Osmanlı IV. Ordûy-ı Hümâyunu'nda Kafkaslı Komutan Musa Paşa

Yıl 2017, Cilt: 2 , 255 - 296, 19.11.2017

Enver Konukçu

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.356282

Öz

Musa
Paşa, Kafkasyalı bir ailenin mensubu olup, Alkhas Kunduk’un ve Dölet Hanım’ın
dört çocuğundan  birisidir. 1818’de
dünyaya gelmiştir. Kardeşlerinden Hasbulat Bey, Şeyh Şamil’in hizmetine girmiş
ve Müridizm hareketine önemli katkılar yapmıştır. Musa Paşa, askerliğinin bir
bölümünü 1837-1865 yılları arasında Çarlık Rusyası’nda geçirmiş ve bu aşamada
generalliğe kadar yükselmiştir. 1866’da Büyük Kafkas veya Çeçen-Asetin göçünü
gerçekleştirerek, Osmanlı hizmetine girmiş, vefatına kadar da Osmanlı subayı
olarak hizmet etmiştir. 1866’da Padişah, Musa’ya mirlivalık rütbesi tevcih
ederek, “Paşa” payesini verdi. Musa Paşa, Osmanlı Ordusu’nun en önemli askerî
merkezlerinden olan Erzurum’a gelmiş, hatta ağabeyi Hasbulat Bey burada vefat
etmişti. 1877-78 Osmanlı-Rus harbinde Musa Paşa Erzurum’daki IV. Ordu’da görev
aldı ve Ruslarla ilgili bilgi ve tecrübelerini Osmanlı hizmetindeyken
beraberindekilerle paylaştı. Erzurum ve çevresindeki tabyalarda Ruslarla
yapılan çarpışmalarda etkin olarak görev yaptı. Ahmet Muhtar Paşa ve Mehmet
Arif’in eserlerinde, Musa Paşa’nın söz konusu faaliyetlerinden çok geniş bir
şekilde bahsedilmektedir. Musa Paşa Ruslarla yapılan barış görüşmelerinde de
Rusça bilgisinden de istifade edilerek önemli roller ifa etti. Kubatı Hanım ile
evlenmiş, Arslan ve Bekir Sami adlı iki evladı olmuştur. Hatıraları da
yayınlanmıştır. 1888-89’da Erzurum’da vefat etmiş ve aynı şehirde
defnedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Musa Bey Kundukhov, Ruslar, Osmanlılar, IV. Osmanlı Ordusu, Erzurum

Caucasian Commander Musa Pasha in the IVth Army of the Ottoman Empire

Öz

Musa Pasha as member of Caucasian family was one of
the son of four children of Alkhas Kunduk and Dölet Hanım. He was born in 1818.
One of his brother Hasbulat Bey had been in the service of Sheikh Shamil and
made important contributions to Muridizm movement. Musa Pasha gave military
service in the Russian Army between 1837 and 1867 and became a general. In
1866, immigrated to the Ottoman Empire during Big Caucasian and Checen-Asetin
immigration and served as Ottoman soldier till his death. He became an Ottoman
Pasha in 1866 by the rank of Brigadier General. Musa Pasha came to Erzurum one
of the most important military bases of the Ottoman Empire and his brother
Hasbulat Bey died in this city. Musa Pasha was part of Ottoman Army during
1877-1878 Ottoman-Rusian War and shared his experiences and knowledge about
Russians with his comrades. He took effective roles during the fights against
Russia around Erzurum bastions. In the works of Ahmet Muhtar Pasha and Mehmet
Arif his activities are largely told.  He
used his fluent Russian at peace negotiations. He was married to Kubatı Hanım
and had two sons named Arslan and Bekis Sami. His memories were published. He
was dead in 1888-89 and buried at Erzurum.

Anahtar Kelimeler

Musa Bey Kundukhov, Caucasia, Russians, Ottomans, VIth Ottoman Army, Erzurum

Kaynakça

• Ahmed Mithat Efendi, Zübtetü’l-Hakayık, hzl: Ö. F. Can, Ankara 2015. Baddeley, John F., Rusların Kafkasyayı İstiası ve Şeyh Şamil, çvr: S. Özden, İstanbul 1989. Basiret Gazetesi, no: 2243 17 Teşrin- evvel 1293/1877, 1. Çam, N., Erzurum Tabyaları, Ankara 1993. Edward, William, David Allen- P. Muratov, 1828-1921 Türk Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi, Ankara 1966 (Caucasian Battefields: A History of the Wars on the Turco- Caucasian Borders 1828-1921, Cambridge 1953). Gavin, Catrine, The House of War, Newyork 1970. Gazi Ahmet Muhtar Paşa, Anılar: Sergüzeşt-i Hayatımın Cild-i Sanisi, hzl: Y. Demirel, İstanbul 1996. Greene, W., The Russian Army and its Campaigns in Turkey, Newyork 1879. Kaptan Mehmed Paşa Dosyası, Erzurum 2011. Kutlu, T. C., “Çerkes Musa Kundukhov Paşa (1818-1889)”, Tarih ve Toplum, sayı: 36 Aralık 1980, s. 47-48. Küçükuğurlu, M., Erzurum Tabyaları ve Kışlaları, İstanbul 2013. Les Memories du General Mouusa Pacha Kundoukhov (1837-1865), Paris 1939. Mahmud Celaleddin Paşa, Mir’at-ı Hakikat, hzl: İ. Miroğlu, İstanbul 1983. Mehmed Arif Bey, Başımıza Gelenler, hzl: E. Düzdağ, İstanbul 2009. Muhammed Tahirü’l- Karakhi, İmam Şamil’in Gazavatı, çvr: Tahirü’l-Mevlevi, hzl: T.C. Kutlu, İstanbul 1967. Osmanlı Belgelerinde Kafkas Göçleri, (Proje Yöneticisi: Prof. Dr. Uğur Ünal), İstanbul 2012. Sultan II. Abdülhamid ile Erzurum Vilayeti Arasındaki Yazışmalar (1894/1906), Hzl: M. Demirel, İstanbul 2007. Sükan, S., Osmanlı Devri, 1877-1878 Osmanlı Rus Harbi, Kafkas Cephesi Harekatı, Ankara 1985. Şükürov, Kerim K., Türkmençay-1828, Bakü 2006, s. 73-80. TBMM Albümü, Ankara 1994, s. 2. Buradaki ölüm tarihi 16 Ocak 1933’tür. Tozlu, Selahattin, Zivin Savaşından Berlin Antlaşmasına Kadar Erzurum (1877/1878), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Eğitimi ABD, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1991. Uçarol, R., Gazi Ahmed Muhtar Paşa: Bir Osmanlı Paşası ve Dönemi, İstanbul 1976. Ünal, M., Kurtuluş Savaşında Çerkeslerin Rolü, İstanbul 1996. von Schuluga, Rudolf, 1295/1877 Osmanlı- Rus Seferinde Haliyas-Zivin-Kars Muharebeleri, çvr: Yakub Şevki, İstanbul 1326/1910.