Turkish-American Relations in the Process of Breaking Diplomatic Relations to Strategic Partnership (1917-1945)

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 2, 1 - 50, 14.11.2018

Gürbüz Arslan

Öz

The
aim of this study is to explain the course of Turkish-American relations, which
started in 1917 and started to be transformed into a strategic partnership as
of 1946, and the factors affecting the political and economic developments,
problems and strategic partnerships in this period.

In
the first part of the study, Turkish-American relations in the Ottoman Empire
period were briefly mentioned and information was given about cutting of
diplomatic relations. In the second chapter, the Turkish-American relations in
the period of Mustafa Kemal Atatürk, in which the formal relations were resumed
and developed, were examined. In the last chapter, the two countries act
according to their national interests and the relations begin to gain a new
dimension. Turkish-American relations during World War II.

The
sources of the study consist of archival documents, books, articles, press and
parliamentary minutes.

Anahtar Kelimeler

Turkish-US Relations, Ottoman State, United States, Missionary, Lausanne Conference, Ataturk, World War II

Diplomatik İlişkilerin Kesilmesinden Stratejik Ortaklığa Giden Süreçte Türk-Amerikan İlişkileri (1917-1945)

Öz

Bu çalışmanın
amacı 1917 yılında kesilen, 1927 yılında yeniden başlayan, 1946 yılı itibariyle
de stratejik ortaklığa dönüşme yolunda ilerleyen Türk-Amerikan ilişkilerinin
seyrini, bu süre zarfı içesinde yaşanan siyasi ve ekonomik gelişmeleri,
sorunları ve stratejik ortaklığa ortam hazırlayan faktörleri izah etmektir.

Çalışmanın birinci
bölümünde, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’ndeki Türk-Amerikan ilişkilerinden kısaca
bahsedilerek, diplomatik ilişkilerin kesilmesi hakkında bilgi verilmiştir. İkinci
bölümde resmi ilişkilerinin yeniden başladığı ve geliştirildiği Mustafa Kemal
Atatürk Dönemi’ndeki Türk-Amerikan ilişkileri incelenmiştir. Son bölümde ise
iki ülkenin kendi ulusal çıkarlarına göre hareket ettiği ve ilişkilerin yeni
bir boyut kazanmaya başladığı II. Dünya Savaşı yıllarındaki Türk-Amerikan
münasebetleri ele alınmıştır.

Çalışmanın
kaynaklarını dönem ile ilgili arşiv belgeleri, kitap, makale, basın ve meclis
tutanakları oluşturmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Türk-ABD İlişkileri, Osmanlı İmparatorluğu, Amerika Birleşik Devletleri, Misyonerlik, Lozan Konferansı, Atatürk, İkinci Dünya Savaşı

Kaynakça

• BOA, DH.EUM.AYŞ, 22, 15. BOA, DH.ŞFR.103-185. BCA, 30-18-1-1 /5-17-15. BCA, 30-10-0-0 / 1-3-1 BCA, 30-10-0-0 / 267-801-17 BCA, 30-10-0-0 / 267-802-2 BCA, 30-10-0-0 / 268-804-4 BCA, 30-18-1-1 / 23-9-12 BCA, 30-18-1-1 / 24-33–2 BCA, 30-18-1-1 / 27-76-2 BCA, 30-18-1-1 / 28-25-2 BCA, 30-18-1-1 / 30 58-16 BCA, 30-18-1-2 / 1-11–22 BCA, 30-18-1-2 / 3-21-6 BCA, 30-18-1-2 / 16-85-11 BCA, 30-18-1-2 / 32-74-9 BCA, 30-18-1-2 / 44-29-15 BCA, 30-18-1-2 / 51-3-15 BCA, 30-18-1-2 / 86-37-17
• Foreign Relations of The United States (FRUS) FRUS, 1917, Supplment I, Document 104. FRUS, 1917, Supplment I, Document 159. FRUS, 1917, Supplment I, Document 833. FRUS, 1917, Supplment I, Document 138. FRUS, 1923, Volume II, Document 890. FRUS, 1923, Volume II, Document 898. FRUS, 1923, Volume II, Document 962. FRUS, 1927, Volume III, Document 745. FRUS, 1927, Volume III, Document 763. FRUS, 1928, Volume III, Document 773. FRUS, 1928, Volume III, Document 776. FRUS, 1928, Volume III, Document 784. FRUS, 1929, Volume III, Document 897. FRUS, 1929, Volume III, Document 902. FRUS, 1929, Volume III, Document 911. FRUS, 1929, Volume III, Document 912. FRUS, 1929, Volume III, Document 913. FRUS, 1929, Volume III, Document 916. FRUS, 1930, Volume III, Document 785. FRUS, 1931, Volume II, Document 1102. FRUS, 1934, Volume II, Document 786. FRUS, 1934, Volume II, Document 778. FRUS, 1938, Volume II, Document 862. FRUS, 1938, Volume II, Document 864. FRUS, 1940, Volume III, Document 891. FRUS, 1941, Volume III, Document 881. FRUS, 1941, Volume III, Document 911. FRUS, 1941, Volume III, Document 927 FRUS, 1941, Volume III, Document 929. FRUS, 1941, Volume III, Document 941. FRUS, 1941, Volume III, Document 1001. FRUS, 1941, Volume III, Document, 1032. FRUS, 1943, The Conferences at Cairo and Tehran, Document 424. FRUS, 1943, The Conferences at Cairo and Tehran, Document 456. FRUS, 1943, The Conferences at Cairo and Tehran, Document 509 FRUS, 1944, Volume V, Document 879. FRUS, 1944, Volume V, Document 886. FRUS, 1944, Volume V, Document 968. FRUS, 1944, Volume V, Document 887. FRUS, 1944, Volume V, Document 891. FRUS, 1944, Volume V, Document 904. FRUS, 1944, Volume V, Document 938. FRUS, 1944, Volume V, Document 940. FRUS, 1944, Volume V, Document 965. FRUS, 1944, Volume V, Document, 967. FRUS, 1944, Volume V, Document 968. FRUS, 1945, Volume VIII, Document 1191. FRUS, 1945, Volume VIII, Document 1196. FRUS, 1945, Volume VIII, Document 1253. FRUS, 1945, Volume VIII, Document 1271. FRUS, 1945, Volume VIII, Document 1242. FRUS, 1945, Conferences at Malta and Yalta, Document 394. FRUS, 1945, Conferences at Malta and Yalta, Document 451
• Kitaplar Arcayürek, Cüneyt, İkinci Dünya Savaşı ve İki Cephede Türkiye, İstanbul 2010. Armaoğlu, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Ankara 1991. ---------------------, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1990), Cilt I, İstanbul 1994. Arslan, Gürbüz, Şükrü Saraçoğlu’nun Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri (1886-1953), Ankara 2017. Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Anılar (1939-1954), İstanbul 1977. Bilge, Suat, Güç Komşuluk (Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri 1920-1964), Ankara 1992. Bulut, Semih, Türk Amerikan İlişkileri (1923-1938), Ankara 2010. Erhan, Çağrı, Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İstanbul 2015. Gönlübol, Mehmet, vd, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Ankara 1996. Kurat, Akdes Nimet, Türk Amerikan Münasebetlerine Kısa Bir Bakış (1800-1959), Ankara 1959. Önder, Zehra, II. Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası, çev. Leyla Uslu, İstanbul 2010. Sander, Oral-Fişek, Kurthan, ABD Dışişleri Belgeleriyle Türk-ABD Silah Ticaretinin İlk Yüzyılı (1829-1929), İstanbul 1977. Sonyel, Salahi R, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt I, Ankara 1995. Sonyel, Salahi R, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt II, Ankara 1991. Şafak, Nurdan, Osmanlı-Amerikan İlişkileri, İstanbul 2003. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü, Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl, İkinci Dünya Savaşı Yılları (1939-1946), Ankara 1973. Ulman, Haluk, Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri (1939-1947), Ankara 1961. Yalçın, Durmuş, vd.,Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Cilt I, Ankara 2000.
• Makaleler Armaoğlu, Fahir, “İkinci Dünya Harbinde Türkiye”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, (1958), s.139-179. -------------------, “Türkiye’deki Amerikan Okulları Krizi 1927-1928 (Bir Laiklik-Milliyetçilik Olayı)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 13, Sayı 37, (1977), s.1-29. -------------------, “Amerikan Belgelerinde Lozan Konferansı ve Amerika”, Belleten, Cilt LV, Sayı 213, (1991), s.483-527. -------------------, “Atatürk Döneminde Türk-Amerikan İlişkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XII, Sayı 38, (1997), s.631-647. Dilek, Mehmet Sait, “Büyük Güçlerin Politikaları ve Briand-Kellogg Paktı”, Uluslararası İlişkiler Akademik Dergi, Cilt 10, Sayı 37, (2013), s. 145-169. Ekinci, Necdet, “ABD Arşiv Belgeleri ve Değişen Dünya Siyasal Konjonktürünün Işığında Mac Arthur’un Türkiye Ziyareti ve İkinci Dünya Savaşı Sonrası Türk-Amerikan İlişkilerine Olumlu Etkisi”, Yeni Türkiye, Sayı 44, (2002), s.510-516. Ezer, Feyzullah, “ABD Genelkurmay Başkanı General Mac Arthur'un Türkiye’yi Ziyareti ve Atatürk-Mac Arthur Görüşmesi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 22, Sayı 2, (2012), s.93-99. Güler, Yavuz, “Osmanlı Devleti Dönemi Türk-Amerikan İlişkileri (1795-1914)”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, (2015), s.227-240. Karakaş, Nuri, “Amerikan Ödünç Verme ve Kiralama Yardımlarında Türkiye”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt XXIV, Sayı 1, (2009), s.21-52. Köprülü, Orhan, “Tarihte Türk-Amerikan Münasebetleri”, Belleten, Cilt LI, Sayı 2000,(1987), s.927-947. Kurat, Akdes Nimet, “Berberi Ocakları ile ABD Münasebetleri (1774-1916)” Ankara Üniversitesi, D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, (1964), s.175-213. Kurat, Akdes Nimet, “Türkiye ile ABD Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Vesikaları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 8, (1967), s.287-371. Özgiray, Ahmet, “Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri Arasındaki Siyasi İlişkiler (1923-1938)” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XV, Sayı 43, (1999), s.53-73. Soysal, İsmail, “Türk-Amerikan Siyasal İlişkilerinin Ana Çizgileri”, Belleten, Cilt XLI, Sayı 162, (1977), s.258-276. ……………………., “Cevat Açıkalın‟ın Anıları”, Belleten, Cilt LVI, Sayı 217, (1992), s.985-1079. Şimşir, Bilal N, “Türk-Amerikan İlişkilerinin Yeniden Kurulması ve Ahmet Muhtar Bey'in Washington Büyükelçiliği (1920- 1927)”, Belleten, Cilt XLI, Sayı 162, (1997), s.277-356. Yavuz, Bige Sükan, “Fransız Arşiv Belgelerinin Işığında Chester Demiryolu Projesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 24, (1999), s.527-561. Yaylalıer, Dinç, “Lozan Konferansından Sonra Türk-Amerikan İlişkileri”, Türk Yurdu, Cilt 19, Sayı 144, (1999), s.36-42. Yüksel, Yurdagül, “Atatürk ve Roosevelt”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 15, Sayı 44, (1999), s.777-784.
• Gazeteler Cumhuriyet, 20 Ocak 1929. Cumhuriyet, 2 Ekim 1929. Cumhuriyet, 8 Ekim 1931. Cumhuriyet, 26 Eylül 1932. Cumhuriyet, 4 Mart 1933. Cumhuriyet, 11 Kasım 1938. Cumhuriyet, 2 Nisan 1939. Cumhuriyet, 1-4 Şubat 1941. Cumhuriyet, 19 Haziran 1941. Cumhuriyet, 10 Ekim 1941. Cumhuriyet, 4-13 Şubat 1945. Cumhuriyet, 7 Nisan 1945. Cumhuriyet, 16 Temmuz 1945. Cumhuriyet, 3 Kasım 1945. Cumhuriyet, 8 Kasım 1945. Cumhuriyet, 6 Aralık 1945. Cumhuriyet, 21 Aralık 1945. Cumhuriyet, 8 Kasım 1951. Ulus, 3 Nisan 1934. Ulus, 23 Haziran 1936. Ulus, 11 Kasım 1938. Ulus, 2 Eylül 1939. Ulus, 29 Ekim 1940. Ulus, 5 Aralık 1941. Ulus, 8 Aralık 1941 Ulus, 8 Aralık 1943. Ulus, 21 Nisan 1944. Ulus, 3 Ağustos 1944. Ulus, 4 Ocak 1945. Ulus, 24 Şubat 1945. Ulus, 22 Mart 1945 Ulus, 26 Haziran 1945.
• Meclis Tutanakları TBMM Zabıt Ceridesi, III. Devre, VII, İnikat 27, (19 Ocak 1929). TBMM Zabıt Ceridesi, III. Devre, Cilt XVIII, İnikat 46, (12 Nisan 1930). TBMM Zabıt Ceridesi, IV. Devre, IX, İnikat 59, (4 Haziran 1932). TBMM Zabıt Ceridesi, IV. Devre, XII, İnikat 24, (14 Ocak 1933). TBMM Zabıt Ceridesi, IV. Devre, XXI, İnikat 34, (2 Nisan 1934). TBMM Zabıt Ceridesi, VI. Devre, III, İnikat 27, (16 Haziran 1939). TBMM Zabıt Ceridesi, VII. Devre, XV, İnikat 19, (3 Ocak 1945). TBMM Zabıt Ceridesi, VII. Devre, XVIII, İnikat 78, ( 25 Haziran 1945). TBMM Zabıt Ceridesi, VII. Devre, XV, Olağanüstü İnikat, ( 23 Şubat 1945).
• Tezler Bulut, Semih, Atatürk Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri (1923-1938), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2008.