Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Galatasaray Tevkifhanesi

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 478 - 499, 09.03.2020

Ahmet Bulut Tamgörgü

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.670221

Cited By: 3

Öz

Sanayi Devrimi ile emek gücüne olan ihtiyacın artması modern devleti harekete geçirmiş ve nüfusu kontrol etmek için kuşatıcı bir kontrol mekanizması olmaya yönlendirmiştir. Sokaklardan ülkenin en ücra köşelerine kadar topluma saçılmayı amaçlayan bu aygıt; sokakları, hapishaneleri, fabrikaları ve okulları bir laboratuvar, insanları da veri olarak kullanmıştır. Bu durum bireyin işkence gibi yöntemlerle cezalandırılması anlayışının da değişmesine sebep olmuştur. Böylece birey; zindan gibi işlevsiz kurumlarda tutulmayacak, hapishane gibi modern, programlı ve işgücü potansiyelinin değerlendirilebileceği bir şekilde cezalandırılacaktır. Tanzimat dönemi de bu bağlamda Osmanlı Devleti için önemli dönüşümlerin yaşandığı bir süreci işaret eder. Bu sürecin önemli gelişmelerinden biri de XIX. yüzyıl itibariyle devletin ceza mekanizmasını, çıkardığı kanunlarla hukuki olarak desteklemesi, ardından modern mahkemeleri ve savcılık kurumunu tesis etmesi olmuştur. Bununla birlikte devletin klasik çağlardan beri suçluları cezalandırmak için kullandığı zindanlar, işkence odaları da dönüşerek yerini modern hapishane ve tevkifhanelere bırakmıştır. Bu çalışmada ise Osmanlı Devleti’ndeki hapishanelerin ve hukuki reformların, klasik çağlardan modern çağlara doğru uzanan değişim sürecine kısaca değinilecektir. Çalışmanın esas noktası ise 1919 yılında Beyoğlu Galatasaray Tevkifhanesinin durumu, firar vakaları ve Mekteb-i Sultani ile oluşan organik komşuluk bağının yarattığı sorunlar olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Galatasaray Lisesi, Beyoğlu Hapishanesi, Firar, İstiklal Caddesi, Tevkifhane

Galatasaray Prison in the Last Days of Ottoman Empire

Öz

After Industrial revolution, labor power has been increased dramatically and the governments have worked on the population issue. Places peopled in the whole country was like the laboratory for them to access data related to people and their circumstances, to comprehend the nature of human behaviors. Therefore, the progress caused a paradigm shift for most particularly administrative mentality. In the meantime, factories, prisons, schools fabricated the political discourse for capital and governments with the new political- administrative tendency. In Western Europe, as one of these institutions, prisons as well as the punishment system applied there were reversed and restructured for controlling the population. In the Tanzimat Era, Ottoman bureaucracy like many other countries applied the prison reformation. Subsequently, dungeons with working on torture were overturned to modern prison in Ottoman Empire. The modern prison and punishment system of Western Europe have similarly been tried to copy to the empire. This study aims to explain how to work the prisons in the pre-modern period and the transformations during the Tanzimat Era in the Ottoman Empire. Thereafter, it focuses on the history of Beyoğlu Prison which is located nearby Galatasaray High School. Depending on the Ottoman Archives, in 1919, the prison break narratives in the prison and the vivid neighborhood with the school will be discussed as well.

Anahtar Kelimeler

Galatasaray High School, Beyoğlu Prison, Prison Break, Istiklal Street, Dungeon

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Mebânî-i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyeti Belgeleri 38/102-1-3; 38/119; 38/112; 38/ 90-1; 38/66; 38/106; 38/ 118; 38/105-1-2; 38/74; 38/121; 39/8; 39/9; 39/03-1; 94/48-2; 111/15-2-4; 39/21 1-2. Araştırma ve İnceleme Eserler Akyıldız, Ali, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul 2012. Alus, Sermet Muhtar, Onikiler, İstanbul 1999. Bozkurt, Gülnihal, “Tanzimat ve Hukuk”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara 1994, ss. 271- 285. Demirel, Fatmagül, “Osmanlı Adliye Teşkilatında Yaşanan Sorunların Hapishanelere Yansıması (1876- 1909)”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza, Der: Levy, N., Toumarkine, A., İstanbul 2010, ss. 190-200. Findley, Carter V., Ottoman Civil Officialdom: A Social History, Princeton, 1989. Gulbenkian Komisyonu, Sosyal Bilimleri Açın: Sosyal Bilimlerin yeniden Yapılanması Üzerine Rapor, İstanbul 2012. Koçu, Reşat Ekrem, İstanbul Ansiklopedisi, C.1, İstanbul 1958. Kortantamer, Samira, “Memlüklerde Hapishaneler”, Hapishaneler Kitabı, İstanbul 2010, ss. 93- 101. Levy-Aksu, Noemi, Osmanlı İstanbulu’nda Asayiş 1879- 1909, İstanbul 2017. Ortaylı, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, İstanbul 2018. Özkul, Ali Eftal, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’ta Kalebentler ve Cezirebentler”, Hapishaneler Kitabı, İstanbul 2010, ss. 130- 143. Öztürk, Necdet, “Osmanlılarda Hapis Olayları (1300- 1512)”, Hapishaneler Kitabı, İstanbul 2010, ss. 101-130. Schull, Kent, “Tutuklu Sayımı: Jön Türklerin Sistematik Bir Şekilde Hapishane İstatistikleri Toplama Çalışmaları ve Bunların 1911-1918 Hapishane Reformu Üzerine Etkileri”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza, Der: Levy, N., Toumarkine, A., İstanbul 2010, ss. 212-238. Schull, F. Kent, Prisons in the Late Ottoman Empire Microcosms of Modernity, Edinburgh 2014. Saner Gönen, Yasemin, “Osmanlı Hapishaneleri İyileştirme Girişimi, 1917 Yılı, Hapishaneler Kitabı, İstanbul 2010, ss. 173- 184. Saner Gönen, Yasemin, “Osmanlı’nın Yüzlerce Yıl Süren Cezalandırma ve Korkutma Refleksi: Prangaya Vurma”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza, Der: Levy, N., Toumarkine, A., İstanbul 2010, ss. 163- 190. Sofuoğlu, Ebubekir, “Osmanlı Hapishanelerinde Islah ve Firar Teşebbüsleri”, Hapishaneler Kitabı, İstanbul 2010, ss. 163- 173. Sultan II. Abdülhamid Arşivi İstanbul Fotoğrafları, İstanbul 2008. Şen, Hasan, “Osmanlı’da Hapishane Mefhumu”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza, Der: Levy, N., Toumarkine, A., İstanbul 2010, ss. 200-212. Ulunay, Refi’ Cevad, Sayılı Fırtınalar, İstanbul 1973. Yalçın, Ayça, Cezaevlerinde Hükümlü Yaşama Hacimlerinin İç Mekân Düzenlemesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2003. Yıldız, Gültekin, Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı 1839- 1908, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2002. Yıldıztaş, Mümin, Mütareke Döneminde Suç Unsurları ve İstanbul Hapishaneleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1997. İnternet Alus, Sermet Muhtar, “Eski Beyoğlu Mutasarrıflığı”, İstanbul Şehir Üniversitesi Online Erişim: 20. 04. 2019, http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/1273/001500647006.pdf?sequence=3&isAllowed=y