Haydar (Vaner) Bey'in I. Meclis'teki Faaliyetleri

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: TBMM'nin 100. Yılı Özel Sayısı, 74 - 106, 10.11.2020

Mustafa Sarı

Öz

1889 yılından itibaren özellikle doğu vilayetlerinde mülkî görevler üstlenen Haydar Bey, en son Mart 1918-Ağustos 1919 tarihleri arasında Van vilayeti valiliğinde bulunduktan sonra Mustafa Kemal Paşa’ya destek olmak için Erzurum’a gitmişti. Ocak 1920’de İstanbul’da toplanan Son Osmanlı Mebuslar Meclisi’ne Van mebusu olarak katılan Haydar Bey, Ankara’da açılan Millî Meclis’e de yine Van mebusu olarak intihap etmişti. Haydar Bey TBMM I. Dönemi süresince çeşitli meseleler üzerinde teklif ve takrirler vermiş, Musul meselesi gibi çok önemli meselelerde konuşmalar yapmış, İdare-i Kurra ve Nevahi Kanunu çalışmalarına katılmış, Meclis’te Mustafa Kemal Paşa’nın grubu olan I. Grup’un çekirdek kadrosundan olmuş, Mustafa Kemal Paşa tarafından Musul operasyonu çerçevesinde Van’a gönderilmiş, yine bu vazifesi sırasında Konya Valiliği vazifesinde bulunmuştur.
Bu çalışmada, Van Mebusu Haydar Bey’in I. Meclis Dönemindeki faaliyetleri başta Genelkurmay ATASE Arşivi, Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Cumhuriyet Arşivi olmak üzere, TBMM Zabıt Cerideleri ve ikinci el kaynaklar kullanılarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Haydar Vaner Bey, TBMM, Van

Haydar (Vaner) Beg’s Activities of in the First Assembly

Öz

Servicing in civil administration especially in the Eastern Provinces since 1889, Haydar Beg was the governor of Van province between March 1918 and August 1919 and then he went to Erzurum to support Mustafa Kemal Pasha. Haydar Beg, who joined the Last Ottoman Parliamentary Assembly in Istanbul in January 1920 as a Van deputy, also elected as Van deputy to the National Parliament convened in Ankara. During the First Period of the Grand National Assembly of Turkey, Haydar Beg made proposals and recommendations on various issues, gave speeches on very important issues such as the Mosul Question, participated in the preparatory works of the Law for Administration of Villages and Sub-districts, He was sent to Van by Mustafa Kemal Pasha within the scope of the Mosul Operation, and he was the Governor of Konya during this duty.
In this study, the activities of Van deputy Haydar Beg during the First Assembly Period will be discussed by using the General Staff Archive, the Presidential Archive, the Republic Archive, the Minutes of the Grand National Assembly of Turkey and second hand sources.

Anahtar Kelimeler

Haydar (Vaner) Beg, Grand National Assembly of Turkey, Van

Kaynakça

• Akgül, Suat, UZEL, Sahir, Musul-Kerkük Harekatı, Berikan, Ankara 2001.
• Akın, Rıdvan, TBMM Devleti (1920-1923), İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• Akyüz, Yahya, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, C. I, MEB Yayınları, İstanbul 2001.
• Avanas, Ahmet, Milli Mücadele’de Konya, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1998.
• Belen, Fahri, Askerî, Siyasal ve Sosyal Yönleriyle Türk Kurtuluş Savaşı, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları, Ankara 1973.
• Budak, Mustafa, İdealden Gerçeğe Misâk-ı Millî’den Lozan’a Dış Politika, 5. Baskı, Küre Yayınları, İstanbul 2014.
• Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul 2000.
• Çevik, Zeki, Milli Mücadele’de “Müdafa-i Hukuktan Halk Fırkası’na” Geciş (1918-1923), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2002.
• Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, TBMM Yayınları, Ankara 1995
• Demirel, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet İkinci Grup, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2003
• Erdeha, Kamil, Milli Mücadelede Vilâyetler ve Valiler, Remzi Kitabevi, İstanbul 1975.
• Hatipoğlu, Süleyman, Türk-Fransız Mücadelesi (Orta Toros Geçitleri, 1915-1921), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2001.
• Kandemir, Feridun, “Konya’da Delibaş Hadisesi - Haydar Vaner’den Naklen”, Yeni Tarih Dünyası, C. 2, sayı:12, İstanbul 1954.
• Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C. II, TTK Yayınları, Ankara 1968.
• Kaymaz, İhsan Şerif, Musul Sorunu: Petrol ve Kürt Sorunları ile Bağlantılı Tarihsel ve Siyasal Bir İnceleme, Otopsi Yayınları, İstanbul 2003.
• Kenan, Mehmet, Büyük Harpde İran Cephesi, Erkan-ı Harbiye Reisliği Yayınları, Ankara 1928.
• Kurtuluş, Sadi, “Delibaş”, Cumhuriyet Gazetesi, 31 Ekim 1940.
• Oran, Baskın, Türk Dış Politikası, C.II, 9. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
• Önder, Mehmet, Atatürk Konya’da, TTK Yayınları, Ankara 1989.
• Önder, Mehmet, Atatürk’ün Yurt Gezileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1998.
• Önder, Mehmet, Milli Mücadele’de Konya-Delibaş Hadisesi, Yeni Kitap Basımevi, Konya 1953
• Özalp, Kazım, Milli Mücadele 1919-1922, C. I, TTK Yayınları, Ankara 1998.
• Sarı, Mustafa, “Milli Mücadele Başlarında Bir Devlet Adamı: Van Valisi Haydar (Vaner) Bey”, History Studies, 4/1,2012, ss. 449-488.
• Sarı, Mustafa, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Devlet Adamı: Haydar (Vaner) Bey, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. II, TTK Yayınları, Ankara1994.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. IV, TTK Yayınları, Ankara 1996.
• Selvi, Haluk, “İngiltere'nin Musul Politikası Karşısından Osmanlı Devleti ve Bölge Aşiretleri (1918-1920)”, Belleten, Cilt: LXXIV-Sayı: 271-Yıl: 2010 Aralık, ss. 789-831.
• Sonyel, Salahi R., Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisin Türkiye’deki Eylemleri, TTK Yayınları, Ankara 1995.
• Sonyel, Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C. I, TTK Yayınları, Ankara 1995.
• Şakir, Ziya, “Saltanatın Son Günleri”, Tan Gazetesi, 13 Haziran 1920.
• Şimşir, Bilal, Malta Sürgünleri, İkinci Baskı, Bilgi Yayınları, İstanbul 1985.
• Tansel, Salahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C. III, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1972
• Türkmen, Zekeriya, Musul Meselesi Askeri Yönden Çözüm Arayışları (1922-1925), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2003.