II. Abdülhamid Devrinde Kâğıthane Mesiresi

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 841 - 867, 30.09.2020

Fırat Küskü

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.767462

Öz

Kağıthane mesiresi, Osmanlı Devleti’nin çok erken devirlerinden itibaren bir gezinti ve eğlence merkezi olarak karşımıza çıkmaktadır. Henüz XV. yüzyılda dillere destan güzelliğinin eserlere yansıdığını gördüğümüz semt, Lale Devri olarak adlandırılan III. Ahmet’in saltanatı sırasında en parlak dönemini yaşamıştır. Uzun yıllar boyunca eğlence merkezi olarak hem yurtiçinden hem de yurtdışından gelen misafirlerin odak noktası olmaya başaran semt, önemini 20. yüzyıla kadar muhafaza etmiştir. Makalede mesirenin son parlak yılları olan Sultan II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) incelenmiştir. Bu dönemdeki Kağıthane mesirelerinden insan manzaraları aktarılarak canlı bir Kağıthane portresi çizilmeye çalışılmıştır. Şehzadeliği döneminden itibaren semte gelen Sultan’ın ise semte olan yaklaşımı ve semt özelindeki faaliyetleri arşiv belgelerine dayanarak aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kağıthane Mesiresi, Sâdâbâd Eğlenceleri, Sultan II. Abdülhamid, Osmanlı’da Eğlence, Lale Devri

Kagithane Promenade In The Period Of Sultan Abdulhamid II

Öz

Kagithane promenade stands out as a recreation and entertainment center since the very early dates of the Ottoman Empire. The neighborhood where we see its beauty reflected in the books in the early 15th century was peaked in the period of III. Ahmet, called the Tulip Period. For many centuries, it has managed to be the focus of both domestic and international guests as an entertainment center. Its importance was preserved until the 20th century. In the article, the period of Sultan Abdulhamid II (1876-1909) was studied. It was attempted to draw a portrait of Kagithane by showing human portraits from Kağıthane. The approach of the Sultan is studied from the time when he was a prince. And his activities in the district while he was the Sultan were explained based on the archive documents.

Anahtar Kelimeler

Kagithane Promenade, Sadabad Entertainment, Abdulhamid II, Ottoman Entertainment, Tulip Era

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Devlet Arşivi (BOA), Dâhiliye Mektubî (DH. MKT.), nr. 1825/19; nr. 954/61; nr. 1824/65; nr. 1493/103; nr. 1503/28 İrade Dâhiliye (İ. DH.), nr. 17/785 İrade Evkaf (İ..EV..), nr. 37/44 İrade Şura-yı Devlet (İ..ŞD..), nr. 54/3046 İrade Tophane-i Amire (İ..TPH.), nr. 12/12; nr. 14/69 Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti (ML.EEM.), nr. 317/27; nr. 320/17; nr. 216/84 Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.) nr. 397/57 Şura-yı Devlet (ŞD.), nr. 503/27 Yıldız Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı (Y..PRK.AZN.), nr. 23/21 Yıldız Arzuhal Jurnal (Y..PRK..AZJ.), nr. 47/49 Yıldız Askeri Maruzat (Y.. PRK. ASK.), nr. 98/45; nr. 174/97; nr. 176/5; nr. 20/18 Yıldız Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y..PRK.BŞK), nr. 44/4; nr. 41/86 Yıldız Hazine-i Hassa (Y. PRK. HH.), nr. 26/41 Yıldız Hazine-i Hassa (Y.PRK.HH..), nr. 6/29 Yıldız Mabeyn Erkanı ve Saray Görevlileri Evrakı (Y..PRK..SGE.),nr. 6/32 Yıldız Müteferrik (Y..PRK.M…), nr. 2/72 Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y..MTV.), nr. 230/35; nr. 248/54; nr. 277/49; nr. 9/23. Yıldız Name-i Hümayunlar (Y..PRK.NMH.), nr. 5/1 Yıldız Resmi Maruzat (Y..A..RES.), nr. 73/43; nr. 93/81; nr. 104/68 Yıldız Şehremaneti Maruzatı (Y..PRK.ŞH..), nr. 2/17 Yıldız Teşrifat-ı Umumiye Dairesi (Y..PRK.TŞF.), nr. 5/2 Yıldız Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y..PRK.MYD.), nr. 11/69 Yıldız Zabtiye Nezareti Maruzatı (Y..PRK. ZB.), nr. 32/45; nr. 19/53; nr. 5/9 Zabtiye (ZB.), nr. 366/26; nr. 383/32; nr. 314/80 Araştırma ve İnceleme Eserleri Abdülaziz Bey, Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri Toplum Hayatı, (Haz. Kazım Arısan, Duygu Arısan Günay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995. AKYILDIZ, Ali, Osmanlıda Ulaşımın Modernleşmesi, Timaş Yayınları, İstanbul 2019. ALTINAY, Ahmet Refik– Lale Devri (1718-1730), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011. -----------, Ahmet Refik, Kafes ve Ferace Devrinde İstanbul, (Haz. Tahir Yücel), Kitabevi, İstanbul 1998. ALTINÖZ, İsmail, Osmanlı Toplumunda Çingeneler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013. ALUS, Sermet Muhtar, Masal Olanlar, (Haz. Nuri Akbayar), İletişim Yayınları, İstanbul 1997. ATIF, Hüseyin Bey, Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri Hususi Doktoru Atıf Hüseyin Bey’in Hatıraları (1909-1918), (Haz. M. Metin Hülagü), Timaş Yayınları, İstanbul 2013. Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey, Bir Zamanlar İstanbul, (Haz. Niyazi Ahmet Banoğlu), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1922. BASİRETÇİ, Ali Efendi, İstanbul Şehir Mektupları, (Haz. Nuri Sağlam), Erdem Yayınları, İstanbul 2017. Besim Ömer Paşa, “Kâğıthane Suları ve Hamidiye Çeşmeleri”, Nevsâl-i Âfiyet, Sene III, Matbaa-ı Ahmed İhsan ve Şurekası, İstanbul 1320, s. 1-28. BEŞİRLİ, Mehmet, “II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Ordusunda Alman Silahları”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 1, S. 16, s. 121-139. BİLGİCİOĞLU, Banu, “Sâdâbâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 35, İstanbul 2008, s. 379-381. BYZANTİOS, Dionysios, Deniz Yoluyla Boğaz, (Çev. Erendiz Özbayoğlu), TB Yayıncılık, İstanbul 2009. ÇEÇEN, Kazım, Hamidiye Suyu, DİA, C. XV, İstanbul 1997, s. 469-471. --------, Kazım, Taksim ve Hamidiye Suları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi İski Yayınları, İstanbul 1992. DERİNGİL, Selim, İktidarın Sembolleri ve İdeoloji (II. Abdülhamid Dönemi 1876-1909), (Çev. Gül Çağalı Güven), Doğan Kitap, İstanbul 2014. EKREM, Ercüment, FEHİM, Münif, Dünden Hatıralar, “Kağıthane”, Yedigün Neşriyat, İstanbul 1945. ENGİN, Vahdettin, Bir Devrin Son Sultanı II. Abdülhamid, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2018. EYİCE, Semavi, “İstanbul Halkının ve Padişahlarının Ünlü Mesiresi: Kâğıthane”, İstanbul Armağanı – 3 Günlük Hayatın Renkleri, (Haz. Mustafa Armağan), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 1997. FOTMAGNE, La Baronne Durand De – Kırım Harbi Sonrasında İstanbul, (Çev. Gülçiçek Soytürk), Tercüman, İstanbul 1977. GEORGEON, François, Sultan Abdülhamid, (Çev. Ali Berktay), İletişim Yayınları, İstanbul 2018. HORNBY, Lady, Kırım Savaşı Sırasında İstanbul, (Çev. Kerem Işık), Kitap Yayınevi, İstanbul 2007. HUT, Davut, “II. Abdülhamid’in İstanbul’un Su İhtiyacına Dair Politikası ve İçmeyi Tercih Ettiği Kaynak Suları”, Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi, (Ed. Fahrettin Gün, Halil İbrahim Erbay), TBMM Basımevi, Ankara 2017, s. 470-491. -----, Davut, “Beykoz’un Meşhur Kaynak Suları: 19 ve 20. Yüzyıllarda Karakulak, Çubuklu, Göztepe ve Sırmakeş Suları Üzerine Bir Değerlendirme”, Beykoz 2019 Sempozyumu Tebliğler Kitabı, Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları: 35, İstanbul 2020, s. 307-320. IRMAK, Hüseyin, İlk Çağdan Günümüze Kağıthane, Kağıthane Belediyesi Kültür Yayınları, C. I, İstanbul 2018. İNCİCİYAN, P. G., XVIII. Asırda İstanbul, (Çev. Hrand D. Andreasyan), İstanbul Enstitüsü Yayınları, İstanbul 1956. KAHRAMAN, Seyit Ali, DAĞLI, Yücel, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, C. I, K. II, İstanbul 2003. KARANOV, Maçarov, Naçov, Bulgar Gözüyle İstanbul, (Haz. Hüseyin Mevsim), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2011. KURŞUN, Zekeriya- KAYSERİLİOĞLU, Sertaç vd., Bâki Kente Âb-ı Bekâ: Hamidiye, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 2006, s. 51-71. MARİON – CRAWFORD, Francis, 1890’larda İstanbul, (Çev. Şeniz Türkömer), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018. MAZIOĞLU, Hasibe, Nedim, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988. MİLLİNGEN, Alexander Van, İstanbul, (Çev. Aykut Gürçağlar), Alkım Yayınevi, İstanbul 2003. ORTAYLI, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Kronik Kitap, İstanbul 2018. OSMANOĞLU, Ayşe, Babam Sultan Abdülhamid, Timaş Yayınları, İstanbul 2019. PARDOE, Julia, Sultanlar Şehri İstanbul, (Çev. M. Banu Büyükkal), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017. REFİK, Ahmet, Kafes ve Ferace Devrinde İstanbul, (Haz. Tahir Yücel), Kitabevi, İstanbul 1998. Salih Münir Paşa, Geçmiş Zamanlar (II. Abdülhamid Devri Osmanlı Diplomasisi, İstanbul ve Paris Hatıraları), (Haz. Ali Birinci, Selma Günaydın), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2015. SCHRADER, Friedrich, İstanbul 100 Yıl Öncesine Bir Bakış, (Çev. Kerem Çalışkan), Remzi Kitabevi, İstanbul 2015. SEMA, Sadri, Eski İstanbul Hatıraları, (Haz. Ali Şükrü Çoruk), Kitabevi, İstanbul 2002. SONMEZER, Şükrü, ŞAHİN, Soner, “Hamidiye Su Terazisi Tarihi, Mimarisi, İşlevi”, Belleten, C. LXXVIII, S. 282, Ankara 2014, s.599-610. Tahsin Paşa, Yıldız Hatıraları (Sultan II. Abdülhamit Han Devri Baş Mabeyni), (Haz. Ahmet Zeki İzgöer), İz Yayıncılık, İstanbul 2018. TEKÇAM, Mitat, Osmanlı Eğlence Kültüründe Mesire Yeri Olarak Kağıthane, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2006. ÜNVER, A. Süheyl, “Her Devirde Kağıthane”, Varlık Dergisi, S. 10, Ankara 1969, s. 435-460. YASAMEE, Feroze A.K., Abdülhamid’in Dış Politikası Düvel-i Muazzama Karşısında Osmanlı 1878-1888, (Çev. Yusuf Selman İnanç), Kronik Kitap, İstanbul 2018.