Railway Policies of Ottoman Empire at Second Constitutional Period 1908-1914

Yıl 2018, Cilt: 3 , 158 - 187, 16.10.2018

Nesrin Kanberoğlu

Öz

With
the modern and widespread use of railway in Europe, this new type of transport
had aroused curiosity in the Ottoman Empire and both the sultans and the
statesmen wanted to bring the railway network to the country for economic and
political reasons. However, the lack of sufficient capital, experience and
equipment to construct railway network led the invitation of foreign investors
that had the same meaning as opening the country to exploitation. The
administrators of constitutional period, who believed in the necessity of
railway network but were aware that this was a means of exploitation of the
Empire, wanted to continue this work differently from the policies of Sultan
Abdülhamid, but time and experience brought them to the similar point. Despite
the riots and wars had occurred, construction of the railways continued by making
concessions.    

Anahtar Kelimeler

Railway, Hicaz, Orient Express, II. Constitutional, Baghdad

Osmanlı Devleti’nin II. Meşrutiyet Dönemi Demiryolu Politikaları 1908-1914

Öz

Demiryolu
yapımı ve kullanımının, Avrupa’da modern ve yaygın hale gelmesi ile
taşımacılığın bu yeni hali Osmanlı Devleti’nde de merak uyandırmış, gerek
padişahlar gerekse devlet adamları ekonomik ve siyasi sebeplerden ülkeye
demiryolu ağını getirmek istemiştir. Ancak bunu yapabilmek için gerekli tecrübe
ve donanıma sahip olunmadığı gibi, yeterli sermayenin de mevcut olmaması,
yabancı sermayedarın davet edilmesine sebep olmuş, bu da bir nevi ülkeyi
sömürüye açmakla aynı anlama gelmiştir. Demiryolu ağının gerekliliğine inanan
ancak bunun ülkeyi sömürü aracı olduğunun bilincinde olan Meşrutiyet
idarecileri, Sultan Abdülhamid’in politikalarından farklı biçimde bu işi devam
ettirmek istemiş ancak zaman ve tecrübe onları da benzer bir noktaya
getirmiştir. Fakat ülkenin bekası ve demiryolu ağlarının örülebilmesi için,
çıkan isyan ve savaşlara rağmen taviz vererek de olsa demiryollarını inşa
ettirmeye devam etmişlerdir. 

Anahtar Kelimeler

Demiryolu, Hicaz, Şark Demiryolları, II. Meşrutiyet, Bağdat

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Ali Evrak Odası(BEO). Dâhiliye, Dördüncü Şube(DH.EUM.4.Şb.). Dâhiliye, İdare(DH.İD). Dâhiliye, Mektubi Kalemi(DH.MKT). Dâhiliye, Muhaberat-ı Umumiye İdaresi(DH.MUİ). Dâhiliye, Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü(DH.UMVM). Dâhiliye, Yedinci Şube(DH.EUM.7.Şb.). Hariciye, Londra Sefareti(HR.SFR.3). Hariciye, Siyasi(HR.SYS). İrade, Hususi(İ.HUS). İrade, Mabeyn-i Hümayun(İ.MBH). İrade, Meclis-i Umumi(İ.MLU). İrade, Sadaret(İ.A.). Meclis-i Vükela(MV). Sadaret, Kıbrıs(A}MTZ.KB). Sadaret, Mukavelenameler(A}DVN.MKL). Yıldız, Esas Evrakı(Y.EE). Zabtiye(ZB). Resmi Yayınlar II. Tertip Düstur, Cilt I. II. Tertip Düstur, Cilt III. II. Tertip Düstur, Cilt IV. II. Tertip Düstur, Cilt V. II. Tertip Düstur, Cilt VI. Süreli Yayınlar “German Railway Projects in Turkey”, The Times, 17 Nov, 1902. “The Baghdad Railway”, The Times, 22 Apr, 1903. “Strike On The Oriental Railways”, The Times, 19 Sep. 1908. “Turkey - Railway Strike Ended”, The Times, 22 Sep. 1908. “The Baghdad Railway”, The Times, 6 Feb, 1911. “France and Turkish Railways”, The Times, 11 Feb, 1911. “Hicaz Hattı”, Tanin, 26 Ağustos 1324 “Şark Demiryolları”, Tanin, 6 Eylül 1324. “Şark Demiryolları”, Tanin, 9 Eylül 1324. “Şark Demiryolları”, Tanin, 11 Eylül 1324. Sabah, 17 Temmuz 1900. Sabah, 21 Kasım 1900. Sabah, 16 Kasım 1907. Sebilü’r – Reşad, C.XII / 287, 1329. Kitap ve Makaleler Atilla, A. Nedim, İzmir Demiryolları, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir, 2014. Demiryolunun 150 Yıllık Yolculuğu, Demiryol İş, 2007. Earle, Edward Mead, Bağdat Demiryolu Savaşı, çev. Kasım Yargıcı, Milliyet Yayınları, 1972. Engin, Vahdettin, Rumeli Demiryolları, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1993. Engin, Vahdettin “Rumeli Demiryolu”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.35, 2008, ss.235-237. Georgeon, François, Sultan Abdülhamid, çev. Ali Berktay, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012. Gülsoy, Ufuk, Hicaz Demiryolu, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1994. Gülsoy, Ufuk, Kutsal Proje, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010. Hülagü, Metin, Hicaz Demiryolu, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul, 2008. Kuzucu, Kemalettin, “Balkanlar’da Son Osmanlı Padişahı: Sultan V. Mehmed Reşad’ın 1911 Yılındaki Rumeli Seyahati”, TURKSOSBİLDER, C.2, S.2, 2017, ss.1-39. Murat, Sedat, Levent Şahin, Dünden Bugüne İstanbul’da Ulaşım, İTO Yay, İstanbul, 2010. Ortaylı, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Alkım Yayınları, İstanbul, 2006. Özyüksel, Murat, Hicaz Demiryolu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000. Rohde, Hans, Asya İçin Mücadele - Şark Meselesi, çev. Binbaşı Nihat, Askeri Matbaa, İstanbul, 1932. Sarıaslan, Ümit, Demir Ağlardan Örümcek Ağlarına, Otopsi Yayınları, İstanbul, 2004. Satan, Ali, “Osmanlı Devri Demiryolu Kronolojisi”, Osmanlı’da Ulaşım, ed. Vahdettin Engin vd., Çamlıca Yay, İstanbul, 2012, ss.309-340. Satan, Ali, “Osmanlı’nın Demiryolu Çağına Girişi”, Osmanlı’da Ulaşım, ed. Vahdettin Engin vd., Çamlıca Yay, İstanbul, 2012, ss.209-218. Sovyet Devlet Arşivi Gizli Belgelerinde Anadolu’nun Taksim Planı, ed. E.E. Adamof, çev. Hüseyin Rahmi, Belge Yayınları, İstanbul, 1972. Turan, Tufan ,“Osmanlı – İspanyol Karadeniz Ticaret Müzakereleri ve İspanya’nın Karadeniz Ticaretine Girişi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/32 (2011), ss.252 – 271. Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1999), Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000. Yazıcı, Mustafa, Mudanya – Bursa Demiryolunun Yapımı ve İşletmesi (1873-1908), Nilüfer Belediyesi, Bursa, 2014.