Moğolların Meyyâfârikîn Kuşatması

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 381 - 406, 31.03.2021

Mustafa Şahin Mert Demir

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.880398

Cited By: 1

Öz

Cengiz Han’ın ölümünden kısa bir süre sonra Moğol imparatorluğunun toprakları üzerinde dört büyük devlet açığa çıktı. Bu devletlerden biri de merkezi Tebriz olmak üzere Hülagü Han’ın kurduğu İlhanlılardır.
Hülagü, kendisine 1253 yılındaki kurultayda verilen görevi yerine getirmek için yola çıktı. 1256 yılında İsmâilîlere, 1258 yılında Abbâsî Halîfeliği’ne son verdi. Daha sonra üçüncü görevi olan Suriye ve Mısır’ı almak için Azerbaycan’dan harekete geçti. Bağdad kuşatması sırasında Abbâsî Halîfeliği’ne destek olmak amacıyla asker gönderen ve Moğollara tâbi olmayı reddeden Eyyûbîlerin Meyyâfârîkîn hâkimi el-Kâmil’in itaat altına alınması için oğlu Yaşmut’u görevlendirdi. Moğol ordusunda Bedreddîn Lü’lü gibi Müslüman müttefiklerin yanı sıra Ermeni ve Gürcü birlikler de bulunuyordu. Yaşmut, teslim olması için el-Kâmil’e elçi gönderdi. Teklifi reddeden el-Kâmil, sağlam surlara sahip Meyyâfârikîn şehrini, halkıyla yekvücut olup savunmaya başladı. Yaklaşık iki yıl boyunca kuşatma altına alınan Meyyâfârikîn açlık ve susuzluğa mahkûm edildikten sonra teslim olmak zorunda kaldı. Şehir teslim alındıktan sonra burada kalan insanlar Moğollar tarafından katledildi. Hülagü’nün emriyle, el-Kâmil’in vücudundan koparılan et parçaları ağzına verilerek yapılan işkence ile öldürüldü. El-Kâmil’in kesilen başı Suriye’nin büyük şehirlerinde Moğollar ve onların destekçileri tarafından zafer nişânesi olarak dolaştırıldıktan sonra bir mızrağın ucunda takılarak uzun bir müddet teşhir edildi. Ayn-ı Calut Savaşı’nı kazanan Memlûklar onun kesik başını Şam’da defnettiler. Kuşatma ile harap olan Meyyâfârikîn ise uzun bir müddet kendini toparlayamayarak küçük bir şehir halinde kaldı.
Bu çalışmanın amacı; el-Kâmil ve Meyyâfârikîn şehrinin Moğollara karşı direnişin sembolü haline gelmelerini ilim âlemine ayrıntılı şekilde tanıtmaktır.

Anahtar Kelimeler

Moğollar,, Eyyûbîler,, Meyyâfârikîn,, Yaşmut,, el-Kâmil

Mongol Siege of Mayyafariqin

Öz

Shortly after Genghis Khan's death, four big states were founded on the lands Mongolian Empire’s. One of them was the Ilkhanid State founded by Hülagü, with Tabriz its capital.
Hülagü took action a mission given to him by the kurultai in 1253. Putting an end to the rule of the Ismailis in 1256 and the Abbasid Caliphate in 1258, He later moved from Azerbaijan to conquer Syria and Egypt as his third mission. He commissioned his son Yaşmut to subjugate Ayyubid Ruler of Mayyafariqin, al-Kamil, who had sent troops to support the Abbasid Caliphate during the siege of Baghdad and refused to obey the Mongols. The Mongol army incluced Armenian and Georgian troops as well as Muslim allies like Bedreddîn Lulu. Yaşmut sent ambassador to al-Kamil to demand his surrender. Al-Kamil, who rejected the offer, started to defend the city of Mayyafariqin which had strong walls with his people. The city had to surrender due to hunger and thirst upon a siege that lasted about two years. After the city was takenover, itsdwellers wereslaughtered by the Mongols. With Hülagü’s order, al-Kamil was killed by torture, in which pieces of flesh torn from his body was forced into his mouth. After the severed head of al-Kamil was passed arround in big cities of Syria by the Mongols and their supporters as asign of victory, it was attached to the end of spear and displayed for a long time. Winning the Battle of Ain Jalut, the Mamluks buried his severed head in Damascus. Mayyafariqin, destroyed with the siege, could not pull itself together for a long time and remaining as a small city.
The purpose of the present study is to explain for the world of science how al-Kamil and Mayyafaqirin became the symbol of resistance against the Mongols

Anahtar Kelimeler

Mongols,, Ayyubids,, Mayyafariqin,, Yaşmut,, al-Kamil

Kaynakça

• Abbas İkbal Aştiyânî, Târîh-i Moğol ez Hamle-yi Cengiz tâ Teşkîl-i Devlet-i Timûrî, Müesse-yi İntişârât-i Emîr-i Kebîr, Tahran 1986.
• Ahmed b. Ali Makrizî (ö. 845/1442), Kitâbü’s-Sülûk fî Marifeti Düvel el-Mülûk, C. 1, Bölüm 2, Yay. M. Zaide, Kâhire 1936-38, Türkçe Tercüme Zakir Kadiri Ugan, TTK Tercüme Eserler Bölümü Yayınlanmamış Daktilolu Tercüme Yazmalar Kısmı.
• Akkuş, Mustafa, “Hülâgû Han Döneminde Anadolu’da Görev Yapan Moğol Komutanları”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 9, (Konya 2018), s. 150-171.
• Aknerli Grigor (ö. 1335), Okçu Milletin Tarihi, Yeditepe Yay., İstanbul 2012.
• Alaaddîn Ata Melik Cüveynî (ö. 681/1283), Tarih-i Cihan Güşa, Çev. Mürsel Öztürk, TTK, Ankara 2013.
• Alan, Hayrunnisa, “İlhanlılar”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Yay. Haz. Hayrunnisa Alan-İlyas Kemaloğlu, Ötüken Yay., İstanbul 2017, s. 151-179.
• Alican, Mustafa, Bir Orta Çağ Şehri Olarak Meyyâfârikîn (Silvan), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2012.
• Amitai-Preiss, Reuven Mongols and Mamluks, The Mamluk-Ilkhanid War, 1260-1281, Cambridge University Press, New York, USA 1995.
• Barthold, V.V., Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, Çev. Hakkı Dursun Yıldız, TTK, Ankara 1990.
• Benâketî, Fahreddîn Ebû Süleymân Dâvûd b. Tâcu’d-dîn (ö. 730/1329-1330), Târîh-i Benâketî: (Ravzât ûî’l-Elbâb fî Ma‘rifeti’t-Tevârîh ve’l-Ensâb), Ed. Ca‘fer Şi‘ar, Tahran 1348.
• Boyle, J. A., “Dynastic and Politıcal History of The Il-Khāns”, Cambridge History of İran, Vol. 5, Cambridge 1968, s. 303-421.
• Cahen, Claude, “XIII. Asır Ortalarında Cezire (İzzeddin b. Şeddada Göre)”, Çev. Neşet Çağatay, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 4, (Ankara 1952), s. 93-106.
• Celâleddîn Suyûtî (ö. 911/1505), Halifeler Tarihi, Arapçadan Çev. Onur Özatağ, Kabalcı Yay., İstanbul 2001.
• Curtin, Jeremiah, The Mongols A History, Barton 1908.
• Dashdondog, Bayarsaikhan, “Darughachi in Armenia”, The Mongols’ Middle East, Islamic History and Civilization, Vol. 127, Ed. Bruno De Nicola and Charles Melville, Leiden-Boston -Brill 2016.
• Dashdondog, Bayarsaikhan, The Mongols and the Armenians (1220-1335), Vol. 24, Ed. Michael R. Drompp Devin DeWeese, Leiden-Boston 2011.
• Dayı, Özkan, “Moğollar Döneni Fars Edebiyatında Kullanılan Bazı Türkçe Moğolca Terimler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 63, (2018), s. 485-498.
• D'ohsson, Abraham Constantin Mouradgea, Moğol Tarihi, Haz. Ekrem Kalan, IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul 2014.
• Ebû’l-Fazl Hatibî, “Argûn Aka”, Dânişnâme-i Îrân, Tahrân 1384 hş., C. 2, s. 443-444.
• Ebû’l-Fidâ, İmâdeddîn İsmail b. Muhammed b. Ömer (ö.732/1331), Târîhu Ebî’l-Fidâ el-Müsemmâ el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, C. 2, Tahkîk Mahmûd Deyyûb, Beyrut 1997.
• Ebû’l-Fidâ, İmâdeddîn İsmail b. Muhammed b. Ömer (ö. 732/1331), Ebü’l-Fidâ Coğrafyası, Çev. Ramazan Şeşen, İstanbul 2017.
• El-Belâzurî, Ebû’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (ö. 279/892), Fütûhu’l-Büldân, Çev. Mustafa Fayda, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1987.
• Fasîh-i Hâfî, Fasîhü’d-dîn Ahmed b. Celâlu’d-dîn Muhammed (ö. 849/1445-1446), Mucmel-i Fasîhî, C. 2, Neşr. Muhammed Ferrûh, Meşhed 1341.,
• Galstyan, A. G., Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, Rusçadan Çev. İlyas Kamalov, Yeditepe Yay., İstanbul 2005.
• Genceli Kiragos (ö. 1242’den sonra), Moğol İstilası 1220-1265, Çev. Mahmut Kemal Bey, Post Yay., İstanbul 2018.
• Gregory Abû’l-Farac Bar Hebraeus (Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî ö. 1286), Abû’l-Farac Tarihi, C. 2, Çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1999.
• Gregory Abû’l-Farac Bar Hebraeus (Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî), Târîhu Muhtasari’d-Düvel, Terc. Şerafeddin Yaltkaya, TTK, Ankara 2011.
• Grousset, Rene, Bozkır İmparatorluğu Atilla-Cengiz Han-Timur, Çev. M. Reşat Uzmen, Ötüken Yay., İstanbul 1999.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvînî (Hamd-Allah Mustawfi of Qazwîn ö. 740/1340), The Geographical Part of the Nuzhat al-Qulub, Trans. G. Le Strange, Leyden/London 1919.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzide, Çev. Mürsel Öztürk, TTK, Ankara 2018.
• Hândmîr, Gıyâsu’d-dîn b. Humâmu’d-dîn (ö. 942/1535-1536), Târîh-i Habîbu’s-Siyer fî Ahbârî Efrâdi’l-Beşer, C. 3, Neşr. M. N. Debir Siyâkî, Kitâbfurûşî-yi Hayyam, Tahran 1362.
• Herbert, M. J.- M. A. Loeve, “The Mongols”, The Cambridge Medieval History, Vol. IV, Cambridge 1923, s. 642-643.
• Hillenbrand, Carole, “Mayyafarikin”, EI2, Vol. 6, Leiden 1991, s. 928-932.
• Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib, Çev. Abdullah Duman-Murat Ağarı, Kitabevi Yay., İstanbul 2008.
• İbn Havkal (ö. 977), 10. Asırda İslâm Coğrafyası, Terc. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yay., İstanbul 2014.
• İbn Kesîr (ö. 774/1373), El Bidâye Ve’n-Nihâye (Büyük İslam Tarihi), C. 13, Çev. Mehmet Keskin, Çağrı Yay., İstanbul 1994.
• İbni Tagrıberdi (ö. 874/1470), En-Nücûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar), Arapçadan Çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul 2013.
• İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi El Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi, C. 2, Çev. Bekir Eryarsoy, Bahar Yay., İstanbul.
• İbnü’t-Tıktaka (ö. 709/1309’dan sonra), El-Fahrî (Devlet İdaresi, Halifeler, Vezirleri Tarihi, 632-1258), Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2016.
• İbn'ül-Ezrak (587/1181?), Mervanî Kürtleri Tarihi, Çev. Mehmet Emin Bozarslan, Koral Yay., İstanbul 1975.
• Kadı Ahmed b. Muhammed-i Gaffarî-yi Kazvinî (ö. 975/1567), Târîh-i Cihanârâ, Kitâbfurûşi-yi Hâfız, Tahran 1963.
• Kafalı, Mustafa, “Cengiz Han”, DİA, C.7, s. 367.
• Kök, Bahattin, “Lü’ Lü’ Bedreddin”, DİA, C. 27, s. 257.
• Lambton, A. K. S., “Mongol Fiscal Administration in Persia”, Studia Islamica, No. 64, (1986), s. 79-99.
• Minhâc-i Sirâc el-Cûzcânî (ö. 660/1262), Tabakât-ı Nâsırî (Moğol İstilasına Dair Kayıtlar), Çev. Mustafa Uyar, Ötüken, Ankara 2016.
• Minorsky, V., “Meyyâfârikîn”, İ. A., C. 8, MEB, İstanbul 1979, s. 195-201.
• Mîrhând, Mîr Muhammed b. Seyyîd Burhânu’d-dîn Hândşâh (ö. 903/1498), Ravzâtu’s-Safâ fî Sîreti'l-Enbiyâ ve'l-Mülûk ve'l-Hulefâ, C. 5, Kitâbfurûşîha-yi Merkezi Hayyam Neşr. Çapepirûz, Tahran 1339.
• Muinu‘d-dîn-i Natanzî (ö. 817/1414’ten sonra), Müntehabü’t-tevârîh-i Muinî, Neşr. Jean Aubin, Kitâbfurûşi-yi Hayyam, Tahran 1957.
• Müverrih Vardan (ö. 1271), Türk Fütühatı Tarihi (889-1269), Türkçe Çev. Hrant D. Andreasyan, Milli Mecmua Basımevi, İstanbul 1937.
• Oktay, Hasan, Ermeni Kaynaklarına Göre Türkler ve Moğollar, Selenge Yay., İstanbul 2007.
• Reşîdüddin Fazlullah (ö. 718/1318), Câmiu’t Tevârih İlhanlılar Kısmı, Çev İsmail Aka, TTK, Ankara 2013.Roux, Jean Paul, Cengiz Han ve Moğol İmparatorluğu, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2012.
• Sa‘d b. Muhammed Huzeyfe el Ğamdi, “Meyyafarikin’de Kahramanlık ve Fedakârlık”, Çev. Mehdi İlhan, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 29, S. 47, (Ankara 1986), s. 227-242.
• Savcı, Süleyman, Silvan Tarihi (Mafarkın Âbide ve Kitabeleri), Diyarbakır Matbaası, Diyarbakır 1956.
• Savran, Ahmet, “Meyyâfarikîn”, DİA, C. 29, s. 511-512.
• Spuler, Berthold, İran Moğolları, Çev. Cemal Köprülü, TTK, Ankara 2011.
• Strange, Guy Le, Doğu Hilafetinin Memleketleri, Çev. Adnan Eskikurt, Cengiz Tomar, Yeditepe Yay., İstanbul 2015.
• Subaşı, Ömer, Gürcü Moğol İlişkisi Güney Kafkasya 1220-1346, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 2015.
• Şahin, Mustafa, Serbedârîler Darağacının Gölgesinde Kurulan Bir Devlet, İdeal Kültür Yay., İstanbul 2017.
• Şirin Beyânî, Din û Devlet der İran Ahd-i Mogul: Siyâset-i Hâricî İlhânân der Cihan-ı İslâmî, C. 1-3, Merkezi Neşr-i Dânişgâhî Tahran 1370.
• Şirin Beyânî, Moğulân ve Hükûmet-i İlhânî der İrân, Tahran 1394.
• Temir, Ahmet, Cengiz Han, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 1989.
• Temir, Ahmet, “Moğol veya Türk Moğol Hanlığı”, Türkler Ansiklopedisi, C. 8, Yeni Türkiye Yay., İstanbul 2002, s. 416-433.
• Togan, Zeki Velidi, “Moğollar Devrinde Anadolu’nun İktisadi Vaziyeti”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, S. 1, (İstanbul 1931), s. 26-27.
• Togan, Zeki Velidi, Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981.
• Tomar, Cengiz, “Bir Devrin Sonu Eyyubiler”, Eyyubiler Yönetim, Diplomasi, Kültür ve Hayat, Ed. Önder Kaya, Küre Yay., İstanbul 2012, s. 143-155.
• Uyar, Mustafa, İlhanlı (İran Moğolları) Devleti’nin Askerî Teşkilatı, TTK, Ankara 2020.
• Vassaf, Şihâbu’d-dîn Abdullâh b. Fazlullah Kâtib-i Şîrâzî (ö. 730/1329-1330), Tahrir-i Târîh-i Vassaf, Neşr. Abdu’l-Muhammed Âyetî, Bünyâd-i Ferheng-i İran, Tahran 1346.
• Venegoni, Laura, “The Political Backround of the Mongolian Conquest and Hülagü’s West Conquest (1256-1260)”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 6, (Ankara 2007), s. 29-40.
• Yahyâ b. Abdüllatif Kazvinî (ö. 962/1555), Lübbû’t-tevârîh, İntişârât-i Bünyâd-i Gûyâ, Tahran 1363.
• Yuvalı, Abdulkadir, İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2017.