On Altıncı Yüzyılda Anadolu’nun Kent Nüfusu: Kayseri, Karaman, Amasya, Trabzon Ve Erzurum Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 1126 - 1182, 30.09.2020

Ronald C. Jennings Çevirmen: Kamil Yavuz

Öz

On altıncı yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda hızlı nüfus artışı iyi bilinen bir gerçektir . Ömer Lütfi Barkan, on iki önemli Osmanlı şehrinin 1520/1530 tarihindeki toplam 142,562 nüfusunun, 1571/1580’e gelindiğinde 271,494’ e ulaştığını gösteren çalışmasını uzun zaman önce yayımladı; benzer surette Anadolu’daki beş büyük sancağının toplam nüfusunun aynı dönemde 872,610’dan 1,360,474’e yükseldiğini, bir başka ifade ile %59.9 arttığını da göstermiştir . Fernand Braudel’de on altıncı yüzyılda Akdeniz havzası boyunca nüfusun genel olarak %100 arttığı tezini destekler ayrıca Barkan, Osmanlı Akdeniz’inde ve genel coğrafyasında bu yükselişin çok daha hızlı ve değişken seyrettiğini de iddia etmiştir . Ancak hala on altıncı yüzyıl Osmanlı nüfus hareketliliği, akışkanlığı bu alana dair spesifik çalışmalara, monografilere ihtiyaç duyar.
Bu çalışmanın hedeflerinden biri Osmanlı Anadolu’sunun beş şehrinin nüfus artışını bazı yeni verilerle ortaya koymak ve bu şehirlerdeki kentsel gelişimin doğası üzerinde fikir yürütmek ve nüfus hareketliliğinin, akışkanlığının izini sürmektir. İkincil hedef ise, nüfus hareketliliği ve akışkanlığı ile yerel ve İmparatorluk çapında gelişmeler arasındaki ilişkiyi keşfederek nüfusun ve nüfustaki değişkenliklerin on altıncı yüzyıl Osmanlı tarihini anlamaya ve açıklamaya katkı sunmasını sağlamaktır. Aynı zamanda yerel ve İmparatorluk çapındaki gelişmelerin dikkate alınması nüfus değişkenliğini açıklamaya katkı sunacak niteliktedir.
Bu çalışmanın verileri on altıncı yüzyılda Osmanlı Devleti’nin belirli aralıklarla hane reisleri (hane) ve yetişkin erkek (nefer) nüfusu tespit amaçlı yaptığı şehir nüfusu araştırmaları/tahrir kayıtlarından elde edilmiştir. Çalışma Osmanlı Devleti’nin koyduğu ve topladığı vergileri de gösteren bu kayıtlar temelinde inşa edilmiştir. Mevzuu bahis kayıtlar (tahrirler) vergilendirme ile doğrudan ilgili olduğu için Osmanlı yönetimi bunların güncel ve doğru tutulması için bilhassa titiz davranırdı, bu nedenle güvenilir veriler sunarlar .

Anahtar Kelimeler

nüfus, Osmanlı, Anadolu

Kaynakça

• Jennings, Ronald C., “Urban Population in Anatolia in the Sixteenth Century: A Study of Kayseri, Karaman, Amasya, Trabzon, and Erzurum”, International Journal of Middle East Studies, 7/1, Cambridge University Press: Cambridge, UK, January 1976.