Balkan Tarihi’nin XIX. Asrında Yaşanan Bir Sorun: Adanmış Manastırlar Meselesi

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 51 - 78, 23.03.2019

Hadi Belge

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda
manastır topluluklarının yoğun olarak bulunduğu Aynaroz Dağı, Kudüs-i Şerif ve
Sina Dağı (Mısır) gibi yerler için Eflak-Boğdan hususi bir önem arz ediyordu.
Zira sözü edilen manastırların bu topraklarda vakıf arazileri bulunmaktaydı.
Birçoğu Hristiyanlık tarihinin önemli isimlerine adanarak kurulmuş olan bu
manastırlar, görevlendirdikleri özel memurlar marifetiyle, kendileri için
tahsis edilmiş olan bu arazilerin gelirlerini devşirmekteydiler. Eflak-Boğdan
idaresinin Fenerli Rumlara emanet edildiği dönemde ise adanmış kilise ve
manastırlara ayrılan araziler, tüm Memleketeyn topraklarının neredeyse %11’ini
teşkil edecek kadar genişlemişti. Ancak bu tablo, 19. yüzyılın siyasal
şartlarının da etkisiyle değişmeye başlamıştır. Bu anlamda Fransa’nın destek
verdiği Alexandru Ioan Cuza’nın Eflak-Boğdan Voyvodası olması bir kırılma
olarak kabul edilebilir. Nitekim Prens Cuza’nın söz konusu arazileri kamulaştırmaya
yönelik politikası Memleketeyn Emareti ile Rum Patrikhanesi’nin sözcülüğündeki
Ortodoks mabetleri arasında büyük bir tartışmaya neden olmuştur. Bu çalışmada,
bugüne kadar Osmanlı boyutu ve arşiv belgeleri yönünden değerlendirilmemiş olan
“Adanmış Manastırlar Sorunu” ele alınacak, bu suretle Osmanlı Devleti’nin gerek
Hristiyan tebaası ile ilgili hassasiyetleri gerekse Balkan ülkeleri ile ilgili
politikaları tahlil edilecektir. Bununla birlikte kutsal yerler ile ilgili
meselelerin savaş bahanesi sayılabildiği bir çağda, benzer bir sorun ile karşı
karşıya kalan Devlet-i Aliyye’nin, bu sorunun çözümünde nasıl bir yol takip
ettiği incelenecektir.      

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Balkan Tarihi, Eflak-Boğdan, Alexandru Ioan Cuza, adanmış manastırlar

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi BOA.A.DVN.149/30 BOA.A.MKT.UM.260/97 BOA.HAT.1140/45374.B BOA.HAT.1143/45454 BOA.HAT.1143/45454-D BOA.HAT.1145/45505 BOA.HAT.1153/45746 BOA.HAT.779.36494.A.1 BOA.I.MMS.6/198 BOA.İ.HR.204/11717 BOA.İ.HR.205/ 11759 BOA.İ.HR.206/11869 BOA.İ.HR.217 /12576 BOA.İ.HR.2176/12561 BOA.İ.HR.333/21447 BOA.Y.EE. 41/118
• Kitap ve Makaleler Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi (1789–1914), VII. Dizi-Sa. 169, TTK Yayınları, Ankara 1997 Atalay, Bülent, “Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin Siyasi Faaliyetleri”, Türkler, Cilt 13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002 Birbudak, Togay Seçkin, Romanya’nın Bağımsızlığını Kazanması, Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2014 Belge, Hadi, 19. Yüzyıl Osmanlı Taşra İdaresinde Aynaroz Manastırları, Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2018 Curzon, Robert, Visits To Monataries In Levant, The Library Of Unıversity Of Calıfornıa Los Angeles, London 1849 Çiftçi, Cafer, “Bâb-ı Âlî’nin Avrupa’ya Çevrilmiş İki Gözü: Eflak ve Boğdan’da Fenerli Voyvodalar (1711-1821)”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 7, Sayı 26 (Yaz 2010), s. 27-48. Ekinci, E. Buğra, “Osmanlı İdaresinde Adem-i Merkeziyet ve İmtiyazlı Eyaletler”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, (6), 2008, s.7-84. Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Cilt 1, Ankara Üniversitesi-Hukuk Fakültesi Yayınları-TTK Basımevi, Ankara 1953 Iordachi, Constantin, Entangled Histories of the Balkans, Ed. R. Daskalov and T. Marinov, Volume I, Brill, Boston 2013 Jelavich, Barbara, Russia and the Formation of the Romanian National State, 1821-1878, Cambridge Universty Press, London 2009 Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi-18. ve 19.Yüzyıllar, (Çev. İ. Durdu vd.), 1.Cilt, Küre Yayınları, İstanbul 2007 Kapıcı, Özhan, “Prens Kuza’dan Prens Karl’a: 1866 Romanya Krizi Karşısında Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu”, Hacettepe Üniversitesi-Edebiyat Fakültesi Dergisi, 32 (2), 2015, s.120-154. Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, XIII. Dizi, I. (16-e6), TTK Yayınları, Ankara 2010 Karpat, Kemal, “Eflak”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayınları, Cilt10, İstanbul 1994 Kellogg, Frederick, The Road to Romanian Independence, Purdue University Press, Indiana 1995 Mount Athos:Microcosm of the Christian East, (Ed. Graham Speake; Kallistos Ware), Peterlang, Bern 2012 Negrut, Paul, The Development of the Concept of Authority within the Romanian Orthodox Church during the Twentieth Century, Unpublished Ph.D. Thesis, Brunel University (Supervised at London Bible College an Associated Institution of Brunel University), July 1994 Nojea, Traian, “Secularization of Monastic Estates (1863) Some Legal – Historical Aspects”, Teologia, 66 (1), 2016, pp. 155-175. Ortaylı, İlber, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi”, Türkler, Cilt 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002 Pamuk, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, 2.Bs., Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018 Tozer, H. Fanshawe, Researches In The Highlands Of Turkey, Including Visits To Mounts Ida, Athos, Olympus And Pelion, To The Mirdite Albanians, And Other Remote Tribes, Charleston: Biblio Life, (1869 Yılının Tıpkı Basımı), 2009 Tutuianu, Ion, “The Romanian - Greek Litigation Regarding the Dedicated Monasteries Wealth, from 1821 until the Secularization”, Acta Universıtatıs Danubıus, 8 (2), 2015, pp.48-59. Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1994), Filiz Kitabevi Yayınları, İstanbul 1995 Uygur, Fatma, “1857 Eflak ve Boğdan Seçimlerine Fransız Müdahalesi ve Sonuçlarına Dair Bir Araştırma”, Otam, Sayı 42, Güz 2017, s.169-186.