An Outstanding Example of Central Anatolia to Central Asian Stone Sculptures: İnönü Stone Statue

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: Söğüt Özel Sayısı, 1 - 20, 29.12.2019

Nurfeddin Kahraman Refik Arıkan , Mehmet Can Çetin

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.666602

Öz

Death depends on the culture to which it belongs is one of the most important events of human being, where life ends or a new life begins. When we examine the history of humanity, death is accepted as a transition to a new life, and this situation also manifested in the form of deadly burials. The rooms of the tombs seen among the Turks and the sculptures erected for the measurements can be considered as a reflection of this. In this respect, tombs and grave stones are valuable for historical documents in terms of presentation of Turkish culture.
While living in Central Asia, the Turks created their own civilization and transferred these experiences to places where they traveled with migrations. Although changes in time, place and belief differentiate the practices of the Turkish civilization of Central Asia, it seems possible to follow cultural traces in terms of historical continuity.
While the human-shaped stone sculpture that we found in the central cemetery of İnönü district in Eskişehir occupies an important position in the name of bearing the traces of the cultural climate of Central Asia; it is also important for the history of colonization of the Turks in Anatolia. Despite the presence of human made stone sculptures or balbals in various parts of Anatolia, these are usually made by scraping the stone. However, the stone sculpture we have found is very similar to the examples of Central Asia. In addition to this, another feature that makes our results outstanding is the fact that this is the first discovery in Western Anatolia. In addition, examples were also found in field research conducted in the region to corroborate this conclusion.

Anahtar Kelimeler

İnönü, Human Shaped Stone Sculpture, Balbal, Turkish Culture

Orta Asya Taş Heykellerine Anadolu’dan İstisnai Bir Örnek: İnönü Taş Heykeli

Öz

Ölüm, ait olduğu kültüre göre; hayatın sona erdiği ya da yeni bir hayatın başladığı, insana dair en önemli olaylardan biridir. İnsanlık tarihine bakıldığında ölüm daha çok yeni bir yaşama geçiş olarak kabul görmüş olup bu durum ölüyü defnetme şekillerinde de kendini göstermektedir. Türklerde görülen mezar odaları ve ölüler için dikilen heykeller bunun bir yansıması olarak kabul edilebilir. Bu açıdan mezarlar ve mezar taşları Türk Kültürü’nü somutlaştıran ve günümüze taşıyan kıymetli tarih hazinelerimizdendir.
Türkler, Orta Asya’da yaşadıkları zaman zarfında kendilerine ait bir medeniyet oluşturmuşlar ve göçlerle birlikte gittikleri farklı coğrafyalara bu tecrübelerini taşımışlardır. Her ne kadar değişen zaman, mekân ve inanç koşulları Orta Asya Türk Medeniyeti’ne dair uygulamaları farklılaştırsa da tarihî devamlılık açısından kültürel izleri takip etmek mümkün görünmektedir.
Eskişehir’in İnönü İlçesi merkez mezarlığında tespit ettiğimiz insan şekilli taş heykel, Orta Asya kültür ikliminin izlerini taşıması adına önemli bir yere sahipken; Türklerin Anadolu’ya yerleşme tarihleri açısından da ehemmiyetlidir. Anadolu’nun çeşitli yerlerinde insan şekilli taş heykel ya da balballara rastlanmasına rağmen; bunlar genelde taşa kazınarak yapılmışlardır. Ancak tespit ettiğimiz taş heykel form itibari ile Orta Asya örneklerine çok benzemektedir. Bunun yanında bulgumuzu istisnai hale getiren başka bir özellik de Kuzeybatı Anadolu’da bu konudaki ilk bulgu olmasıdır. Bunun yanında bölgede yürüttüğümüz saha incelemeleri ile bu tespiti güçlendirecek farklı örneklere de rastlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İnönü, İnsan Şekilli Taş Heykel, Balbal, Türk kültürü

Kaynakça

• Aksoy, Mustafa, “Makedonya’da Balballar, İskitler-Türkler”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, (2011), s. 9-13. Aksoy, Mustafa, Tarihin Sessiz Dili Damgalar, Yeni Ufuklar Derneği Yayını, İstanbul 2014, Aksoy, Mustafa-Zencirkaya, Ayfer, “Arapgir’de Bazı Maddi Kültür Eserleri ve Damgalar”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, ( 2017), s. 39-45. Arıkan, Refik-Çetin, Mehmet Can, “Bilecik Çevresindeki Ahi Zaviyeleri ve Teşkilatının Osmanlı Devletinin Kuruluşundaki Rolleri”, Uluslararası IV. Ahilik Sempozyumu, (27-29 Eylül 2018), Nehir Matbaacılık, Kırşehir 2019, s.633-647. Ayhan, Ramazan, 30.07.2018 (Kişisel Görüşme), İnönü. Berkli, Yunus, “Ardahan-Çıldır Çevresinde Heykel Biçimli Mezar Taşlarının Türk Sanatındaki Yeri ve Önemi”, Sanat Dergisi, 9, (2006), s. 174-186. Çetin, Mehmet Can, Nefs-i Karadona Nam-ı Diğer Bozüyük (Cami ve Türbeler), Tunç Yayıncılık, İstanbul 2018, Çoruhlu, Yaşar, “Kurgan ve Balık (Ordu-Balık) Terimleri (İsimleri) Üzerine Düşünceler”, Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü (Prof. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2006, s.103-110. Çoruhlu, Yaşar, Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar, Ötüken Yayınları, İstanbul 2016. Deveci, Abdullah-Altınsapan Erol, “Bilecik Orhangazi İmareti Kazısında Bulunan Dağ Keçisi Gömütlü Mezar”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27, (2016), s.1-17. Emiroğlu, Kudret, Gündelik Hayatımızın Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017. Haldon, John, Bizans Tarih Atlası, çev. Ali Özdamar, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007. Halaçoğlu, Yusuf, ”Damga”, İslam Asiklopedisi, VIII, (1993), s. 454-455. Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1996. Lindner, Paul Rudi, Osmanlı Tarih Öncesi, çev. Ayda Arel, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014, Kahraman, Nurfettin, Arıkan, Refik ve Çetin, Mehmet Can, “İsa Sofi Türbesi: Tezyinatı ve Türklerin İslamlaşma Süreci Açısından Değerlendirilmesi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 41, (2019), s. 124-154. Kardeş, Cahit, 01.08.2018 ( Kişisel Görüşme), İnönü. Ögel, Bahaeddin, İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi (Orta Asya Kaynak ve Buluntularına göre), T.T.K Yayınları, İstanbul 2014. Ramsay, M.W., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1960. Sümer, Faruk, Oğuzlar, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2016. Sevin, Veli, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, T.T.K Yayınları, Ankara 2016. Turğut, Vedat, Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Coğrafyasında Vakıflar ve Şehirleşme (16.yy.Bilecik ve Çevresi), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2015. Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016. Taşağıl, Ahmet (2014), Kök Tengri’nin Çocukları, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2014. Umar, Bilge, Bithynia, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2004. Umar, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1993. Yaz, Ülkem, “Yozgat Merkez Çalatlı Köyünde Bulunan Balbal Formunda Mezar Taşları”, Bozok Sempozyum Bildirileri, C 4, (2016), s.390-398. Yılmaz, Anıl, “Gök Türk Heykelciliğinde Baba ve Balbal Kavramları Üzerine”, Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü (Prof. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2006, s. 111-126. Yurdakul, İlhami, Arıkan Refik, Demiryürek Halim, Şehrin Hafızası Bilecik Mezar Taşları ve Kitabeleri, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2019. Elektronik Kaynaklar Türk Bilimi, “Denizli-Türklerde Mezar Taşları Balbal” , http://www.turkbilimi.com/denizli-balbal/, [Erişim Tarihi: 06.11.2019]
• Youtube, Servet Somuncuoğlu, “Taştaki Türkler-Damgaların Göçü” https://www.youtube.com/watch?v=mSiZ8zYnULg., [Erişim Tarihi: 01.10.2019]