyılın Başlarında Abbasi Hilafeti, İstanbul, 2016.