From Aleppo to Rio de Janeiro: İzmit Deputy in 1st Parliament in Grand National Assembly of Turkey, Mehmet Fuat Carım (1892-1972)

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: TBMM'nin 100. Yılı Özel Sayısı, 107 - 151, 10.11.2020

Funda Selçuk Şirin

Öz

Having a Caucasian rooted family, Fuat Carım was born in Aleppo due to his father’s occupation. He completed his higher education in Mülkiye which was one of the period’s most prestigious schools in the most turbulent period of the Ottoman Empire. Fuat Carım incited to the pursuit of salvation of the Empire by virtue of the trouble that the Ottoman Empire in, initially, in the Balkan geography. His path crossed with the Unionists while he was studying at Mülkiye and this relation continued increasingly in the proceeding years. In the years of World War I, he took place in the bureaucracy and he became kaimakam of Adapazarı in 1917. He was active in the conflict against the guerilla activity in the region with Teşkilat-ı Mahsusa in the years when there were important development taking place. He became İzmit deputy in 1st Parliament in Grand National Assembly of Turkey and he vigorously joined in the National Struggle. He took Red-Green War of Independence Medal due to his service. He became consul general of Moscow and Kazan between 1922-1924, thus, his undulated career in Foreign Office which would last approximately 35 years began. In this process, both of his private and occupational life included rather interesting and significant developments. He met important names and witnessed a lot of momentous occasion in the years when he was in Foreign Office. His last place of duty was Rio de Janerio. He gets to be a sui generis and impressing figure with his character in the Foreign Office. His career involves many works and he was also acknowledged with translations.

Anahtar Kelimeler

Caucasian, Izmit, Adapazarı, Nimet Arzık,, Taha Carım

Halep’ten Rio de Janeiro’ya I. Dönem TBMM İzmit Milletvekili Mehmet Fuat Carım (1892-1972)

Öz

Kafkas kökenli bir ailenin çocuğu olan Fuat Carım, babasının görevi nedeniyle Halep’te dünyaya geldi. Osmanlı Devleti’nin en sıkıntılı yıllarında dönemin en gözde okullarından biri olan Mülkiye’de yüksek eğitimini tamamladı. Osmanlı Devleti’nin başta Balkan coğrafyası olmak üzere içinde bulunduğu sıkıntı Fuat Carım’ı da imparatorluğun kurtuluşu için arayışlara sevk etti. Mülkiye’de eğitim aldığı yıllarda yolu İttihatçılarla kesişti. Bu ilişki, ilerleyen yıllarda artarak devam etti. I. Dünya Savaşı yıllarında bürokraside göreve başlayan Carım, 1917’de Adapazarı Kaymakamı oldu. Bölge açısından önemli gelişmelerin yaşandığı bu yıllarda Carım, Teşkilat-ı Mahsusa ile bölgedeki çete faaliyetlerine karşı mücadele içinde aktif olarak yerini aldı. I. TBMM’de İzmit milletvekili olan Carım, Milli Mücadele’ye de aktif bir şekilde katıldı. Hizmetlerinden dolayı Kırmızı Yeşil İstiklal madalyası aldı. 1922-1924 yılları arasında Moskova ve Kazan Başkonsolosu olan Carım’ın yaklaşık 35 yıl sürecek olan inişli çıkışlı bir hariciye kariyeri de başlamış oldu. Carım, bu süreçte hem özel hayatında hem de mesleki yaşamında oldukça ilginç ve önemli gelişmeler yaşadı. Dışişlerinde çalıştığı süre içinde pek çok önemli olaya tanık oldu ve önemli isimlerle tanıştı. Son görev yeri Rio de Janeiro’da Büyükelçi olan Fuat Carım, kişiliği ile Dışişleri’nin kendine özgü ve iz bırakan simalarından biri olmuştur. Kariyerine pek çok çalışma sığdıran Fuat Carım çevirileri ile de tanınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çerkes, İzmit, Adapazarı, Nimet Arzık,, Taha Carım

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları BOA, BEO./2858-214331-0 H-03-05-124 BOA, DH.MKT./2182-106/H.15-11-1316 BOA, DH.MKT./2577-154-0 H-11-10-1319 BOA., DH.MKT./2190-87-0 H.05-12-1316 BOA., Y.A.HUS/392-14-0/H.05.08.1316. BOA., Y.PRKJ./37-108-0/H.13.07.1316. BOA., ZB./327-79-0R-18-08-1324 BCA, 30-11-1-0/120-12-18/04.05.1938 BCA, 30-11-1-0/179-35-26/19.12.1945 BCA, 30-11-1-0/180-3-6/29.01.1946. BCA, 30-11-1-0/193-23-15/25.0.8.1947 BCA, 30-18-1-2-/108-21-17/04.04.1945 BCA, 30-18-1-2/119-52-18/29.06.1949 BCA, 516-219441-21-30-63/09.06.1938 Kitap ve Makaleler Adıvar, Halide Edip, Türk’ün Ateşle İmtihanı, Atlas Kitapevi, İstanbul 1992 Akal, Emel, Moskova-Ankara-Londra Üçgeninde İştirakiyuncular, Komünistler ve Paşa Hazretleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2014 Akbulut, Erden-Tunçay, Mete, Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (1920-1923) TÜSTAV, İstanbul 2007 Akgül, Suat, “1949 yılında SSCB’de Öldürülen Diplomatik Kurye Yüzbaşı Fuat Güzaltan Olayı”, https://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/DEMOKRAS%c4%b0-SEMPOZYUMU-%c3%96ZET-K%c4%b0TAP%c3%87I%c4%9eI.pdf (30.05.2020) Anılar: Nail Çakırhan Söyleşisi; Haz. Erden Akbulut, TÜSTAV, İstanbul 2008 Ant, Metin, 50 Yılın Türk Tiyatrosu, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1973 Aras, Tevfik Rüştü, Atatürk’ün Dış Politikası, Kaynak Yayınları, İstanbul 2003 Arı, Kemal, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç, (1923-1925) Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003 Arzık, Nimet, Tek At Tek Mızrak Anılar-2, Kaynak Yayınları, İstanbul 1984 Arzık, Nimet, Tek At, Tek Mızrak Anılar-1, Cilt:1; Kaynak Yayınları, İstanbul 1983 Avagyan, Arsen, Osmanlı İmparatorluğu ve Kemalist Türkiye’nin Devlet İktidar Sisteminde Çerkesler, Bilgi Yayınları, İstanbul 2004 Aydemir, İzzet, Muhaceretteki Çerkes Aydınları, b.y, Ankara 1991 Aydemir, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, Cilt: 3, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1972 Aytaman, Reha, Sinirli Yıllar (Dışişlerinde 42 Yıl) Ad Yayıncılık, İstanbul 1996. Berzeg, Sefer E., Kafkasya Diasporası’nda Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü, Nart Yayıncılık, Samsun 1995. Berzeg, Sefer, Kurtuluş Savaşında Çerkez Göçmenleri, Cilt: 2, Nart Yayıncılık İstanbul 1990 Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da (1919-1921), Cilt: I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1959 Birinci Dönem TBMM Milletvekillerinin Gelecekten Bekledikleri, TBMM Yayınları, Ankara 2004 Butbay, Mustafa, Kafkas Hatıraları, Yayına Hazırlayan: Ahmet Cevdet Canbulat, TTK Yayınları, Ankara 2007 Can, Fahri, “Birinci Dünya Harbında Sonra İlk Milli Kuvvet Nasıl Kuruldu?”, Yakın Tarihimiz, 1, No: 2(10 Mayıs 1962), s. 334 Can, Fahri, “Kuva-yı Milliye Ruhu”, Yakın Tarihimiz, 1, No: 8 (19 Nisan 1962), s. 249-250 Carım, Fuat, Dedikodulu Seyahat, Akşam Matbaası, İstanbul 1930 Cebesoy, Ali Fuat, Bilinmeyen Hatıraları: Milli Mücadele Hatıraları, Editör, Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 2001 Cebesoy, Ali Fuat, Moskova Hatıraları Milli Mücadele ve Bolşevik Rusya, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul, 2002 Çağlar, Günay, “Hüsrev Bey Heyeti Nasihası (Nisan-Mayıs 1920), s. 87-90 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/20802 (Erişim tarihi 25.04.2020) Çam, Yusuf, Milli Mücadelede İzmit Sancağı, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2014 Çankaya, Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, I. Cilt (1859-1968); Mars Matbaası, Ankara, 1969 Çetier, Yılmaz, Nefes Nefes Bir Ömür, Epsilon Yayınları, İstanbul 2006 Çölaşan, Emin, Sor Bakalım, Tekin Yayınevi, İstanbul 1988 Demirel, Ahmet Demirel, Birinci Mecliste Muhalefet II. Grup, İletişim Yayınları İstanbul 1995 Demirel, Ahmet, İlk Meclisin Vekilleri Milli Mücadele Döneminde Seçimler, İletişim Yayınları, İstanbul 2010 Demirer, Mehmet Arif, Fatin Rüştü Zorlu Gerçeği ve Türkiye İçin Çırpınışları, Profil Yayıncılık, İstanbul 2009 Dışişleri Bakanlığı 1967 Yıllığı, Yayına Hazırlayan: Hamid Aral, Ankara Basımevi, Ankara 1968,s. 973 Dışişleri Bakanlığı Yıllığı 1964-1965, Ankara Basımevi, Ankara, 1966 Dikerdem, Mahmut, Hariciye Çarkı, Cem Yayınevi, İstanbul 1989 Dinamo, Hasan İzzettin, Kutsal İsyan Milli Kurtuluş Savaşı’nın Gerçek Hikayesi, Cilt: 7, May Yayınları, İstanbul 1967 Efe, Ahmet, Kuşçubaşı Eşref, Bengi Yayınları, İstanbul 2007 Enis, Reşat, Kırmızı Karanfil, Yordam Kitap, İstanbul 2006, s.86 Er, Tayfun, Erguvaniler Türkiye’de İktidar Doğanlar, Duvar Yayınları, İzmir, 2007 Erim, Nihat, Günlükler (1925-1979), Haz. Ahmet Demirel, Cilt: I, YKY, İstanbul 2004 Erkin, Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl Anılar Yorumlar, Cilt: I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987 Erner, Erdem, Davulun Sesi Dışişlerinde 44 Yıl, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1993 Fortna, Benjamın C., Kuşçubaşı Eşref, Efsane Teşkilatı Mahsusa Subayının Hayatı, Çev. Selçuk Uygur Timaş Yayınları, İstanbul 20017 Gıngeras, Ryan, Dertli Sahiller, Şiddet Etnisite ve Osmanlı İmparatorluğu’nun sonu 1912-1923 Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014 Gide, F., “Osmanlı Devleti’nden Günümüze Çerkez Örgütlenmeleri, Geçmişten Geleceğe Çerkesler, 21. YY Çerkesler, Sorunlar ve Olanaklar Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı, Editörler: Sevda Alankuş, Esra Oktay Arı, Kafdav Yayınları, Ankara, 2011, s.347-356. Günver, Semih, Garip Ada’nın Garip Eşeği Yaşanmış Öyküler, Milliyet Yayınları, İstanbul 1999 Gürün, Kamuran, Akıntıya Kürek: Bir Büyükelçinin Anıları, Milliyet yayınları, İstanbul 1994 Gürün, Kamuran, Türk Sovyet İlişkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991 Hiçyılmaz, Ergün, Gizli Belgelerle Çerkes Ethem, Varlık Yayınları, İstanbul 1993 Hiçyılmaz, Ergün, Teşkilatı Mahsusa Kaynak Yayınları, İstanbul 2014 Hikmet, Nazım, Yazıları, Koza Yayınları, İstanbul 1976 https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/mazbatalar.sonuc (Erişim tarihi 25.04.2020) https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d01/SM_230_1_1.pdf (Erişim tarihi 25.04.2020) Hüsrev Gerede’nin Anıları, Kurtuluş Savaşı Atatürk ve Devrimler, Haz.. Sami Önal, Literatür Yayınları, İstanbul 2002 İzmit Milletvekilleri (1920-1927), Haz. Esma Torun, Sıdıka Cebeci, Vasfi Korkmaz, Emin Çaycı, Kocaeli 2006 Kısakürek, Necip Fazıl, “Son Moskof Marifeti”, Büyük Doğu, Sayı: 14, 10 Haziran 1949 Kozak, Nart, Osmanlı Tarihinde İz Bırakan Çerkezler, Neşa Ofset, İstanbul 2010 Kuneralp, Zeki, Sadece Diplomat, İstanbul Matbaası, İstanbul 1981 Kuran, Ahmet Bedevi, Osmanlı İmparatorluğunda İnkılap Hareketleri ve Milli Mücadele, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2013 Kutay, Cemal, Çerkez Ethem Dosyası, 1. ve 2.cilt, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1989 Kutay, Cemal, Osmanlı’da Cumhuriyete Yüz Yılımızda Bir İnsan Hüseyin Rauf Orbay(1881-1964), Kazan Yayıncılık, İstanbul Lütem, İlhan, Erim’den Mektuplar, Kurtiş Matbaası, İstanbul 1992 Melek, Faik, Hepsi Geldi Geçti Dışişlerinde 43 Yıl, Milliyet Yayınları, İstanbul 1994 Mumcu, Uğur, 40’lar Cadı Kazanı, UMAG Yayınları, Ankara, 2018 Ortaç, Yususf Ziya, Portreler, Yeni Matbaa, İstanbul 1960 Ortaylı, İlber , Zaman Kaybolmaz, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2008 Öndeş, Osman, Bin Renk Bir Ömür Sefire Emine Esenbel’in Anıları, Remzi Kitapevi, İstanbul 2004 Özel, Sabahattin, Milli Mücadelede İzmit-Adapazarı ve Atatürk, Derin Yayınları, İstanbul 2009 Özkan, Tuncay, Bir Gizli Servisin Tarihi, AD Yayıncılık, İstanbul 1999 Safa, Peyami, “Bir Ölümün Son Tahlili”,http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/29814/001516259006.pdf?sequence=1&isAllowed=y (30.05.2020) Sarı, Hüseyin, Milli Mücadele’de Bolu, Kemal Matbaacılık, Bolu 1995 Sofuoğlu, Adnan, Milli Mücadele Döneminde Kocaeli, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2006 Soysal, İlhami, Kurtuluş Savaşında İşbirlikçiler, Bengi Yayınları, İstanbul 2008 Stoddard, Philip H., Teşkilat-ı Mahsusa, Çeviren: Tansel Demirel, Arma Yayınları, İstanbul 2003 Şehidoğlu, Süreyya, Eylül 1920 Bakü Kurultayı ve Milli Mücadeleye Sağdan Soldan El koyma Çabaları, Ofset Yayınları, İstanbul 1975 Şener, Cemal, Çerkez Ethem Olayı, Okan Yayınları, İstanbul 1984 Şimşir Bilal, “Cumhuriyetin İlk Çeyrek Yüzyılında Türk Diplomatik Temsilcilikleri ve Temsilcileri (1920-1950)” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 64-65-66, (Mart-Temmuz-Kasım 2006), Cilt:XXII, s.15-90 Şimşir, Bilal N., Şehit Diplomatlarımız (1973-1994) I. Kitap, Bilgi Yayınevi, Ankara 2000 Şimşir, Bilal, Bizim Diplomatlar, Bilgi Yayınevi, Ankara 1996 Şirin, Funda Selçuk, “1930 Türkiyesinde Bir Muhalefet Örneği: Hür Adam Gazetesi”, Tarihin Peşinde Dergisi, Sayı: 23 (202), ss.99-140 Tevetoğlu, Fethi, Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler (1910-1960), Ayyıldız Matbaası, İstanbul 1967 Timuroğlu, Vecihi, Yazınımızdan Portreler, Başak Yayınları, İstanbul 1991 Topuz, Hıfzı, Nişantaşı Anıları, Heyamola Yayınları, İstanbul 2010 Tunçay, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925, Bilgi Yayınevi, Ankara 1978 Tunçay, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar, (1925-1936), BDS Yayınları, İstanbul 2009 Tuzcu, Aykut , “İtibar Ne Demektir”, Gaziantep Sabah Gazetesi, 22 Aralık 2014 Türk İstiklal Harbi VI. Cilt İstiklal Harbinde Ayaklanmalar (1919-1921), Genelkurmay Basımevi, Ankara 1974, Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cilt: II, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1998 Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923 Cilt:III, Haz. Fahri Çoker, TBMM Vakıf Yayınları, Ankara, yt, Türkiye Yazarlar ansiklopedisi, Haz. İhsan Işık Elvan Yayınları, İstanbul, 2001 Tütengil, Cavit Orhan, Temeldeki Çatlak, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1975 Uysal, Sermet Sami, Şiire Adanmış Bir Yaşam: Yahya Kemal, Bilge Sanat Yayınları, İstanbul 2006 Uysal, Sermet Sami, Yahya Kemal’i Sevenler Derneği, İstanbul, 1998, s. 239; Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul 2002 Ülkümen, Selahattin, Selahattin Ülkümen’in Anıları Bilinmeyen Yönleriyle Bir Dönemin Dışişleri, Gözlem Yayınları, İstanbul 1993 Ünal, Muhittin, Kurtuluş Savaşı’nda Çerkeslerin Rolü, Cem Yayınevi, İstanbul 1996 Yalçın, Soner, Efendi: Beyaz Türklerin Büyük Sırrı, Cilt: 1 Doğan Kitap, İstanbul 2004 Yapıcı, Selim, “Kalem Tutan Bir Kuvvacı, Silahşör Bir Entelektüel: Mehmed Fuad Carım'ın (1892-1972) Kısa Hayat Hikâyesi”, http://okumakayricaliktir.com/229/kalem-tutan-bir-kuvvacisilahsor-bir-entelektuelmehmed-fuad-carimin189219/yazi/ (Erişim Tarihi: 30.05.2020) Yenibahçeli Şükrü Bey’in Hatıraları, Haz. Yaşar Semiz, Ömer Akdağ, Çizgi Kitapevi, Konya 2011 Yeşil, Ahmet, Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk Teşkilatlı Muhalefet Hareketi: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Cedit Neşriyat, İstanbul 2002 Yılmaz, Mustafa, Milli Mücadelede Yeşil Ordu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.