The Historical Background of the Hocalı Genocide in Karabagh

Yıl 2017, Cilt: 2 , 417 - 456, 19.11.2017

İsmail Özçelik

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.356288

Cited By: 1

Öz

Penah Ali Khan was the founder of
Karabagh Khanate. Penah Ali was a member of Cevanşir Turcoman’s Saricali Tribe
which lives a nomadic life. Previously he had been under the service of Nadir
Şah and occupied important positions. After execution of his brother by Nadir
Şah he  went to Karabagh and gave
struggle against Nadir Şah. Establishment of Karabagh Khanate lies on this
struggle. He declared himself as Khan in 1749, after his dead son of him
İbrahim Halim became the khan. Predecessor of him was Mehdi Kulu and his
khanate went on till Russian occupation in 1822. 

Susha city of Karabagh was capital of
Penah Ali Khan, the city called also as Penahabad. He coined named Penahabadi.
After dead of Nadir Şah, one of his commander Fetih Ali Khan from Urmiye
occured by the idea of new state in the region. He sent some valuable gifts and
wished be in alliance with Penah Ali Khan.

His reign was duration of struggles of throne in
İran and Russian occupations. By the reason of İbrahim Kkan could not have help
some khans became subject to Russia. In this period İbrahim Khan asked
assistance of the Ottoman Empire, Iraklı Khan who took the control in Tiblisi
tried to have good relations with Ottoman Sultan. Discontuniation of the
Ottoman Empire in this period gave an impetus to Russian occupations and Revan
Khanate turned to Erivan and gave a base to Armenian state. Furthermore Karabagh
Issue of today between Azarbaycan and Armenia first seen in the region. Hocalı
massacre is result of this historical background.  

Anahtar Kelimeler

Karabagh Khanate, İbrahim Halil Khan, Penah Ali Khan, Susha, Penahabad, Hocalı

Karabağ’daki Hocalı Soykırımının Tarihi Arka Planı

Öz

Karabağ Hanlığının kurucusu Penah Ali
Handır. Penah Ali Bey göçebe hayat süren Cevanşir Türkmenlerinden olup Sarıcalı
oymağına mensuptur. Önceleri İran hükümdarı Nadir Şah’ın hizmetinde bulunmuş ve
onun emrinde önemli görevler yapmıştır. Fakat İran sarayında kendisi gibi görev
alan kardeşinin Nadir Şah tarafından idam edilmesi nedeniyle Karabağ’a gitmiş
ve İran hükümdarına karşı bağımsızlık mücadelesine girişmiştir. Karabağ
hanlığının kurulması da bu mücadelenin neticesine dayanmaktadır. 1749 yılında
hanlığını ilan eden Penah Ali Han, vefatından sonra yerine oğlu İbrahim Halil
Han geçmiştir 1806 yılında yerine halefi Mehdi kulu Han Karabağ hanlığına
hükümdar olmuş ve bu durum 1822 yılında Rus istilasının gerçekleşmesine kadar
sürmüştür.

Penah Ali Han, Karabağ’da Şuşa şehrini
kendine başkent edinmiş ve bu şehre Penahabad ismi verilmiştir. Kendi adına
sikke de bastıran Penah Ali Han’ın bu sikkelerine “Penahabadi” adı verilmiştir.
Nadir Şah’ın ölümünden sonra onun komutanlarından olan Urmiyeli Fetih Ali Han Avşar,
devlet kurma iddiasıyla Urmiye vilayetinde harekete geçerek Azerbaycan’ı
fethetmek istemiş ve Pehah Ali Han’a elçiler ve değerli hediyeler göndererek,
onunla ittifak yapmak istemiştir.

İbrahim Halil Han’ın Karabağ’daki saltanat
dönemine bakıldığında Rusya’nın yayılmacılığa başladığı ve İran da taht
kavgalarının şiddetlendiği bir dönem yaşanmıştır. Bu dönemde Şuşha ve Karabağ
İbrahim Han’ın yardım alamaması nedeniyle ve bazı hanların Ruslara tabi olması
sonucunda İbrahim Halil Han Osmanlı Devleti’nden yardım talebinde bulunmuş,
Rusya ile ittifak kuran Tiflis Hanı Iraklı Han da Osmanlı Devleti ile dost
olmak istemiştir. Osmanlı devletinin zayıflaması ve duraklamaya girmesi
sırasında Kafkasya da başlayan Rus yayılmacılığı ve İran politikaları bu
coğrafyada Türk Hanlıklarının bağımsızlıklarının sona ermesiyle sonuçlanan
süreçte, Revan Hanlığının Erivan şekline dönüşmesi ve Ermenistan devletinin
teşekkülüne zemin hazırlanmıştır. Bununla birlikte Karabağ Meselesi ve
Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki ayrılıkların da tohumları ekilmiştir. İşte
Hocalı Katliamı bu tarihi gelişmelerin eseridir. 

Anahtar Kelimeler

Karabağ Hanlığı, İbrahim Halil Han, Penah Halil Han, Şuşa, Penahabad, Hocalı

Kaynakça

• Osmanlı Devleti İle Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münâsebetlere Dâir Arşiv Belgeleri, (Karabağ-Şuşa, Nahçivan, Bakü, Gence, Sirvan, Seki, Revan, Kuba, Hoy), I, (1578-1914), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1992. Bala, Mirza, “Karabağ”, İslam Ansiklopedisi, c.6, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1993. Baykara, Hüseyin, Azerbaycan’da Yenileşme Hareketleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara, 1966. Budak, Mustafa, “Kafkasya ve Osmanlı Devleti, (XVI.-XX. Yüzyıllar)”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 1, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999. Caferoğlu Ahmet, Azerbaycan, Bürhaneddin Yay., İstanbul, 1940. Cevanşir, Ahmet Bey, Karabağ Hanlığının Tarihi, (hazırlayan Yusuf Gedikli), Selenga Yay., İstanbul, 1993. Geybullayev, Gıyaseddin, Karabağ/ Etnik ve Siyasi Tarihine Dair, Bakü, 1990. Gökçe, Cemal, Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siyaseti, Şamil Eğitim ve Kültür Yay., İstanbul, 1979. Kafalı, Mustafa, “Timur”, İslam Ansiklopedisi, c.12, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1993. Kafesoğlu, İbrahim, Sultan Melikşah, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul, 1973. Karabağlı, Mirza Cevanşir, Karabağ Tarihi, (çeviren Tahir Sümbül), Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Serisi: 4, Ankara, 1990. Özçelik, İsmail, “Karabağ Kimindir?”, Kamu Çalışanları Aylık Mesleki Yorum Dergisi, Mayıs, Ankara, 1992. Özçelik, İsmail, “Tarihin Işığında Karabağ”, Ankara Aydınlar Ocağı Bülteni, Ankara, 1996. Özçelik, İsmail, Devlet-i Aliyye’nin Kamusal Düzeni ve Kurumları, Gazi Kitabevi, Ankara, 2014. Özçelik, İsmail, Karabağ Tarihi ve Karabağ’da Ermeni Olayları, Bilge Yayınları, Ankara, 2003. Özçelik, İsmail, Tarih ve Metodolojisi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2014. Özçelik, İsmail, Devlet-i ‘Aliye’nin Taşra Yönetimi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2016, Taşkıran, Cemalettin, Geçmişten Günümüze Karabağ Meselesi, Genel Kurmay Basımevi, Ankara, 1995. Togan, Zeki Velidi, “Azarbaycan”, İslam Ansiklopedisi, c. 2, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1993. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt 2, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara,1972. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt. 3, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1972. Yıldırım, Dursun, Karabağ Dosyası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1990.