An Administrative Problem in the Outback of the Ottoman Empire :Governor - Army Commander Dualism in the Example of Yemen and Hejaz Province (1895-1908)

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 530 - 564, 30.09.2020

Sinan Çakar

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.746038

Cited By: 2

Öz

This article will deal with the governor and commander duality that occurred in the Ottoman provincial administration in the case of the provinces of Hicaz and Yemen. In our study, we will focus on the extent of the impact of authority conflicts between the top authorities within the province, which we call governor and commander duality, on the administration of the province. The above mentioned duality will be explained by two different examples within the specified time frame. In the first part of the article, the subject will be covered in the example of Hejaz Province. Ahmed Ratib Pasha had ruled the Province of Hejaz as the commander and governor for thirteen years. Giving administrative and military powers to a person in a province provided stability. However, this situation also had flaws. In the second part of the article, the example of Yemen Province will be started. The situations were different in the Yemen Province. During this time, four different governors served in the region. In some cases, the governor and command authorities were given to one person, while in other periods these authorities were given to two different people. At this point, the conflict of authority between Hilmi and Abdullah Pasha will be mentioned, an obvious example of the duality of the governor and commander. Both practices had different consequences for the administration of the province. In the conclusion section of the article, we will compare the effects of preferences made in both provinces.

Anahtar Kelimeler

Hejaz Province, Yemen Province, Governor, Commander

Osmanlı İmparatorluğu’nun Taşrasında İdari Bir Problem: Yemen ve Hicaz Vilayeti Örneğinde Vali - Kumandan İkiliği (1895-1908)

Öz

Bu makale, Hicaz ve Yemen Vilayetleri örneğinde Osmanlı taşra idaresinde meydana gelen vali-kumandanlık ikiliğini konu edinecektir. Çalışmamızda, vali ve kumandanlık ikiliği olarak adlandırdığımız, vilayet dâhilindeki üst yetkililerin arasında yaşanan yetki çatışmalarının, vilayetin idaresine olan etkilerinin boyutları üzerinde duracağız. Yukarıda sözü edilen ikilik, belirtilen zaman çerçevesinde iki farklı örnekle açıklanacaktır. Makalenin ilk bölümünde, Hicaz Vilayeti örneğinde konu işlenecektir. Ahmed Ratib Paşa on üç yıl boyunca hem komutan hem de vali olarak Hicaz Vilayetini yönetmişti. Bir vilayetteki idari ve askeri yetkilerin bir kişiye verilmesi istikrarı sağlamıştı. Ancak bu durumun kusurları yönleri de bulunmaktaydı. Makalenin ikinci bölümünde Yemen Vilayeti örneğine geçilecektir. Yemen Vilayetinde durumlar farklıydı. Ele alınan süre zarfında dört farklı vali bölgede görev yapmıştı. Bazı durumlarda vali ve komutanlık makamları bir kişiye verilirken, bazı dönemlerde de bu makamlar iki farklı kişiye verilmiştir. Bu noktada, vali ve kumandan ikiliğinin bariz örneği olan Hilmi ve Abdullah Paşa arasındaki yetki çatışmasından bahsedilecektir. Sözü edilen her iki uygulamanın da vilayetin idaresine farklı sonuçları olmuştu. Makalenin sonuç bölümünde ise, her iki vilayette yapılan tercihlerin vilayete yaptığı etkilerini mukayeseli olarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hicaz Vilayeti, Yemen Vilayeti, Vali, Kumandan

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Belgeleri(BOA), İstanbul. Bâbıâli Evrak Odası (BEO), nr:2716/203628. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), nr:2906/3, nr:2749/157. Dahiliye Nezareti Sicil-i Ahval Defterleri (DH.SAİDd), nr:1647/49. Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR.SFR.3), nr:396/73, nr:432/88. İrade Dâhiliye Nezareti (İ.DH), nr:1253/98322, nr:1424/23. İrade Hususi (İ.HUS), nr:38/45. Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), nr:128/14. Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK), nr:214/76, 219/28. Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS), nr:352/34. Yıldız Perakende Evrakı Serkurenalık Evrakı (Y.PRK.SRN), nr:4/29. Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM), nr:41/97, nr:70/105. İslamî Araştırmalar Merkezi (İSAM), İstanbul. Hüseyin Hilmi Paşa Evrakı (HHPE), nr:16/1029. Kitap ve Makaleler Abdurrahman Şeref Efendi, Son Vak’anüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi, haz. Bayram Kodaman ve Mehmet Ali Ünal, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1996. Auler Paşa, Hicaz Demiryolu İnşa Edilirken I, çev. Eşref Bengi Özbilen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017. Arap İzzet Paşa, Arap İzzet Holo Paşa’nın Günlükleri I. Cilt, haz. İbrahim Küreli, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2019. Baldry, John, The Idrisi Emirate of South East Arabia, The Press ISIS, İstanbul 2015. Biren, Mehmed Tevfik, Sultan II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Hatıraları, haz. Fatma Rezan Hürmen, Pınar Yayınları, İstanbul 2009. Bury, George Wyman, Arabia Infelix Or The Turks In Yamen, Macmillan And Co., London 1915. Düstur, I. Tertib, c.1. Farah, Caesar, The Sultan’s Yemen, I.B. Tauris, New York 2002. Gavin, R.J., Aden Under British Rule 1839-1967, C.Hurst & Company, London 1975. Gülsoy, Ufuk, Kutsal Proje: Ortadoğu’da Osmanlı Demiryolları, Timaş Yayınları, İstanbul 2010. Hasan Muhiddin Paşa, Ah O Yemen & 1904 İsyanı, çev. Cahit Kayra, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2011. Harris, Walter Burton, A Journey Through Yemen, W. Blackwood and Sons, London 1893. Hurgronje, E.Snorch, The Revolt In Arabia, The Knickbacker Press, New York 1917. Hut, Davut, Musul Vilâyeti’nin İdarî, İktisadî ve Sosyal Yapısı (1864-1909), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2006. İrtem, Süleyman Kâni, Osmanlı Devleti’nin Mısır, Yemen, Hicaz Meselesi, haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 1999. Kayalı, Hasan, Jön Türkler ve Araplar, çev. Türkan Yöney, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018. Kırmızı, Abdülhamid, Ottoman Governors And The Administration Of Provinces, (Yayımlanmış Doktora Tezi), Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005. Konukçu, Enver, “Bopal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, VI, (1992), s. 283. Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İSİS, İstanbul 1999. Mahmud Nedim Bey, Yemen Ellerinde Otuz Yıl, haz. Ömer Hakan Özalp, İşaret Yayınları, İstanbul 2017. Mehmed Memduh Paşa, Miftah-ı Yemen, Matbaa-i Hayriye, İstanbul 1330. ___________________, Yemen Kıtası Hakkında Bazı Mütalaât, Numune Matbaası, İstanbul 1325. Minawi, Mostafa, The Ottoman Scramble for Africa: Empire And Diplomacy In The Sahara And The Hijaz, Stanford University Press, California 2016. Ochsenwald, William, Religion, Society And The State In Arabia: The Hijaz Under Ottoman Control 1840-1908, Ohio State University Press, Ohio 1984. Ortaylı, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mâhalli İdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018. Rüştü Paşa, Yemen Hatırası, haz. Kadir Danış, İz Yayıncılık, İstanbul 2017. Sarıyıldız, Gülden, Hicaz Karantina Teşkilâtı (1865-1914), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1996. Söylemezoğlu, Süleyman Şefik, Hicaz Seyahatnamesi, İz Yayıncılık, İstanbul 2012. Stambolski, Hristo, Yemen’de Bulgar Bir Hekim (1877-1878), çev. Hüseyin Mevsim, İstanbul 2020. Sultan Jahan Begum, The Story Of A Pilgrimage To Hijaz, Spink Company, Calcuta 1909. Tahsin Paşa, Yıldız Hatıraları, haz. Ahmet Zeki İzgöer, İz Yayıncılık, İstanbul 2015. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Mekke-i Mükerreme Emirleri, Türk Tarihi Kurumu Yayınları, Ankara 2013. Yavuz, Yıldırım, Mimar Kemaleddin ve Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Ankara, 1981. Yel, Ali Murat, “Zwemer, Samuel Marinus”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XLIV, (2013), s. 582-583. Yeşilyurt, Yahya, ‘’Hüseyin Hilmi Paşa’nın Yemen Valiliği ve Ona Yapılan Suikast’’, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, XXXIV (2015), s. 257-285. Zwemer, Samuel M. - Amy E., Zigzag Journeys In The Camel Country, Fleming H.Revell Company, London 1911. Elektornik Kaynaklar Qatar Digital Library (QDL), www.qdl.qa/en. British Library: India Office Records and Private Papers, IOR/L/PS/10/68, in Qatar Digital Library, qdl.qa/archive/81055/vdc_100026613143.0x0000bc [Erişim Tarihi 12/04/2020]. British Library: India Office Records and Private Papers, IOR/L/PS/10/68, in Qatar Digital Library, qdl.qa/archive/81055/vdc_100026613143.0x000008 [Erişim Tarihi 12/04/2020]. istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/91067---0007.jpg[Erişim Tarihi 28/05/2020].