Some Findings on the Strategies and Activities of the Turkish-German Alliance Towards Iran During the First World War

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 441 - 462, 09.03.2020

Ramazan Sonat

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.672972

Öz

This study aims to analyze the extent of cooperation between the Turk and German sides in Iran during the First World War. The main focus of the study is on how the parties' expectations for war affect the joint operation in Iran. In this context, the study is looking for answers to two important questions. First, which side has taken more control of the joint action against Iran. Second, which side's actions led to the end of the joint operation in Iran. While seeking answers to these two questions, the study benefited from the views of some of the prominent names in the conduct of joint operation on behalf of the parties. The study analyzed the views of these names and supporting these views with the release of archives material, tried to find out what kind of problems have occurred in the emergence and implementation of the joint operation. Moreover, a general assessment of the effectiveness of the joint action in the conclusion part of the study has sought to bring the issue to an end.

Anahtar Kelimeler

First World War, Iran, Joint Operation, Turk, German

Birinci Dünya Savaşı’nda Türk-Alman İttifakının İran’a Yönelik Stratejileri ve Faaliyetleri Üzerine Bazı Tespitler

Öz

Bu çalışma, Türk ve Alman tarafının Birinci Dünya Savaşı’nda İran’da gerçekleştirdiği iş birliğinin boyutunu analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın ana odak noktasını tarafların savaşa yönelik beklentilerinin İran’da yürütülen müşterek harekâtı ne şekilde etkilediği oluşturmaktadır. Bu kapsamda çalışma iki önemli soruya cevap aramaktadır. İran’a yönelik müşterek harekâtın kontrolünü hangi tarafın daha fazla üstlendiği meselesi çalışmanın cevap aradığı ilk soruyu teşkil etmektedir. İran’da yürütülen müşterek harekâtın son bulmasında hangi tarafın aksiyonlarının kilit rol oynadığı konusu ise çalışmanın cevap aradığı bir diğer soruyu oluşturmaktadır. Çalışma bu iki soruya cevaplar ararken taraflar adına müşterek harekâtın yürütülmesinde ön plana çıkan bazı isimlerin görüşlerinden istifade etmiştir. Bu isimlerin görüşlerini analiz ederek ve bu görüşleri birtakım arşiv malzemesi ile destekleyerek müşterek harekâtın ortaya çıkışında ve uygulanışında ne gibi aksaklıkların meydana geldiğini açığa kavuşturmaya çalışmıştır. Ayrıca çalışma sonuç kısmında müşterek harekâtın etkinliği üzerine genel bir değerlendirme ile meseleyi nihayete kavuşturmayı arzu etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, İran, Müşterek Harekât, Türk, Alman

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye Nezareti, Emniyet-i Umumiye, 5. Şube Belgeleri (DH.EUM.5.ŞB.) Hariciye Nezareti Siyasî Kısım (HR.SYS.)
• Kaynak Eserler, Araştırma ve İncemeler Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, İstiklâl Harbi’nin Gerçekleri, Yay., Hz., Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar, C. 1, Timaş Yayınları, İstanbul 2017. Alkan, M. Nail, ‘‘Hayranlık, Dostluk ve Çıkar Üçgeninde Türk-Alman İlişkileri’’, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 34, Nisan 2015, s. 35-48. Arıkan, Mustafa, ‘‘Harb-i Umûmî’de Osmanlı Devleti’nin İran Cephesi’nde Yaşadığı Bazı İstihbarat Zaafları’’, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 32, S. 53, 2013, s. 1-16. Atabaki, Touraj, ‘‘I. Dünya Savaşı, Büyük Devletler Arasındaki Çekişmeler ve İran’da Siyasal Toplumun Doğuşu’’, İran ve I. Dünya Savaşı Büyük Güçlerin Savaş Alanı, Edit., Touraj Atabaki, Çev., Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010, s. 1-7. ______________ ‘‘Doğu’ya Yöneliş: İran’da Osmanlı İstihbarat Servisinin Faaliyetleri’’, İran ve I. Dünya Savaşı Büyük Güçlerin Savaş Alanı, Edit., Touraj Atabaki, Çev., Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010, s. 29-43. ______________ ‘‘Pantürkizm ve İran Milliyetçiliği’’, İran ve I. Dünya Savaşı Büyük Güçlerin Savaş Alanı, Edit., Touraj Atabaki, Çev., Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010, s. 125-140. Ayaydın, Rıdvan, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin İran’da Cihad-ı Ekber Faaliyetleri, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2016. Cemal Paşa, Hatıralar, Yay., Hz., Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016. Cronin, Stephanie, ‘‘İran Milliyetçiliği ve Devlet Jandarması’’, İran ve I. Dünya Savaşı Büyük Güçlerin Savaş Alanı, Edit., Touraj Atabaki, Çev., Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010, s. 45-69. Çağlayan, K. Tuncer, ‘‘Afganistan’da Bir Türk-Alman Heyetinin Faaliyetlerine Karşı İngiltere’nin Politikaları’’, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XVII, S. 50, Temmuz 2001, s. 409-428. Çolak, Mustafa, Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Türk Tarihi Kurumu Yayınları, Ankara 2006. Erickson, Edward J., Size Ölmeyi Emrediyorum! Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, Çev., Mehmet Tanju Akad, Kitap Yayınevi, İstanbul 2011. Ettehadiyyeh, Mansoureh, ‘‘İran Geçici Hükümeti’’, İran ve I. Dünya Savaşı Büyük Güçlerin Savaş Alanı, Edit., Touraj Atabaki, Çev., Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010, s. 9-28. Falkenhayn, Erich von, Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya, Çev., Kurmay Yarbay Bursalı Mehmet Nihat, Yay., Hz., Faruk Yılmaz, İz Yayıncılık, İstanbul 2012. Goltz, Colmar von der, Yirminci Yüzyıl Başlarında Osmanlı-Alman İlişkileri ‘‘Goltç Paşa’nın Hâtırâtı’’, Yay., Hz., Faruk Yılmaz, İz Yayıncılık, İstanbul 2012. Guhr, Hans, Anadolu’dan Filistin’e Türklerle Omuz Omuza, Çev., Eşref Bengi Özbilen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016. Hopkirk, Peter, İstanbul’un Doğusunda Bitmeyen Oyun, Çev., Mehmet Harmancı, Bilgin Yayıncılık, İstanbul 1995. Hughes, Thomas L., ‘‘The German Mission to Afghanistan, 1915-1916’’, German Studies Review, Vol., 25, No., 3, October 2002, s. 447-476. İran İmparatorluğu Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Belgeleri İran’ın Tarafsızlığı, Çev., Bilge Bulut, Pencere Yayınları, İstanbul 2009. Karabekir, Kâzım, I. Dünya Savaşı Anıları, Yay., Hz., Ziver Öktem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2018. Karacagil, Ö. Kürşat, ‘‘I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devletinin İran’la İttifak Kurma Arayışları’’, OTAM, 36, Güz 2014, s. 95-116. Keleşyılmaz, Vahdet, ‘‘I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Afganistan’a Yönelik Girişimleri’’, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara 2012, s. 1831-1844. Kılıç, Sezen, ‘‘Alman Deniz Ataşesi Humann’ın Mektuplarında Enver Paşa’’, Bilig, S. 77, Bahar 2016, s. 109-130. Koloğlu, Orhan, Curnalcilikten Teşkilatı Mahsusa’ya, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul 2017. Kress, von, Son Haçlı Seferi Kuma Gömülen İmparatorluk, Çev., Tahir Balaban, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2007. Kurtcephe, İsrafil-Balcıoğlu, Mustafa, ‘‘Birinci Dünya Savaşı Başlarında Romantik Bir Türk-Alman Projesi -Rauf Bey Müfrezesi-’’, OTAM, S. 3, 1992, s. 247-269. Mcmeekin, Sean, The Berlin-Baghdad Express: The Ottoman Empire and Germany’s Bid for World Power, Harvard University Press, Cambridge Massachusetts, 2010. ________________ I. Dünya Savaşı’nda Rusya’nın Rolü, Çev., Nurettin Elhüseyni, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013. Metin, Barış, Birinci Dünya Savaşı’nda İran Coğrafyasında Etnik, Dini ve Siyasi Nüfuz Mücadeleleri, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2007. Mühlman, Carl, İmparatorluğun Sonu 1914, Çev., Kadir Kon, Timaş Yayınları, İstanbul 2009. Nogales, Rafael de, Osmanlı Ordusunda Dört Yıl (1915-1919), Çev., Vedii İlmen, Yaba Yayınları, İstanbul 2008. Orbay, Rauf, Cehennem Değirmeni Siyasî Hatıralarım 1, Emre Yayınları, İstanbul 1993. Özgüldür, Yavuz, ‘‘Yüzbaşı Helmut Von Moltke’den Müşir Liman Von Sanders’e Osmanlı Ordusunda Alman Askeri Heyetleri’’, OTAM, S. 4, 1993, s. 297-307. Pomiankowski, Joseph, Osmanlı İmparatorluğunun Çöküşü, Ter., Kemal Turan, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2014. Sanders, Liman von, Türkiye’de Beş Sene, Çev., Osmanlı Genelkurmayı Askeri Tarih Encümeni Tercüme Heyeti, Yay., Hz., Muzaffer Albayrak, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2013. Sarısaman, Sadık, ‘‘Ömer Naci Bey Müfrezesi’’, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi Atatürk Yolu Dergisi, S. 16, 1995, s. 501-513. _________________ ‘‘Birinci Dünya Savaşı Sırasında İran Elçiliğimiz İle İrtibatlı Bazı Teşkilat-ı Mahsusa Faaliyetleri’’, OTAM, S. 7, 1996, s. 209-217. Seidt, Hans-Ulrich, ‘‘From Palestine to the Caucasus-Oskar Niedermayer and Germany’s Middle Eastern Strategy in 1918’’, German Studies Review, Vol., 24, No., 1, February 2001, s. 1-18. Sonat, Ramazan, ‘‘Tahran Sefiri Asım Bey’in Raporları Doğrultusunda Birinci Dünya Savaşı Sırasında İran’daki Rus Askerî Varlığı Üzerine Bir İnceleme’’, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, Vol., 5, Issue.,13, November 2018, s. 179-191. _____________, ‘‘Bir Cephe İki Önemli Askerî Hata: Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı Sırasında Bağdat’ı Nasıl Kaybetti Sorusu Üzerine Düşünsel Bir Analiz’’, History Studies, 11/5, (Ekim 2019), s. 1731-1751. Will, Alexander, ‘‘Birinci Dünya Savaşı’nda Alman-Osmanlı İlişkileri Bağlamında Cihad Propagandası, Bunun Etkileri ve Getirdiği Sorunlar’’, Mehmet Âkif, 100 Yıl Sonra Berlinde, Türkiye Yazarlar Birliği Vakfı Mehmet Âkif Ersoy Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara, 2015, s. 180-190. Yılmaz, Veli, ‘‘I nci Dünya Harbi ve 2 Ağustos 1914 Tarihli Türk-Alman İttifak Antlaşması’’, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 3, S. 9, 1992, s. 121-131. Yüksel, Çağdaş, Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Teşkilat-ı Mahsusa, (Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Denizli 2019. Yüzbaşı Ömer Fevzi Bey, Osmanlı Gayrinizami Harp Doktrini, Yay., Hz., Ali Güneş, Dergâh Yayınları, İstanbul 2016.