Osmanlı Devleti’nde Demokratikleşme ve Kanun-ı Esasi’nin Demokratik Hüviyeti

Yıl 2018, Cilt: 3 , 364 - 379, 16.10.2018

Hakan Türkkan

Öz

Fransız İhtilali ile başta Avrupa olmak üzere
tüm dünyayı etkisi altına alan demokratikleşme düşüncesinin Osmanlı devlet ve
toplumunu da etkilememesi düşünülemezdi. Osmanlı devlet adamı ve aydını tanıdığı
ve Avrupa’nın ilerlemesinin sebebi olduğunu düşündüğü demokrasi kurum ve
kavramlarını Osmanlı Devleti’nin kurtuluşu için bir araç olarak kullanmaya
çalışmıştır. Ancak demokrasi Osmanlı Devleti için daima bir mücadele sahası
olmuş ve özellikle egemenliğin kaynağının ilahî mi yoksa beşerî mi olduğu
noktasında düğümlenmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde yaklaşık bir asır
boyu verilen demokrasi mücadelesi ve nihayet Kanun-ı Esasi ile gelinen nokta,
dönemin şartları göz önünde bulundurularak değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Demokratikleşme, Anayasa, Kanun-ı Esasi, Hüviyet

Democratization in the Ottoman Empire and Democratic Identity of Kanun-ı Esasi

Öz

It was unthinkable that the idea of
democratization which influenced the whole World, especially Europe, with the
French Revolution, did not affect the Ottoman State and society. The Ottoman
statesman and highbrowed people tried to use the democracy institutions and
concepts which are recognized as the reason fort he progress of Europe as a
means of the liberation of the Ottoman State. However, democracy had always
been a struggle for the Ottoman State, and especially it was discussed whether
the source of the sovereignty is divine or human. İn this study, democracy
struggle for about a century in the Ottoman Empire and eventually the point
arrived at with Kanun-ı Esasi was evaluated by considering the period
conditions. 

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Democratization, Constitution, Kanun-ı Esasi, İdentity

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri BOA, HAT, 230/12840.
• Kitaplar ve Makaleler Ahmet Midhat Efendi, Üss-i İnkılab, İstanbul: Takvim-i Vekayii Matbaası, 1295, s.346. Ahmet Mithad, “Kanun-ı Esasi (Hakkında Bir İki Söz)” , İttihad, No: 110, 25 Aralık 1876 (13 Kanunuevvel 1292), s.1. Ahmet Mithad, “Kanun-ı Esasi (Hakkında Bir İki Söz)”, İttihad, No: 112, 29 Aralık 1876 (18 Kanunuevvel 1292), s.1. Akşin, Sina, “Sened-i İttifak İle Magna Carta’nın Karşılaştırılması”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 16, Sayı 27, 1992, s. 116, 123. Akşin, Sina, “Fransız İhtilalinin II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri Üzerine Bazı Görüşler”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.49, S.3, 1994, s. 23-29. Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003. Celaleddin Arif Bey, Hukuk-ı Esasiye, C. 2, İstanbul: Matbaa-i Hukukiye, 1329. Flanz, Gisbert H., XIX. Asır Avrupa’sında Anayasa Hareketleri, Şerif Mardin (çev.), Ankara: AÜSBF. Yayınları, ty. Güzel, Mehmet Nuri, “Antik Demokrasi ve Modern Demokrasi Kavramlarının Kuvvetler Ayrılığı İlkesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, DÜHFD, C. 23, Sayı 38 Yıl, 2018, s. 205-231. Hürriyet, “Hürriyet”, No:58, 2 Ağustos 1869, s.1 İbrahim Müteferrika, Sad. Ömer Okutan, Milletlerin Düzeninde İlmî Usuller, MEB Yay., İstanbul 2000. Kaya Kılıç Selda, Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet’e Geçiş ve İlk Anayasanın Hazırlanması, Ankara: Berikan Yayınevi, 2010. Kuran, Ercüment, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İnsan Hakları ve Sadık Rifat Paşa (1807-1857), Türkiye’nin Batılılaşması ve Milli Meseleler, Ankara: TDV Yayınları, 1994, s. 135-140. Kurye’den naklen; Mecmua-i Maarif, “Nutk-u Hazreti Şehriyari”, No: 54, 18 Mayıs 1868 (25 Muharrem 1285), s.1. Mardin, “Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C. 1, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002. Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002. Namık Kemal, “Şiir ve İnşa”, Hürriyet, No:11, 7 Eylül, 1868, s.4. Ortaylı, İlber Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara 2008. Perin, Cevdet, Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Pulhan Matbası, 1946. Savcı, Bahri, “Osmanlı Türk Reformlarının (Islahat Hareketlerinin) Bir Batı Demokrasisi Doğurma Çabaları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.21, S. 1, Ankara 1966, s. 107-124. Türkkan, Hakan, “Osmanlı Devleti’nde Modern Anayasal Hareketlerin Başlangıcı ve Osmanlı Anayasa Düşüncesine Rigas Ferrios’un Etkisi”, History Studies, C.5, S.4, 2013, s. 221-231. Türkkan, Hakan, Osmanlı Devleti’nde Anayasa Düşüncesinin Gelişimi ve Kanun-ı Esasi Tartışmaları, Yayınlanmamış Doktora Tezi,Sakarya Üniversitesi SBE, Sakarya 2014. Ülken, Hilmi Ziya, “Türkiye’nin Modernleşmesi ve Bu Hareketin Öncüleri Olan Türk Düşünürleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.11, Sayı 1, (1963).