Edirne Deputies and Activities in the First Grand National Assembly of Turkey (1920-1923)

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: TBMM'nin 100. Yılı Özel Sayısı, 38 - 73, 10.11.2020

Emre Madaş

Öz

Edirne is a place of strategic and cultural importance due to the fact that it had been the capital of the Ottoman State for a long time and it was the door of the Ottoman State opening to Europe. In addition, Edirne is a place that was next to Anatolia in the National Struggle with the Greeks and became a supporter of the National Struggle. After the occupation of Istanbul by the Allied Powers on March 16, 1920, a declaration was issued by Mustafa Kemal Pasha and it was decided to open a “Assembly of Excellency” (Assembly with extraordinary powers) in Ankara. Upon this decision, the deputies started to come to Ankara as of March 19th. The assembly was opened on Friday, 23 April 1920 with the opening speech of the oldest member, Şerif Bey. Mehmet Şeref Bey, Mehmet Faik Bey, İsmet Pasha, Kâzım Karabekir Pasha and Cafer Tayyar Pasha, who made important contributions to this Assembly, which had extraordinary powers opened in Anatolia, were involved as deputies from Edirne. In this article, the CVs of Edirne deputies who took part in the military and political phases of the National Struggle are briefly introduced, and their activities in the First Assembly are numerically stated and explained by giving examples.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Edirne Deputies, First Parliament, National Struggle

İlk TBMM’de Edirne Milletvekilleri ve Faaliyetleri (1920-1923)

Öz

Edirne Osmanlı Devleti’ne uzunca bir süre başkentlik yapmış olması hasebiyle ve Osmanlı Devleti’nin Avrupa’ya açılan kapısı olması hasebiyle stratejik ve kültürel öneme sahip bir yerdir. Ayrıca Edirne Yunanlılarla yapılan Millî Mücadele’de Anadolu’nun yanında yer almış ve Millî Mücadele’nin destekçisi olmuş bir yerdir. 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi sonrasında Mustafa Kemal Paşa tarafından bir bildiri yayınlanarak Ankara’da “Selâhiyet-i Fevkalâde-i Haiz Meclis (Olağanüstü yetkilere sahip meclis)” açılması kararı alınmıştır. Bu karar üzerine vekiller 19 Mart tarihinden itibaren Ankara’ya gelmeye başlamışlardır. Meclis 23 Nisan 1920 tarihinde Cuma günü en yaşlı üye olan Şerif Bey’in açılış konuşması ile açılmıştır. Anadolu’da açılan olağanüstü yetkilere sahip bu Meclis’e askeri ve siyasi anlamda önemli katkılarda bulunan Mehmet Şeref Bey, Mehmet Faik Bey, İsmet Paşa, Kâzım Karabekir Paşa ve Cafer Tayyar Paşa Edirne’den milletvekili olarak dahil olmuşlardır. Bu makalede Millî Mücadele’nin askerî ve siyasî safhalarında yer almış olan Edirne milletvekillerinin özgeçmişleri kısaca tanıtılarak, ilk TBMM içerisindeki faaliyetlerinin neler oldukları sayısal olarak belirtilmiş ve örnekler verilerek açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Edirne Milletvekilleri, İlk TBMM, Milli Mücadele

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları BCA, Fon No:30-18-1-1, Kutu:5, Gömlek:30, Sıra:15, 09.10.1922. BOA, DH. MUİ., Kutu:2 Gömlek:42, Hicri 29-09-1327. BOA, DH.MTV., Kutu:1, Gömlek:1, Hicri 22-07-1328. BOA, İ. AS.., Kutu:70, Gömlek:24, Hicri 23-01-1326.
• Resmi Yayınlar I. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri, (TBMMZC). I. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, (TBMMGZC). Türkiye Büyük Millet Meclisi Tercüme-i Hal Varakası, Devre:2, Sicil No:125. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tercüme-i Hal Varakası, Devre:2, Sicil No:124. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tercüme-i Hal Varakası, Devre:4, Sicil No:125. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tercüme-i Hal Varakası, Devre:4, Sicil No:128.
• Kitap ve Makaleler “Edirne”, Yurt Ansiklopedisi, c.IV, İstanbul, 1982. Akın, Veysi, “Cafer Tayyar Paşa’nın Esir Alınışı ve Esaret Hayatı”, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi İlmi Araştırmalar Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 1 (1995), s. 31-38. Akın, Veysi, Trakya’nın Türklere Devir Teslimi, Ankara, 1996. Arı, Kemal, “Mudanya Bırakışmasına Uzanan Süreçte Girişimler ve Doğu Trakya Sorunu”, Osmanlıdan İşgal Yıllarına Mütareken Cumhuriyet Günlerine Mudanya, (2008), s. 98-107. Aydemir, Şevket Süreyya, İkinci Adam 1884-1938 c. I, İstanbul 2009. Aydemir, Şevket Süreyya, İkinci Adam 1938-1950 c. II., İstanbul 1993. Aykut, Mehmet Şeref, Trakya Millî Mücadele Tarihi Malta Hatıratı ve Malta’da Türkler, İstanbul 2010. Başer, Edip, Mütarekeden Sonra İstanbul Hükümetleri ve Trakya Politikaları, İstanbul, 2009. Baykal, Bekir Sıtkı, “Edirne’nin Uğramış Olduğu İstilalar”, Edirne’nin 600. Fethi Yıl Dönümü Armağan Kitabı, Ankara 1965, s. 179-195. Bıyıklıoğlu, Tevfik, Trakya’da Millî Mücadele c.I, Ankara, 1992. Çağan, Nazmi, “Balkan Harbinde Edirne (1912-1913)”, Edirne’nin 600. Fethi Yıl Dönümü Armağan Kitabı, Ankara 1965, s. 197-214. Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi Millî Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923 III. c.I. Dönem Milletvekillerinin Özgeçmişleri, Ankara, 1995. Dilan, Hasan, Mehmet Şeref Aykut ve İzmir’de İlk Fikir Hareketleri, Edirne 1996. Erat, Muhammet, “Millî Mücadele’de Kazım Karabekir”, Türkler, c. XV, Ankara 2002. Erdeha, Kâmil, Millî Mücadelede Vilayetler ve Valiler, İstanbul,1975. Eyice, Semavi, “Bizans Devrinde Edirne ve Bu Devre Ait Eserler”, Edirne: Serhattaki Patiyath, İstanbul 1998, s. 19-42. Güler, Ali, Millî Mücadele Kahramanı Kazım Karabekir, İstanbul 2017. İnönü, İsmet, Hatıralar, Ankara 2004. Karabekir, Kazım, Hayatım, İstanbul, 1995. Keleş, Zülal, “Cafer Tayyar Paşa”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 44 (1999), s. 529-545. Kırzıoğlu, Fahrettin, Kazım Karabekir, Ankara 1991. Kutay, Cemal, Üç Devirde Mehmet Şeref Aykut 1874-1939, İstanbul 1895. Mansel, Arif Müfid, “İlkçağda Edirne”, Edirne’nin 600. Fethi Yıl Dönümü Armağan Kitabı, Ankara 1965, s. 21-37. Özalp, İlhan, Kısa Edirne İli Tarihi, Edirne 1999. Şişman, Adnan, “Kazım Karabekir’de İnsan Sevgisi”, Fikir, Siyaset ve Devlet Adamı Kazım Karabekir Paneli, Ölümünün 52. Yıl Dönümü Anısına, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000, s. 11-26. Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar c.III, İstanbul, 1991. TBMM Albümü 1920-2010, c.I 1920-1950, Ankara, 2010. Turan, Şerafettin, “Edirne Antlaşması 1828-1829”, c.X, DİA, İstanbul, 1994. Turan, Şerafettin, İsmet İnönü Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği, Ankara 2003. Türk İstiklal Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Ankara 1989. Usal, Ahmet, Edirne Tarihi ve Kültürü, Edirne, 2006. Yerlikaya, Esin, “İlkçağlarda Edirne”, Kültür ve Sanat Dergisi Edirne Özel Sayısı, 39(1998), s. 14-18. Zeyrek, Suat, “Kazım Karabekir: Kafkasya’dan Trakya’ya I. Kafkas Kolordu Komutanlığı ve XIV. Kolordu Komutanlığı”, Güneydoğu Araştırmaları Dergisi, 18 (2010), s. 113-131.
• Tezler Çiftçi, Ali, Kazım Karabekir’in Siyasal Hayatı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2005. Kıycı, Aşir Kayhan, Mustafa Kemal Paşa Önderliğinde Millî Mücadele Kadrosu, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük 2013. Öngül, Bilal, Mehmet Şeref Aykut’un Hayatı ve Eserleri Üzerinde Bir Araştırma, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 1991. Sevgil, Sezen, Edirne Milletvekili Mehmet Şeref Aykut ve Birinci TBMM’deki Faaliyetleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 2016. Taşkıran, Cemalettin, Kazım Karabekir Paşa’nın Askeri Hayatı ve Komutanlığı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1992.
• Gazeteler Üner, Ragıp, “Kahraman Edirne”, Cumhuriyet, 27 Kasım 1967.