1957 Milletvekili Genel Seçimlerinin Sakarya’daki Yansımaları ve Sakarya Milletvekilleri

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: TBMM'nin 100. Yılı Özel Sayısı, 180 - 219, 10.11.2020

Bilal Tunç

Öz

1954 yılına kadar Kocaeli’ne bağlı bir ilçe olan Adapazarı’nın Sakarya adında bir vilâyet haline getirilmesiyle beraber, yeni vilâyette birçok alanda olduğu gibi politikada da önemli değişimler olmuştur. Söz konusu değişimlerin en bariz olarak görüldüğü alanlardan birisi siyasettir. Bu bağlamda 1957 seçimlerinin Sakarya’daki yansımaları ve buna bağlı gelişmeler ayrıntılı bir biçimde irdelenmiştir. Bu çalışmadaki amaç, Türk Siyasi Tarihi açısından büyük önem arz eden 1957 Milletvekili Genel Seçimleri münasebetiyle Sakarya’da seçim öncesi genel durum, kampanya dönemlerinde yapılan propaganda çalışmaları, seçim sonuçları ve tüm süreçte meydana gelen gelişmeler ile adı geçen vilâyet milletvekillerinin TBMM’deki faaliyetlerinin etraflı bir biçimde incelemektir. Bu amaç doğrultusunda, Türkiye’de demokrasinin ciddi gelişme gösterdiği Demokrat Parti (DP) döneminde 1957 seçimlerinin Sakarya’da hangi ortamda yapıldığını ve bunun demokrasi tarihindeki yerini belirlemesi hedeflenmektedir. Ayrıca, seçimler süresinde mahalli basının bakışıyla siyasi partiler arasında seçim çalışmalarının nasıl bir siyasal mücadeleye dönüştüğünü ortaya koyarken, bu süreç sonrasında Sakarya Milletvekillerinin TBMM’deki çalışmaları toplumla demokrasi kavramı çerçevesinde izah edilmeye çalışılmıştır. “1957 Milletvekili Genel Seçimlerinin Sakarya’daki Yansımaları ve Sakarya Milletvekilleri adlı makale, başta Sakarya’da basılan gazeteler, Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi’nden elde edilen belgeler, TBMM Meclis Tutanakları olmak üzere konuyla ilgili araştırma ve inceleme eserlerinden istifade edilerek hazırlanmıştır. Bu çalışma, nitel bir çalışma olup; yapılan çalışmada veriler doküman analizi tekniği kullanılmak suretiyle elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Basın,, Demokrat Parti,, Encümen,, Milletvekili Seçimleri,, Sakarya

Reflections of 1957 General Parliamentary Elections in Sakarya and Sakarya Deputies

Öz

Until 1954, with the transformation of Adapazari, a district of Kocaeli, as a province called Sakarya, there had been changes in many areas. One of the fields where said changes can be observed most evidently is politics. In this sense, reflections of 1957 elections on Sakarya and affiliated developments are examined in detail. The purpose of this study is to examine the general pre-election conditions in Sakarya due to 1957 General Parliamentary Elections which are of great importance in terms of Turkish Political History, propaganda works conducted during campaign periods, election results, developments taking place throughout this process, and activities of members of parliament of this province at TBMM in detail. In line with this purpose, it is aimed to determine in which environment the 1957 elections were held in Sakarya during DP period when democracy in Turkey shown serious developments, and its place in the history of democracy. In addition, it has been revealed how the election works transformed into a political fight among political parties from the perspective of local press throughout the elections while attempting to clarify the works of Sakarya’s members of parliament at TBMM after this process within the scope of concepts of society and democracy. The article titled “Reflections of 1957 General Parliamentary Elections on Sakarya and Sakarya Deputies” has been prepared by using relevant research and review works, particularly newspapers published in Sakarya, documents obtained from Turkish Presidency Republic Archives and TBMM Parliament minutes. This study is a qualitative study, and the data were obtained by using document analysis technique.

Anahtar Kelimeler

Press,, Democratic Party,, Council,, Parliamentary Elections,, Sakarya

Kaynakça

• 1. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 30.10.1.0, Yer No: 52.311.1; Fon Kodu: 030.10.0.0 Yer No: 78.515.6; Fon Kodu: 30.11.1.0, Yer No: 308.35.14. BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 64.34.8; 2.
• TBMM Zabıt Cerideleri (Tutanakları): TBMMTD, Dönem 11, c.I, (1 Kasım 1957), s. 5.
• TBMMTD, Dönem 11, c. I, (22 Kasım 1957), s. 29-33; TBMMTD, Dönem 11, c. II, (21 Aralık 1957), s. 252.
• TBMMTD, Dönem 11, c. I, (25 Aralık 1957), s. 1; TBMMTD, Dönem 11, c. I, (31 Ocak 1958), s. 594.
• TBMMTD, Dönem 11, c. I, (7 Şubat 1958), s. 1; TBMMTD, Dönem 11, c. I, (10 Şubat 1958), s. 1.
• TBMMTD, Dönem 11, c. II, (27 Şubat 1958), s. 895; TBMMTD, Dönem 11, c. II, (12 Kasım 1958), s. 71.
• TBMMTD, Dönem 11, c. V, (15 Kasım 1958), s. 40; TBMMTD, Dönem 11, c. VI, (15 Aralık 1958), s. 167.
• TBMMTD, Dönem 11, c. VI, (1 Aralık 1958), s. 1; TBMMTD, Dönem 11, c. X, (24 Şubat 1959), s. 734.
• TBMMTD, Dönem 11, c. IV, (5 Mayıs 1958), s. 25; TBMMTD, Dönem 11, c. IX, (18 Mayıs 1959), s. 185.
• TBMMTD, Dönem 11, c. IX, (25 Mayıs 1959), s. 251; TBMMTD, Dönem 11, c. III, (2 Nisan 1958), s. 1.
• TBMMTD, Dönem 11, c. V, (1 Kasım 1958), s. 18. TBMMTD, Dönem 11, c. V, (15 Kasım 1958), s. 42.
• TBMMTD, Dönem 11, c. V, (24 Kasım 1958), s. 2. TBMMTD, Dönem 11, c. VI, (1 Aralık 1958), s. 4.
• TBMMTD, Dönem 11, c. VIII, (2 Mart 1959), s. 7. TBMMTD, Dönem 11, c. IX, (15 Mayıs 1959), s. 203.
• TBMMTD, Dönem 11, c. IX, (1 Haziran 1959), s. 414. TBMMTD, Dönem 11, c. X, (16 Kasım 1959), s. 31.
• TBMMTD, Dönem 11, c. V, (15 Kasım 1958), s. 40. TBMMTD, Dönem 11, c. X, (16 Kasım 1959), s. 32.
• 3. TBMM Milletvekili Mazbata ve Tanıtma Formları : Ahmet Hamdi Başak’ın 1763 Sayılı Hal Tercümesi.
• Ahmet Hamdi Başak’ın 27 Ekim 1957 Tarihli Seçim Mazbatası; Baha Hun’un 2444 Nolu Hal Tercümesi.
• Baha Hun’un 27 Ekim 1957 tarihli Seçim Mazbatası; Hamza Osman Erkan’ın 1018 Sayılı Hal Tercümesi.
• Hamza Osman Erkan’ın 27 Ekim 1957 Tarihli Seçim Mazbatası; Hüseyin Nüzhet Akın’ın 2087 Sayılı Hal Tercümesi.
• Hüseyin Nüzhet Akın’ın 27 Ekim 1957 Tarihli Seçim Mazbatası; Mehmet Nusret Kirişoğlu’nun 1929 Sayılı Hal Tercümesi.
• Mehmet Nusret Kirişoğlu’nun 27 Ekim 1957 Tarihli Seçim Mazbatası; Mehmet Rifat Kadızade’nin 2445 Nolu Hal Tercümesi.
• Mehmet Rifat Kadızade’nin 27 Ekim 1957 tarihli Seçim Mazbatası; Selami Dinçer’in 2088 Nolu Tercüme-i Hal Varakası; Selami Dinçer’in 27 Ekim 1957 Tarihli Seçim Mazbatası.
• Tacettin Barış’ın 2443 Nolu Hal Tercümesi; Tacettin Barış’ın 27 Ekim 1957 Tarihli Seçim Mazbatası.
• 1. Yerel Gazeteler: Adapazarı Akşam Haberleri Gazetesi, Anadolu Gazetesi, Hakikat Gazetesi, Sabah Gazetesi, Sakarya Gazetesi, Son Dakika Gazetesi, Sakarya Postası Gazetesi 2. Ulusal Gazeteler: Milliyet Gazetesi, Son Havadis, Vatan
• ABDÜLHAKİMOĞULLARI, Erdal, Tek Başına Seçim Kazanmak: Türk Siyasal Hayatında Bağımsız Milletvekili Adaylığı, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, (2008), ss. 269-304.
• AHMAD, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), (4. Baskı), İstanbul: Hil Yayınları, 2010.
• AKŞİN, Sina, Türkiye’nin Yakın Tarihi I, İstanbul: Yenigün Haber Ajansı Yayınları, 1997.
• ALBAYRAK, Mustafa, Hürriyet Partisi’nin Türk Siyasî Tarihindeki Yeri ve Önemi, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: 24, Sayı:71, (Temmuz 2008), ss.341-379.
• ARSLAN, Ali, 1950’den 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesine, Genel Seçim Sonuçları Temelinde Türkiye’nin Siyasi Yapısı, İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt:4, Sayı:1, (2007), ss. 1-29.
• ARSLAN, Zühtü, Türk Parlamento Tarihi TBMM-XI. Dönem (1957-1960), Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 2011.
• BERZEG, Sefer E., Kafkasya ve Çerkezler Bibliyografyası, Samsun: Kafkasya Yayıncılık, 1996.
• BULUT, Sedef, Üçüncü Dönem Demokrat Parti İktidarı (1957-1960): Siyasi Baskılar ve Tahkikat Komisyonu, Akademik Bakış Dergisi, Cilt:2, Sayı:4, (2009), ss. 125-145.
• ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1950’den Günümüze), (5. Baskı), Ankara: İmge Yayınevi, 2013.
• EMİROĞLU, Atiye, 27 Mayıs 1960 İhtilali ve Demokrat Parti’nin Tasfiyesi, Selçuk Üniversitesi Kadınhanı Faik İçil Meslek Yüksekokulu Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, Yıl:1, Sayı:1, (2011), ss. 13-27.
• ESEN, Selin, 18 Nisan 1960 Tarihli Tahkikat Komisyonu, Mülkiye Dergisi, Cilt:34, Sayı: 267, (2010), ss. 167-192.
• GÜMÜŞ, Şakir, Anket Şirketleri 30 Mart Testini Geçti mi?, Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, Yıl:1, Cilt:1, (2015), ss. 35-53.
• KARPAT, Kemal K., Türk Demokrasi Tarihi, (Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller), İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• KURT, Sümeyra ve DUMAN, Emre, Sakarya İlinde Kentsel Gelişim Sürecinin Arazi Kullanımı ve Jeomorfolojik Birimler Üzerindeki Etkisinin Zamansal Değişimi, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 34, (2016), ss. 268-282.
• NARİN, Resul, Sakarya Manav/Türkmen Tarihi (Yedi Asırlık Bir Tarih), Sakarya: Sakarya Yerel Kültür Derneği Yayınları, 2018.
• ÖZTÜRK, Kazım, Türk Parlamento Tarihi TBMM-X. Dönem (1954-1957), Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 2000.
• ÖZTÜRK, Kazım, Türk Parlamento Tarihi TBMM IX. Dönem (1950-1954), Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1998.
• ŞAHİN, Enis ve DEMİRAĞ, Sinan, Cumhuriyet Dönemi Kocaeli Vilâyeti Mülkî Yapılanma Tarihi I (1924-1954), Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, ss.1555-1594.
• TUNÇ, Bilal, Cumhuriyet Döneminde İzmit İlçesinin İdari Yapısı ve Nüfusu (1923-1960), Türk İdare Tarihi Dergisi, Sayı: 484, (2017), ss. 351-378.
• TUNÇ, Bilal, Demokrat Parti Kocaeli Milletvekili Cemal Tüzün (1954-1961), Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Cilt:54, Sayı:14, (2017), ss. 171-187.
• TUNÇ, Bilal, Demokrat Parti Kocaeli Milletvekili Nüzhet Unat’ın Siyasi Hayatı ve Yassıada Mahkemelerindeki Yargılanma Süreci (1954-1961), Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Sayı:66 (2020), ss. 365-384.
• Tunç, Bilal, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti Uygulamalarından Vatan Cephesi’nin Sakarya’daki Yansımaları, Current Research Social Sciences Dergisi, Cilt: 3, Sayı:3, (2017), ss. 154-168.
• Yassıada Yüksek Adalet Divanı Tutanakları: Anayasayı İhlal Davası, Ankara: TBMM Kütüphanesi, Yer No: 1985-4501, 1967.
• Yüksek Adalet Divanı Kararları, Yer No: 1985-4520, Ankara: TBMM Kütüphanesi, 1967.
• ZÜRCHER, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Çev. Yasemin Saner Gönen), (7. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.