OSMANLI ARAP VİLAYETLERİ, ARABİZM VE ARAP MİLLİYETÇİLİĞİ

Yıl 2016, Cilt: 1 , 105 - 150, 02.10.2016

Davut Hut

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.261581

Cited By: 4

Öz

Bu makalede, XIX. yüzyılda Arap vilâyetlerinde ortaya çıkan Arap uyanışının zamanla Arabizm (Arapçılık) ve Arap milliyetçiliğine dönüşüm süreci incelenmiştir. Yönetim zafiyeti, Napolyon’un Mısır’ı işgal etmesi, Vehhabilik hareketinin güçlenmesi, Mısır’da Mehmet Ali Paşa’nın ayaklanması, Sömürgecilik ve misyonerlik faaliyetlerinin artması ve Avrupa ile kültürel ve siyasi ilişkilerin gelişmesi, Arabizm’in doğuş sebepleridir. Bu hareket, XIX. yüzyılın ikinci yarısında gelişmeye başladı; özellikle Suriye, Lübnan ve Mısır’da gelişme gösterdi. Arapçılar, edebi, kültürel ve eğitim alanlarında faaliyet gösterip, mektep ve dernekler kurdular. II.Abdülhamit saltanatının ilk yıllarında, Suriye ve Lübnan’da Arabist hareket etkisini gösterdi. Padişahın Arap vilayetlerine önem vermesi ve uyguladığı “İslam birliği” siyaseti, Arabizmin güçlenmesini önledi. Bununla birlikte, çok sayıda komite ve cemiyet kuruldu; Arapça kitap, gazete ve dergi yayınlandı. Arapçılık esas gelişimini ise, II. Meşrutiyet döneminde gösterdi. Bu dönem, hem Türk milliyetçiliği hem de Arap milliyetçiliği açısından bir dönüm noktası oluşturur. Türk milliyetçiliği, artan Avrupa müdahale ve baskısına bir tepki olarak ortaya çıktı. Türk milliyetçiliği, Arap milliyetçiliğinin de güçlenmesine neden oldu. Arapçılar, Meşrutiyet’in serbest ortamında dernekler kurup çok sayıda gazete ve dergi çıkardı. Avrupa nüfuzuna karşı mahalli tepkiler gösterdi. Bu tepkiler, proto Arap milliyetçiliğinin yansımalarıydı. II.Meşrutiyet döneminde Arapçılar, ıslahat yapılmasını, adem-i merkeziyetin (yerinden yönetim) uygulanmasını, Arapça’nın da resmi dil olmasını, yerel bürokraside daha çok Arap’ın görevlendirilmesini ve Araplara siyasi hakların verilmesini istediler. Türkçe’nin Arap vilâyetlerinde zorunlu hâle getirilmesi, İttihatçılara karşı “Türkçülük” suçlamalarına ve bölgede huzursuzluğa neden oldu. Böylece, II.Meşrutiyet döneminde Arap milliyetçiliği siyasi nitelik kazandı. 1913 yılında Arap Kongresi toplandı. Ancak kongrede, ayrılık ve bağımsızlıktan yine de söz edilmedi. Sonuçta, İttihatçılarla Arapçılar arasında bir antlaşma imzalandı. I.Dünya Savaşı’nda, bağımsızlığı hedef alan ve Osmanlı/Türk egemenliğine karşı gelişen Arap milliyetçiliği ortaya çıktı. Savaş esnasında Arapların büyük kısmı Osmanlı Devleti’ne ve hilâfete bağlı kaldı. Bununla birlikte, Mekke Emiri Şerif Hüseyin liderliğinde bazı Araplar ayaklandı. Savaş sonunda, Arap vilayetleri İngiliz ve Fransız işgaline girdi.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Arap Vilâyetleri, Arabizm, Arap Milliyetçiliği, II. Abdülhamit, II.Meşrutiyet, İttihatçılar

THE OTTOMAN ARAB PROVINCES, ARABISM AND ARAB NATIONALISM

Öz

This paper analyzes the transformation process of the Arab awakening emerged in the Arab provinces in the nineteenth century into Arab nationalism and Arabism over time. The administrative weakness, Napoleon's invasion of Egypt, strengthening of Wahhabi movement, the revolt of Cavallan Mehmet Ali Pasha in Egypt, rising of colonialism and the missionary activities and the development of cultural and political relations with Europe led to the emergence of “Arabism”. This movement began to develop in the second half of the nineteenth century and showed improvement especially in Syria, Lebanon and Egypt. The Arabists were active in different domains such as literature, culture and education. They also founded schools and associations. In early years of the reign of Abdulhamit II, Arabist movement showed results in Syria and Lebanon. The fact that the Sultan paid attention to the Arab provinces and followed an "Islamic unity" policy prevented the strengthening of Arabism. On the other hand, many committees and societies were established, and Arabic books, newspapers and magazines were published. Arabism made a significant progress during the second constitutionalist period. This period is a milestone in terms of both Arab nationalism and Turkish nationalism. Turkish nationalism emerged as a response to increasing European intervention and pressure. Turkish nationalism led to the strengthening of Arab nationalism. The Arabists established associations and issued a large number of newspapers in the free environment of the Second Constitutionalist period. They showed local reactions to the European influence. These reactions were the reflections of proto-Arab nationalism. During the Second Constitutionalist period, Arabists demanded more Arab reforms, decentralized local governance, recognition of Arabic as an official language, employment of more Arabs in the local bureaucracy and political rights for the Arabs. The mandatory use of the Turkish language in the Arab provinces caused charging of the Unionists with “Turkism”, as well as unrest in the region. As a result, Arab nationalism gained a political characteristic during the Second Constitutionalist period. In 1913 Arab Congress was held. However, separation and independence weren’t dealt with in the Congress. After all, a treaty was signed between the Unionists and Arabists. Arab nationalism which aimed independence and developed against the Ottoman / Turkish sovereignty emerged in the First World War. However, most of the Arabs remained loyal to the Caliphate and the Ottoman Empire during the war. Nevertheless, some of the Arabs revolted under the leadership of the Emir of Mecca, Sharif Hussein. At the end of the war, Arab provinces were occupied by the French and the British.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Arab Provinces, Arabism, Arab Nationalism, Abdulhamit II, The Second Constitution, The Unionists