Women's Missionaries of the American Board and Adapazarı Armenian Girls School

Yıl 2018, Cilt: 3 , 249 - 286, 16.10.2018

Resul Narin

Öz

The American Board missionaries showed a special interest in
places where the Greek and Armenian population were concentrated in the Ottoman
lands. With the time the Armenians became the main target mass, external
stations were formed in the various settlements where the Armenian population
were located. One of these stations was Adapazari, which had an important
Armenian population.

Missionaries have placed a special emphasis on the education
of girls who they see as potential Protestant mothers of the future. Their aim
was to increase the education of girls, to contribute to the growth of female
teachers, and to train  educated partners
for the missionary assistants and local teachers.

Adapazarı was one of the regions where Armenians lived in
the city of İzmit. The Board missionaries, who understood that they could
influence the Armenians there, accelerated their activities especially after
1840. They continued their missionary work with the churches and schools they
opened in Adapazarı. The Armenian Girls School, which opened in 1885, became
popular among all the board girls schools. Adapazarı Armenians, who had been
subjected to separatist ideas under the influence of American missionaries over
time, have betrayed the gathering they have lived in fraternity for centuries
and have been engaged in separatist activities.    

Anahtar Kelimeler

Adapazarı, Adapazarı Armenians, Women's Missionaries of the Board, ABCFM, Missionary Girls' Schools

Amerikan Board’un Kadın Misyonerleri ve Adapazarı Ermeni Kız Okulu

Öz

Amerikan
Board misyonerleri, Osmanlı topraklarında Rum ve Ermeni nüfusun yoğun olduğu
yerlere ayrı bir ilgi göstermişlerdi. Zamanla Ermenilerin asıl hedef kitle
haline gelmesiyle birlikte Ermeni nüfusun bulunduğu çeşitli yerleşim yerlerinde
dış istasyonlar teşkil edilmiştir. Bu istasyonlardan biri de önemli bir Ermeni
nüfusunu barındıran Adapazarı olmuştur.

Misyonerler, geleceğin potansiyel Protestan anneleri olarak
gördükleri kız çocuklarının eğitimine çok önem vermişlerdir. Amaçları kızların
eğitimini artırarak, bayan öğretmenlerin yetişmesine katkıda bulunmak ve
misyoner yardımcılarına ve yerli öğretmenlere okumuş eşler yetiştirmekti.

Adapazarı, İzmit sancağı içerisinde Ermenilerin yaşadığı
bölgelerden biriydi. Bölgedeki Ermenileri etkileyebileceklerini anlayan Board
misyonerleri özellikle 1840 yılından sonra buradaki faaliyetlerini
hızlandırmışlardır. Adapazarı’nda açtıkları kilise ve okullar ile misyonerlik
çalışmalarını sürdürmüşlerdir. 1885 yılında açtıkları Ermeni Kız Okulu ise
Board’un kız okulları içerisinde adından söz ettirir hale gelmişti. Zamanla
Amerikan misyonerlerinin de etkisiyle zararlı fikirlere bürünen Adapazarı
Ermenileri yüzyıllardır kardeşçe yaşadıkları topluma karşı gelmişler ve
ayrılıkçı faaliyetlerde bulunmuşlardır. 

Anahtar Kelimeler

Adapazarı, Adapazarı Ermenileri, Board’ın Kadın Misyonerleri, ABCFM, Misyoner Kız Okulları

Kaynakça

• BOA. A. MKT. MHM. 655/12 BOA. A. MKT. MHM. 655/16 BOA. DH. ŞFR. 186-61 BOA. DH. ŞFR. 513/59 BOA. DH. TMIK. M. 113/17 BOA. DH. TMIK. M. 136/23 BOA. DH. TMIK. M. 156-57 BOA. MF. MKT. 598/36 BOA. ŞD. 1562/24 BOA. Y. PRK. UM. 67/99 BOA. Y. A. RES. 103/90 BOA. Y. A. RES. 107/46 BOA. ŞD. 1573/5 BOA. MF. MGM. 1/62 BOA. DH. MKT. 85/12 BOA. MF. MGM. 9/10 BOA. ŞD. 2640/5 Akgün, Seçil, “Amerikalı Misyonerlerin Ermeni Meselesindeki Rolü”, Atatürk Yolu, Mayıs 1988, yıl:1, sayı:1, s.1-13 Alan, Gülbadi, Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyoner Okullarının Ermenilere Bakışı (1820-1914), Erciyes Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 1997 Aydın, Mithat, “Amerikan Protestan Misyonerlerinin Ermeniler Arasındaki Faaliyetleri ve Bunun Osmanlı-Amerikan İlişkilerine Etkisi”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:19, Yıl:2006, s.79-122. Cuinet, Vital, İzmit Mutasarrıflığı, Çev. Pelin Koç, Demkar Yayınları, İstanbul, 2012. Dalyan, Murat Gökhan, “Amerikan Misyonerliğinde Kadın ve Kadının Rolü (Ortadoğu Örneği)”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literatureand History of Turkishor Turkic Volume 6/2, Spring 2011, s.341-358 Danacıoğlu Tamor, Esra, “Karşılaştırmalı bir Perspektiften 19. Yüzyılda Çin ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Protestan Misyoner Faaliyetleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: V, Sayı:12, Yıl 2006/Bahar, s.3-20 Danacıoğlu, Esra, “Osmanlı İmparatorluğunda Amerikan Board Okulları ve Ermeniler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: III Sayı:9-10 Yıl:1999-2000, s.131-145 İpek, Nurdan, Armaş Ermenileri, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli, 2004 İskefiyeli, Zeynep, “Misyonerliğe Adanmış Bir Ömür: Joseph Kingsbury Greene”, History Studies, Volume 5, Issue 4, Special Issue on Lausanne, July 2013, s. 281-300 İskefiyeli, Zeynep, “XIX Yüzyılın İkinci Yarısında Bir Amerikan Misyonerinin Gözüyle İzmit ve Çevresi”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi/kültürü Sempozyumu IV, Cilt:1, Kocaeli, 2018, ss.653-672 Johnson, Brian, “The Forgotten Garden”, Buluşma, Sayı:3, Ocak-2010, s.18-22. Karpat, Kemal H.,Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, Çev. Bahar Tırnakcı, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2003 Kocabaşoğlu, Uygur, “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Okulları”, Osmanlı, Cilt:5, Editör: Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s.340-349 Köker, Osman, Orlando Carlo Calumeno Koleksiyonu’ndan Kartpostallarla 100 yıl önce Türkiye’de Ermeniler, Cilt:1, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul, 2005 Küçük, Mehmet Alparslan, “Anadolu’da Protestan Ermeni Milleti’nin Oluşumu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:50, Sayı:2, 2009, s.153-186 Linder, Fay, The History of Üsküdar American Academy 1876-1996, Ayhan Matbaası, İstanbul, 2000 Narin, Resül, Sakarya Türkmen-Manav Tarihi Yedi Asırlık Bir Tarih, Sakarya Yerel Kültür Derneği Yay., Sakarya, 2018, Narin, Resül- KONUKÇU, Enver, Serdivan Tarihi, Serdivan Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2013. Nergaraian, Garabed, A Brief History of the Beginning Missionary Work in Nicomedia, Waynesboro, 1885 Öney, Celal, “Ermeni Meselesinin Oluşumunda ABD’nin Rolü Nasıl Başlamıştır?”, History Studies ABD ve Büyük Ortadoğu İlişkileri Özel Sayısı/ Relationships of the USA and The Great Middele East Special Issue 2011, s.229-244. Öztürk, Ayhan, “Amerikan Board’ın Kuruluşu, Teşkilatlanması ve Osmanlı Devleti’nde Kurduğu Misyonlar”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:23, yıl:2007/2, s.63-74 Richter, Julius, A History of Protestant Missions in the Near East, Edinburgh and London 1910 Selvi, Haluk, “Ermeşe (Akmeşe) Manastırı ve Ermeni Olaylarındaki Yeri”, ASAM Türkiye II Kongresi, ASAM Yayınları, Ankara, 2007 Sezer, Ayten, Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923-1938), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1999 Sheldon Marion E., The Armenian Girls’ High School in Adabazar, Turkey, Boston, tarihsiz Stone, Frank Andrews, “Holyoke Dağı’nın Ağrı Dağı Topraklarına Etkisi” Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi Journal of Philosophy- Science Research, (Çev: Ayşe Aksu) Sayı:16, Ekim 2009, s.301-319 Stone, Frank Andrews, Academias For Anatolia A Study of the Rationale, Program, And Impact of the Educational Institutions Sponsored by the American Board in Turkey, 1830-1980,, University Press of America, New York, 1984 Strong, William E.,TheStory of TheAmerican Board (An Account of the First HundredYears of theAmerican Board of Commissioners For Missions),The Pilgrim Press, Boston, New York, Chicago 1910. The Missionary Herald American Board of Commissionersf or Foreign Missions, Vol: XLII, Press of T. R. Marvin, Boston, 1846 The Missionary Herald American Board of Commissioners for Foreign Missions, Vol: XLVIII, Press of T. R. Marvin, Boston, 1852 The Missionary Herald American Board of Commissioners for Foreign Missions, Vol: LVIII, Press of T. R. Marvin& Son, Boston, 1862 The Missionary Herald American Board of Commissioners for Foreign Missions, Vol: LXII, Printed at the Riverside Press, Cambridge, 1866 The Missionary Herald, American Board of Commissioners for Foreing Missions, Vol:LXXXVII, Press of Samuel Usher, Boston, 1891 The Missionary Herald American Board of Commissioners for Foreing Missions, Vol: XCII, Prees of Samuel Usher, Boston, 1896 The Missionary Herald American Board of Commissionersfor Foreing Missions, Vol: XCIV, Beacon Press, Boston, 1898 Tozlu, Necmettin, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Misyoner Okulları”, Osmanlı, Cilt:6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s.329-339 Yetkinel, Cemal, “İstanbul’da bir Cemaatin Doğuşu: William Goodell ve Amerikan Protestan Misyonu”, Akademik Ortadoğu, Cilt:3, Sayı:1, 2008, s.133-164 Yıldız, Özgür, “İzmit’te (Nicomedia) Amerikan Misyoner Faaliyetleri”, Gazi Akademik Bakış, Cilt:5, Sayı:10, Yaz-2012, 97-111 http://www.dlir.org/archive